Aérospatiale Gazelle

**Aérospatiale Gazelle**
Aérospatiale Gazelle
	Gazela kiparskog ratnog vazduhoplovstva
Proizvođač	Aérospatiale; Sud Aviation; SOKO
Prvi let	7. april 1967.
Status	u upotrebi
Glavni korisnici	Francuska; ukupno 20 država
Broj napravljenih	1775

Aérospatiale Gazelle ili SA 341 Gazela jest francuski lahki višenamjenski helikopter. Razvila ga je kompanija Sud Aviation, koja je kasnije postala Aérospatiale, a zatim Eurocopter. Proizvodio se pod licencom u jugoslavenskoj aeroindustriji SOKO.

Razvoj[uredi | uredi izvor]

Projektiran u francuskoj firmi Sud Aviation, kasnije Aérospatiale, Gazela predstavlja prvi helikopter na svijetu s fenestronom umjesto repnog rotora. Nastao je kao potreba francuske armije za lahkim osmatračkim helikopterom radi zamjene helikoptera tipa Alouette III, a da bi novi helikopter bio zanimljiviji i privlačniji na tržištu, s vremenom je dobio više namjena. Prvi prototip sa oznakom SA-340 imao je repni rotor preuzet sa helikoptera Alouette II i poletio je 7. aprila 1967. Iste godine prototip je letio 307 km/h na zatvorenom kursu od 3 km i tako postavio svjetski rekord.

Drugi prototip dobio je fenestron i poletio početkom 1968. Još u ranoj fazi projektiranja Velika Britanija je izrazila interes za ovaj helikopter pa je potpisan ugovor o proizvodnji velikog broja helikoptera u kompaniji Westland. Britanci su proizvodili 65 posto dijelova trupa i bili zajednički partner u daljem razvoju i unapređivanju helikoptera. U francuskim i britanskim vojnim snagama helikopteri s oznakama SA-341 i SA-342 koriste se za školovanje pilota, kao helikopter za vezu, za VIP prijevoz, eskort jedinica KoV, kao lovac helikoptera, za protivoklopnu borbu i kao izviđač. Licencna proizvodnja je bila organizirana u jugoslavenskoj fabrici SOKO Mostar i u egipatskoj Arab British Helicopter Company-Helwan. Ukupno je helikopter koristila 41 država u vojnim i civilnim varijantama.^[1]

Verzije[uredi | uredi izvor]

SA 340[uredi | uredi izvor]

Prototip, bio je izveden sa klasičnim rješenjem repnog rotora, kao na prethodom helikopteru Alouette. Prva ovakva letjelica poletjela je 7. aprila 1967.

SA 341[uredi | uredi izvor]

Predserija od četiri proizvedena helikoptera. Prvi je poletio 2. augusta 1968. Treći je bio opremljen prema zahtjevima britanske armije, a sklopljen je u Francuskoj, kao prototip Gazela AH.1. On je prvi put poletio 28. aprila 1970.

SA 341.1001[uredi | uredi izvor]

Prva Gazela, francuske proizvodnje. Prvi eksperimentalni let je napravljen 6. augusta 1971. Izveden je sa uvećanom kabinom, uvećanim repom i s ugrađenim motorom Astazur IIIA.

SA 341B (Westland Gazela AH.1)[uredi | uredi izvor]

Ova verzija Gazele, razvijena je i proizvedena, u 158 primjeraka za potrebe britanske vojske. Opremljena je sa motorom Astazur IIIN, noćnim reflektorom i radarom Deka dopler 80. Prvi helikopter, u ovom standardu, poletio je 31. januara 1972, a ušao je u operativnu upotrebu 6. jula 1974.

SA 341C (Westland Gazela HT.2)[uredi | uredi izvor]

Školska verzija za obuku pilota. Pogon je isto motor Astazur IIIN, sa poboljšanim sitemom stabilizacije i sa dizalicom. Prvi let je izveden 6. jula 1972, a ušao je u operativnu upotrebu 10. decembra 1974. Proizvedeno je ukupno 30 primjeraka.

SA 341D (Westland Gazela HT.3)[uredi | uredi izvor]

Ova verzija isto je bila namijenjena za školovanje i obuku pilota, ali u britanskom ratnom zrakoplovstvu. Motor joj isti kao i kod SA 341C. Helikopter u ovom standardu uveden je u operativnu upotrebu 16. jula 1973, a proizvedeno je 14 primjeraka.

SA 341E (Westland Gazela HCC.4)[uredi | uredi izvor]

Verzija helikoptera za vezu. Namenjen za britansko zrakoplovstvo, proizveden je samo u jednom primjerku.

SA 341F[uredi | uredi izvor]

Proizvedeno je 166 primjerka Gazelle, u ovoj verziji, za francusku vojsku. Određen broj ovih Gazela, naoružan je sa topom M621, kalibra 20 mm.

SA 341G[uredi | uredi izvor]

Civilna varijanta, sa motorom Astazur IIIA. Zvanično je verificirana 7. juna 1972, kasnije je postao prvi helikopter sa jednim pilotom. Na njemu je povećan razmak izmeću prednjih i zadnjih sjedala za 20 sm, čime je povećan komfor putnicima na zadnjem sjedištu.

Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

SFRJ je početkom 1970-ih godina pokazala interesovanje za nabavku ovog helikoptera i 1971. potpisala ugovor za licencnu proizvodnju. To je u početku bila djelimična licenca sa kooperacijom da bi se ubrzala proizvodnja i uvođenje u naoružanje. Prvi od 21 helikoptera je nabavljen u Francuskoj u varijanti SA-341G a stigli su u periodu 1973-1976. Dobili su vojne evidencijske brojeve 12001-12021, ali je kasnije izvršena zamjena brojeva (12601-614, 12631-636, 12801). Helikopteri ev. broja 12609-614 su sklopljenu u Jugoslaviji i dobili su domaće fabričke brojeve. Licencna proizvodnja počinje 1978. u fabrici SOKO u Mostaru, dok su motori Astazou IIIB proizvođeni u fabrici "21. maj" u Rakovici. Prvi jugoslavenski primjerak s ev. brojem 12615 predan je na ispitivanje decembra 1978.^[1]