Jadarit
| Jadarit | |
|---|---|
| Općenito | |
| Kategorija | Mineral |
| Hemijska formula | natrij litij bor silikat hidroksid LiNaSiB3O7(OH) |
| Identifikacija | |
| Molekularna težina | 219,46 JAM |
| Boja | bijela |
| Kristalni sistem | Monoklinski[1] |
| Tvrdoća | 4 - 5 |
| Sjaj | staklast |
| Ultraljubičasta fluorescencija | crvena |
| Ogreb | bijeli |
| Rastvorljivost | kiseline |
Jadarit je bijeli, praškasti, neradioaktivni monoklinski mineral[1], čija je hemijska formula natrijum litijum bor silikat hidroksid: LiNaSiB3O7(OH) ili Na2OLi2O(SiO2)2(B2O3)3H2O. Otkriven je u novembru 2006. godine, u bušotinama u Jadarskoj dolini (ćirilica: Јадар) u Srbiji, po kojoj je i nazvan. Potvrđen je kao novi mineral nakon što su naučnici Muzeja prirodne historije u Londonu i Nacionalno istraživačko vijeće Kanade proveli testove na njemu[2]. Geolozi istraživači iz kompanije Rio Tinto Exploration otkrili su mineral kao male nodule unutar bušotine, te, nakon što nisu mogli odrediti njegovo ime sa spiska pozatih minerala doktora Chrisa Stanleya, iz Muzeja prirodne historije, koji ga je kasnije upisao kao jedinstvenog u mineralogiji.[3]
Jadarit u fikciji[uredi | uredi izvor]
Jadaritova hemijska formula je vrlo bliska sa formulom izmišljenom za fiktivnu supstancu kriptonit u filmu Superman Returns iz 2006. godine. Ova slučajnost je privukla pažnju masovih medija, te je ovo otkriće prikazano na mnogim TV stanicama, uključujući ABC, BBC, CNN, Washington Post, i Yahoo.
Novi mineral, za razliku fiktivnog materijala u filmu, ne sadrži fluor, ne emituje elektromagnetno zračenje, te je bijeli, a ne zelene boje (iako, u Superman stripovima, postoji vrsta kriptonita bijele boje). U svim drugim aspektima, hemijske osobine se poklapaju sa stijenom kriptonita u filmu. Jadarit ima fluorescenciju u varijanti rozo-narandžaste boje kada se stavi pod ultraljubičasto zračenje.[4]
Upotreba jadarita[uredi | uredi izvor]
Prema doktoru Stanleyu, jadarit bi imao neku komercijalnu vrijednost ako bi se pronašle dovoljne količine ovog minerala. Jadarit sadrži bor i litijum, dva elementa sa mnogo upotreba.
Otkriće minerala može biti komercijalno važno jer mineral sadrži litij i bor, oba relativno rijetka industrijski važna elementa. Litij se koristi za litijske baterije; bor se koristi u legurama, keramici, staklima i drugim aplikacijama.[5]
Prvobitno je procijenjeno da ima 200 miliona tona rude litij-borata, što bi buduće jadarske rudnike učinilo jednim od najvećih svjetskih nalazišta litija, koji će snabdijevati 10% svjetske potražnje za litijem.[6] Kasnije je Geološki zavod Sjedinjenih Država zaključio da je opskrba litijem bliža 1,51% svjetske potražnje za litijem.[7][8] Od toga rudno ležište Donji Jadar ima 114,5 miliona tona sa prosječnim sadržajem profitabilnih komponenti od 1,8% litij-oksida i 13,1% bor-oksida.
U maju 2017. godine, Rio Tinto je objavio da područje Jadra ima jedno od najvećih nalazišta litija na svijetu, podižući ležišta Donjeg Jadra na 136 miliona tona. Kompanija je navela da je procjena mineralnih resursa rudnog ležišta potvrdila kvalitet minerala. Eksploatacija bi trebalo da počne 2023. godine, sa projektovanom podzemnom eksploatacijom od 50 godina.
Procesirani radioaktivni otpad se zatvara u kapsulu od borosilikatnog stakla, dok se litij koristi kod pravljenja litij-ion baterija.[9]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b "Jadarite". mindat.org. 2007. Pristupljeno 25. 4. 2007.
- ^ Whitfield, Pamela. LiNaSiB3O7(OH) a novel structure of the new borosilicate mineral jadarite determined from laboratory powder diffraction data. Acta Crystallographica Section B Structural Science, International Union of Crystallography, DOI 10.1107/S0108768107010130, ISSN 0567-7408. (abstract) Arhivirano 12. 9. 2008. na Wayback Machine.
- ^ 'Kriptonit' otkriven u rudniku. BBC News
- ^ "Kryptonit är är inte bara påhitt" (jezik: Swedish). Arhivirano s originala, 26. 4. 2007. Pristupljeno 24. 4. 2007.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
- ^ S.Trifunović (18. 6. 2009). "Jadarit još čeka" (jezik: srpski). Politika.
- ^ S.P. (22. 11. 2016). ""Rio Tinto" otvorila info centar: Sve informacije o najčuvenijem projektu "Jadar"" (jezik: srpski). Blic.
- ^ Slađana Vukašinović (14. 6. 2021). "SRBIJA NEMA 10 ODSTO SVETSKIH ZALIHA LITIJUMA VEĆ 1,51 ODSTO" (jezik: srpski). Blic.
- ^ USGS (januar 2021). "U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries" (PDF) (jezik: engleski). USGS.
- ^ "BBC NEWS". Pristupljeno 26. 4. 2007. Zanemaren tekst "Science/Nature" (pomoć); Zanemaren tekst "'Kryptonite' discovered in mine" (pomoć)