Anarhizam u Bosni i Hercegovini

S Wikipedije, slobodne enciklopedije

Anarhizam u Bosni i Hercegovini je prvo proizašao iz ljevičarskih struja antiimperijalističkog pokreta i afirmirao se kao tendencija u revolucionarnoj organizaciji Mlada Bosna. Nakon atentata na Franju Ferdinanda i Prvog svjetskog rata, Bosna i Hercegovina je doživjela nekoliko autoritarnih režima prije nego što je postala nezavisna 1992. U klimi rastućeg nacionalizma i nejednakosti prihoda nakon stjecanja nezavisnosti, anarhizam se ponovno pojavio kao dio antinacionalističkih i antikapitalističkih pokreta u 21. stoljeću.

Historija[uredi | uredi izvor]

Članovi Mlade Bosne, jugoslavenske revolucionarne organizacije koja je crpila inspiraciju od anarhizma

Antiimperijalistički pokret[uredi | uredi izvor]

Anarhizam se u zemlji prvi put pojavio iz ljevičarskih struja tokom Hercegovačkog ustanka protiv Osmanskog Carstva 1875. Ovaj pokret predvodio je socijalist Vladimir Gaćinović, a podržavali su ga bosanski i italijanski anarhisti, uključujući Errica Malatestu.[1]

Kasnija uspostava austrougarske vlasti nad Bosnom i Hercegovinom kulminirala je formalnom aneksijom zemlje 1908. U međuvremenu, Majski prevrat u Kraljevini Srbiji doveo je do uspona jugoslavenskog nacionalizma na Balkanu. To je kulminiralo osnivanjem Mlade Bosne, revolucionarne organizacije koja je težila ujedinjenju Bosne i Hercegovine sa Srbijom.[1] Idejni vođa je bio Vladimir Gaćinović,[2] koji je bio inspiriran anarhistima ruske dijaspore i radovima Mihaila Bakunjina i Petra Kropotkina, te djelovanjem organizacije Narodna volja. Predložio je propagandu djela u obliku tiranicida kao metodu revolucionarne političke borbe za postizanje bosanskog nacionalnog oslobođenja.[3] as a method of revolutionary political struggle to achieve Bosnian national liberation.[4] Te ideje prvi je proveo Bogdan Žerajić, kada je pokušao izvršiti atentat na bosanskohercegovačkog namjesnika Marijana Varešanina, ali nije uspio, te je potom izvršio samoubistvo.[5]

Nakon Žerajićevog primjera slijedi nekoliko pokušaja atentata na austrougarske dužnosnike, od kojih je najvažniji atentat na nadvojvodu Franju Ferdinanda u Sarajevu. Dana 28. juna 1914. pripadnici Mlade Bosne pozicionirali su se uz trasu kolone Franje Ferdinanda i jedan po jedan pokušali na njega izvršiti atentat. Prvi je to pokušao bosanski anarhosindikalist Nedeljko Čabrinović koji je bacio bombu na Ferdinandovo vozilo, ali ona nije eksplodirala na vrijeme.[6] Unatoč Čabrinovićevom neuspjehu, jedan od atentatora je bio uspješan - Gavrilo Princip je iz revolvera ubio nadvojvodu i njegovu ženu.[7] Članovi Mlade Bosne su na suđenju izjavili da je atentat bio odraz njihovih anarhističkih uvjerenja.[1] Čabrinović i Princip osuđeni su na 20 godina zatvora,[8] ali su posljedice atentata izravno dovele do početka Prvog svjetskog rata. Među Gavrilovom literaturom pronađena su razna anarhistička djela, uključujući Kropotkinovo Osvajanje kruha.[9] Princip i Čabrinović umrli su od bolesti u zatvoru, nedugo prije kraja rata.

Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Nakon završetka Prvog svjetskog rata Bosna i Hercegovina je ujedinjena u Kraljevinu Jugoslaviju koja je kao desničarska diktatura vladala do početka Drugog svjetskog rata.[10] which ruled as a right-wing dictatorship until the outbreak of World War II.[11] Bosna i Hercegovina tada dolazi pod totalitarnu vlast fašističkih Ustaša, koji provode genocid nad srpskim, židovskim i romskim stanovništvom, te antifašistima ili disidentima Hrvatima i Bošnjacima.[12] Tome su se odupirali jugoslavenski partizani,[13] koji su nakon pobjede uspostavili Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju i stavili zemlju pod kontrolu Komunističke partije. Unatoč represiji protiv radnika disidenata, mnogi su radnici do 1950-ih uspjeli uvesti sistem radničkog samoupravljanja, koji je država dopuštala u ograničenom obliku.[14]

Nakon nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Zgrada vlade Tuzlanskog kantona tokom protesta u BiH 2014.

Titova smrt i posljedični raspad Jugoslavije doveli su do oružanog sukoba u novoj nezavisnoj Republici Bosni i Hercegovini. Dejtonski sporazum, kojim je okončan rat, podijelio je državu na dvije federalne jedinice: Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku. Zemlja je tako bila potpuno podijeljena po etničkim linijama, što je dodatno povećalo porast nacionalizma i ekonomske nejednakosti.[15]

Ovaj novi status quo doveo je do ponovne pojave anarhizma u zemlji, koji je bio potisnut od raznih stranaka tokom gotovo jednog stoljeća autoritarne vladavine. Uspon pokreta Dosta od internetskih foruma do javnih okupljanja donio je oblik libertarijanskog organiziranja koji je nadilazio etničke podjele. Kako je rastao, počeo se suočavati s društvenim i ekonomskim problemima i čak je i sam počeo izravno djelovati.[15] U protestima 2014. su učestvovali i anarhisti.[15] Protesti su imali suštinski antinacionalistički karakter, jer je na sarajevskim zidovima ispisan slogan „Smrt nacionalizmu!“.[16]

Također pogledajte[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b c Indic, Trivo (27. 5. 1990). "The anarchist tradition on Yugoslav soil". Umanità Nova. Pristupljeno 17. 10. 2014.
  2. ^ Belgrade (Serbia). Vojni muzej Jugoslovenske narodne armije (1968). Fourteen centuries of struggle for freedom. The Military Museum. str. li.
  3. ^ Лесковац, Младен; Форишковић, Александар; Попов, Чедомир (2004). Српски биографски речник (jezik: srpski). Будућност. str. 634. ISBN 9788683651627.
  4. ^ Мастиловић, Драга (2009). Херцеговина у Краљевини Срба, Хрвата и Словенаца: 1918-1929 (jezik: srpski). Филип Вишњић. str. 35. ISBN 978-86-7363-604-7.
  5. ^ Ćorović, Vladimir (1992). Odnosi između Srbije i Austro-Ugarske u XX veku. Biblioteka grada Beograda. str. 624. ISBN 9788671910156.
  6. ^ Dedijer, Vladimir (1966). The Road to Sarajevo. New York: Simon and Schuster. str. 12. OCLC 400010.
  7. ^ MacMillan, Margaret (2013). The War That Ended Peace: How Europe Abandoned Peace for the First World War. Profile Books. str. 518. ISBN 9781847654168.
  8. ^ Owings, W.A. Dolph. (1984). The Sarajevo Trial. Chapel Hill, NC: Documentary Publications. str. 527–530. ISBN 0-89712-122-8.
  9. ^ Pappenheim, Martin (1916). "Conversations With Gavrilo Princip".
  10. ^ "Alexander I | king of Yugoslavia". Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 7. 6. 2019.
  11. ^ Payne, Stanley G. (1996). A History of Fascism, 1914–1945. University of Wisconsin Press. str. 325. ISBN 0299148742.
  12. ^ Fischer, Bernd J., ured. (2007). Balkan Strongmen: Dictators and Authoritarian Rulers of South-Eastern Europe. Purdue University Press. str. 207–08, 210, 226. ISBN 978-1-55753-455-2.
  13. ^ Hoare, Marko Attila (2013). The Bosnian Muslims in the Second World War: A History. Oxford University Press. str. 23. ISBN 978-0199327850.
  14. ^ Simic, Aleksandar (novembar 1995). "The workers' movement in Serbia and ex-Yugoslavia". Prevod: Will Firth. Revolutionary Group TORPEDO. Arhivirano s originala, 30. 6. 2012.
  15. ^ a b c "Anarchists in the Bosnian Uprising". CrimethInc. 18. 2. 2014. Pristupljeno 26. 1. 2021.
  16. ^ Gavroche, Julius (31. 3. 2014). "All power to the plenums: Bosnia and Herzegovina's insurrection". Autonomies. Pristupljeno 26. 1. 2021.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Anarhizam_u_Bosni_i_Hercegovini&oldid=3474380"