Šivaća mašina
Šivaća mašina je mašina koja se koristi za šivenje tkanine i materijala koncem. Mašine za šivenje su izumljene tokom prve industrijske revolucije, da bi se smanjilo ručno šivenje tokom proizvodnje odjeće. Od izuma prve šivaće mašine, za koju se smatra da je djelo Engleza Thomasa Sainta 1790. godine,[1] šivaća mašina je značajno poboljšala efikasnost i produktivnost industrije proizvodnje odjeće .
Kućne šivaće mašine su dizajnirane tako da jedna osoba šije jedan odjevni predmet i pri tome koristi jednu vrstu boda. Industrijske šivaće mašine, za razliku od kućnih mašina, su veće, brže i raznovrsnije po svojoj veličini, cijeni, izgledu i namjenama.
Historija[uredi | uredi izvor]
Izum[uredi | uredi izvor]
Charles Fredrick Wiesenthal, inženjer njemačkog porijekla, koji je radio u Engleskoj, dobio je, 1755. godine, prvi britanski patent za mehanički uređaj za pomoć kod šivenja. Njegov izum sastojao se od igle sa dvostrukim vrhom i sa ušicom na jednom kraju.[2]
Godine 1790. engleski izumitelj Thomas Saint izradio je prvi dizajn šivaće mašine.[3] Njegova mašina je trebala da se koristi za šivenje kože i platna. Šivaća mašina je koristila metodu lančanog uboda, u kojoj mašina koristi jedan konac za izradu jednostavnih šavova u tkanini. Šilo za šivanje bi probušilo materijal, a šipka s račvastim vrhom bi provukla konac kroz rupu gdje bi se zakačila ispod i pomjerala na sljedeće mjesto uboda, gdje bi se ciklus ponovio.[4] Saintova mašina je bila dizajnirana da pomogne u proizvodnji raznih kožnih predmeta, uključujući sedla i uzde, ali je omogućavala i rad sa platnom, a koristila se i za šivanje brodskih jedara. Mašina je posjedovala mnoge praktične, funkcionalne karakteristike: prepuštenu ruku, mehanizam za uvlačenje (prikladan za kratke dužine kože), vertikalnu šipku za iglu i petlju i sl..
Prvu praktičnu i široko korištenu šivaću mašinu izumio je Barthélemy Thimonnier, francuski krojač, 1829. godine. Njegova mašina je šivala ravne šavove lančanim šavom poput Saintovog modela. Patent za njegovu mašinu izdat je 17. jula 1830. godine, a iste godine je sa partnerima otvorio prvu mašinsku kompaniju za proizvodnju odjeće na svijetu, koja je šila vojne uniforme za francusku vojsku. Međutim, fabrika je spaljena, navodno od strane radnika koji su se plašili da će izgubiti sredstva za život.[5]
Prvu američku šivaću mašinu za šivanje je izumio Walter Hunt 1832.[6] Njegova mašina koristila je iglu sa ušicom i vrhom na istom kraju koji je nosio gornji konac i šatl koji pada koji je nosio donji konac. Zakrivljena igla kretala se kroz tkaninu vodoravno, ostavljajući omču dok se povlačila, a šatl bi prolazio kroz petlju, ispreplećući niti. Mašina je bila nepouzdana, što je zahtijevalo da se mašina često zaustavlja i resetuje. Godine 1842, John Greenough patentirao je prvu šivaću mašinu u SAD.
Prva mašina koja je spojila sve različite inovacije u modernu šivaću mašinu, bio je uređaj koji je izradio engleski izumitelj John Fisher 1844. godine, nešto ranije od veoma sličnih mašina koje su napravili Isaac Merritt Singer 1851. godine i Elias Howe 1845. Međutim, zbog pogrešne prijave Fisherovog patenta u Zavodu za patente, izgubio je u pravnim sporovima o prioritetu sa Singerom, zbog čega je Singer iskoristio sve prednosti patenta.
Dizajn[uredi | uredi izvor]
Šavovi[uredi | uredi izvor]
Mašine za šivenje mogu napraviti veliki broj različitih, običnih ili šarenih šavova. Zanemarujući striktno dekorativne aspekte, standardom ISO 4915:1991 formalno je priznato više od trideset različitih šavova.[7]
Obični šavovi dijele se u četiri kategorije: lančani šav, zaključani šav, overlock i pokrivni šav.
Lančani šav[uredi | uredi izvor]
Lančani šav su koristile prve šivaće mašine i ima dva velika nedostatka:
- Ubod nije samozaključavajući, pa ako konac pukne u bilo kom trenutku ili nije vezan na oba kraja, izlazi cijela dužina šava. Takođe se lako iščupa.[8]
- Smijer šivanja se ne može značajno mijenjati od jednog uboda do drugog.
Lančani šav se i danas koristi u proizvodnji odjeće, iako se zbog svojih nedostataka najčešće kombinuje sa overlock šavom.
Zaključani šav[uredi | uredi izvor]
Zaključani šav koristi većina kućnih šivaćih mašina i većina industrijskih šivaćih mašina sa jednom iglom. Koriste se dva konca, jedan provučen kroz iglu, a drugi koji dolazi iz špulice ili šatla. Oba konca ostaju na istoj strani materijala koji se šije, ispreplićući se s drugim koncem kod svakog uboda pomoću kalema. Kao rezultat toga, šav se može formirati bilo gdje na materijalu koji se šije, ne mora biti blizu ivice.
Overlock[uredi | uredi izvor]
Overlock se može formirati sa dva do četiri konca, jednom ili dvije igle i jednom ili dvije petlje. Overlock šivaće mašine su obično opremljene noževima koji podrezuju ili stvaraju ivicu neposredno ispred formiranja šava. Kućne i industrijske overlock mašine se obično koriste za šavove odevnih predmeta u pletenim ili rastezljivim materijalima, za šavove odjevnih predmeta gde je tkanina dovoljno lagana da šav ne treba da se otvara i za zaštitu ivica od rasipanja.
Pokrivni šav[uredi | uredi izvor]
Pokrivni šav se formira pomoću dvije ili više igala i jedne ili dvije petlje. Poput zaključanog šava i pokrivni šav se može formirati bilo gdje na materijalu koji se šije. Jedna petlja upravlja koncem ispod materijala, formirajući donji pokrovni šav. Petlja iznad materijala može istovremeno formirati šav za gornji poklopac. Konci igle formiraju paralelne redove, dok se konci petlje ukrštaju naprijed-natrag kroz sve redove igala. Pokrivni šav se tako zove, jer mreža ukrštanja niti igle i petlje pokriva neobrađene ivice. Često se koristi u proizvodnji odjevnih predmeta, posebno za pričvršćivanje ukrasa i kod ravnih šavova, gdje se obrada ivica može završiti istovremeno sa formiranjem šava.
Cik-cak šav[uredi | uredi izvor]
Cik-cak šav je varijanta zaključanog šava, koji se koristi tamo gdje ravan šav nije dovoljan, kao što je slučaj kod sprječavanja rasipanja tkanine, ušivanja rastezljivih tkanina ili privremenog spajanja dva radna komada od ruba do ruba.
Prilikom kreiranja cik-cak boda, kretanje igle šivaće mašine napred-nazad kontroliše se grebenom. Dok se greben rotira, pratilac nalik prstu, povezan sa iglom, klizi duž grebena i prati njegova udubljenja. Kako se pratilac pomiče tako se i šipka igle pomiče s jedne na drugu stranu.[9]
Uticaj na društvo[uredi | uredi izvor]
Prije nego što su izumljene šivaće mašine, žene su odvajale mnogo vremena za pravljenje i održavanju odjeće za porodicu. Iskusnoj krojačici je trebalo najmanje 14 sati da napravi košulju za muškarca, za žensku haljinu je trebalo 10 sati[10] a za ljetne pantalone trebalo je skoro tri sata.[11] Zbog toga je većina ljudi, osim dobrostojećih, imala samo dva seta odjeće: radnu i nedjeljnu odjeću.
Šivaće mašine su smanjile vrijeme izrade košulje na sat i 15 minuta, vrijeme za izradu haljine do sat vremena, a vrijeme za par ljetnih pantalona na 38 minuta.[11] Ovo je omogućila ženama više vremena za vlastito slobodno vrijeme, kao i mogućnost traženja dodatnog posla.
Industrijska upotreba šivaćih mašina dodatno je smanjila opterećenje domaćica, premještajući proizvodnju odjeće sa domaćica i krojačica u velike tvornice. Prelazak na velike fabrike rezultirao je velikim povećanjem produktivnosti; manje radnika moglo je proizvesti istu količinu odjeće, značajno smanjujući cijene odjeće.[11]
Početni efekti pojave šivaćih mašina na radnike su bili i pozitivni i negativni, ali su se na duže staze, negativni efekti smanjili. Mnoge žene koje su ranije bile zauzete kod kuće, sada su mogle da traže dodatno zaposlenje, povećavajući prihode za svoju porodicu. Takođe, ovo je omogućilo porodicama da priušte više kompleta odjeće nego što su ranije mogli.[11]
Uticaj šivaće mašine na industriju odjeće rezultirao je velikim promjenama i u drugim industrijama. Povećanje proizvodnje odjeće zahtijevalo je povećanje proizvodnje pamuka kako bi se zadovoljila potražnja novih tvornica odjeće. Zbog toga je pamuk sađen na novim područjima, gdje se ranije nije uzgajao. Koristi su imale i kompanije uključene u proces proizvodnje, kao što su metalske i mašinske kompanije koje su obezbjeđivale dijelove za mašine, zatim transportna kompanije koja su omogućavale premještanje sirovina i gotovih proizvoda.[12] Osim što su bile važne za proizvodnju odjeće, šivaće mašine su postale značajne i u proizvodnji namještaja sa presvlakama, zavjesama i ručnicima, igračakama i mnogim drugim proizvodima.[12]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ A brief history of the sewing machine, ISMACS.
- ^ "Sewing Machine Beginning". Sewing. Arhivirano s originala, 20. 12. 2014. Pristupljeno 17. 12. 2012.
- ^ Lewton, Frederick Lewis (1930). "The Servant in the House: A Brief History of the Sewing Machine". The Smithsonian Report for 1929. 3056: 559–583. Pristupljeno 14. 1. 2022.
- ^ "Sewing Machine History". Arhivirano s originala, 14. 10. 2012. Pristupljeno 17. 12. 2013.
- ^ "Sewing machine". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Inc., 2011. Accessed 31 December 2011.
- ^ A Brief History of the Sewing Machine
- ^ Summary of stitch types
- ^ [1] The Home Sewing Machine
- ^ Reader's Digest Complete Guide to Sewing. Pleasantville, New York: The Reader's Digest Association, Inc., pp. 32–36.
- ^ "Sewing Machines: History of the Sewing Machine". Museum of American Heritage. Arhivirano s originala, 9. 1. 2008.
- ^ a b c d 19th Century Fashion and the Sewing Machine
- ^ a b The Sewing Machine and Its Impact on America
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
- How Sewing Machines Work at HowStuffWorks
- Sewing Machines, Historical Trade Literature. Smithsonian Institution Libraries.
- Old Sewing Machines and How They Work – with animations Arhivirano 11. 12. 2017. na Wayback Machine Archived 2017-12-11 at the Wayback Machine
- An Online Museum of Antique Sewing Machines. Arhivirano 11. 12. 2017. na Wayback Machine Archived 2017-12-11 at the Wayback Machine
- Servant in the house: A brief history of the sewing machine. From The Annual Report of the Smithsonian Institution, 1929
- History of Singer sewing machines
- History of Brother sewing machines