Austro-Ugarska

Austro-Ugarska
1867–1918
	Himna: Gott erhalte Franz den Kaiser;
	Položaj na karti Položaj na karti
Glavni grad	Beč i Budimpešta;
Najveći grad	Beč
Službeni jezik	latinski, njemački, mađarski, hrvatski, češki i ostali manjinski jezici
Državno uređenje	Ustavna monarhija, Personalna unija
Kralj
• 1867–1916.	Franjo Josip
• 1916–1918.	Karlo I
Zakonodavstvo
Površina
• 1914.	676.615 km2
Stanovništvo
• Ukupno (1914)	52.800.000
• Gustoća	78/km2
Valuta	Rhine guilder, ; Krone (od 1892)

Austro-Ugarska (njemački: Österreich-Ungarn; mađarski: Ausztria-Magyarország; češki: Rakousko-Uhersko) bila je ustavna unija Austrijskog Carstva i Kraljevine Ugarske od 1867. do 1918. godine, kada se raspala kao rezultat poraza u Prvom svjetskom ratu. Ova unija je bila rezultat Austro-ugarske nagodbe 30. marta 1867. godine kada je ratifikovana u mađarskom parlamentu. Sastojala se od dvije monarhije (Austrija i Mađarska) i jednog autonomnog regiona Kraljevine Hrvatske i Slavonije pod mađarskom krunom. Njom je vladala dinastija Habsburg, a Austrija i Mađarska su imale isti status. Po ovoj nagodbi, carina, vanjski poslovi i vojska su bili jedinstveni, a svi drugi vladini poslovi su bili podijeljeni između dvije države.

Austro-Ugarska je bila multietnička država i jedna od svjetskih sila u to vrijeme. Geografski je bila drugo najveće carstvo u Evropi nakon Ruskog carstva, prostirući se na 621.538 km² i treće najmnogoljudnije carstvo u Evropi nakon Ruskog i Njemačkog carstva. Također je bila četvrta najveća industrijska sila svijeta nakon SAD-a, Njemačke i Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Irske. Austro-Ugarska je bila jedna od Centralnih sila u Prvom svjetskom ratu ali je poražena. Nakon Prvog svjetskog rata raspala se na Kraljevinu Mađarsku, Austriju, Čehoslovačku, Poljsku i Državu SHS, čime je dvojna monarhija de facto prestala postojati. Otcjepljenje je službeno potvrđeno mirovnim sporazumima u Saint Germainu s Austrijom i Trianonu s Mađarskom.

Historija[uredi | uredi izvor]

Austro-Ugarska je osnovana juna 1867. Austro-ugarskom nagodbom, kojom je osigurana ravnopravnost Mađarske u državnopravnim odnosima s Austrijom. Dvojna monarhija nestala je nakon poraza u Prvom svjetskom ratu.

Nakon što je Prusija 1866. u bici kod Sadowe porazila Njemački savez s Austrijom na čelu i time uzrokovala njegov raspad, kuća Habsburg smatrala je nužnim postizanje dogovora s Mađarskom čije je težnje za neovisnošću ugušila 1849. uz pomoć Rusije. Nova dvojna monarhija bila je savez jednakopravnih država Austrije i Mađarske, sa zajedničkim vanjskim poslovima, vanjskom trgovinom i vojskom te habsburškim carem kao državnim poglavarom ustavne monarhije. Ovakvo se državno uređenje često opisuje izrazom realna unija. U okviru austrijske i mađarske ovlasti, pojedina područja, kao Galicija i Hrvatska su imala poseban status sa posebnim upravnim strukturama.

Prema osnivanju Austro-Ugarske negativno su se odnosili drugi narodi te višenacionalne države. Posebno su Slaveni smatrali svoje interese zanemarenima, što je dovelo do stalnih napetosti u odnosima s carskom vlašću. Tako je srpsko-hrvatsko političko ujedinjenje alarmiralo Beču na opasnost od formiranja države južnih Slavena, pa je aktiviran Veleizdajnički proces 1909. godine, da bi se takva nastojanja osujetila. Tek je pred kraj Prvog svjetskog rata, početkom oktobra 1918. Karlo IV (I) "Manifestom naroda" dao jednaka prava svim narodnostima. Manje od mjesec dana kasnije potpisano je primirje, Austro-Ugarska je poražena, a Čehoslovačka, Poljska, Banatska Republika i Država SHS proglasili su nezavisnost čime je dvojna monarhija de facto prestala postojati. Otcjepljenje je službeno potvrđeno mirovnim ugovorima u Saint Germainu s Austrijom i Trianonu s Mađarskom.

Također pogledajte[uredi | uredi izvor]

Bosanski sabor

Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Austro-Ugarska

p r u Austrija po temama
Historija	Austrijska vojna krajina Vojvodstvo Austrija Nadvojvodstvo Austrija Habsburška Monarhija Austrijsko Carstvo Bečki kongres Austro-Ugarska Prva Austrijska Republika Austrijski građanski rat Austrofašizam Anschluss Njemačka Austrija Saveznička okupacija Austrije
Geografija	Administrativna podjela Alpe Gradovi Jezera Nacionalni parkovi Okruzi Pokrajine Rijeke
Vlast	Izbori Ljudska prava Političke stranke Politika Pravni sistem Policija Sudstvo Vojska Ustav Vanjska politika
Privreda	Bankarstvo Nacionalna banka Energetika Euro Poljoprivreda Porezi Rudarstvo Saobraćaj Telekomunikacije Turizam
Društvo	Austrijanci Demografija Jezici Obrazovanje Religija Zdravstvo
Kultura	Arhitektura Grb i zastava Himna Javni praznici Kinematografija Književnost Kuhinja Mediji Muzika Sport
Kategorija Portal

p r u Carstva
Stari vijek	Akadsko Egipatsko Kartaginsko Feničko Novobabilonsko Kuš Aksumsko Hetitsko Iranska Medijci Ahemenidsko Kušansko Sasanidsko Helenizam Makedonija Ptolemejski Egipat Seleukidi Indijska Maurijsko Gupta Kineska Qin Han Jin Rimska Zapadno Istočno Teotihuacan Xianbei Xiongnu
Srednji vijek	Angevinsko Anglo-Skandinavsko Aragonsko Arapska Pravedno Emevijsko Abasidsko Fatimidsko Kordopsko Ejubidsko Astečko Beninsko Bizantijska Nicejsko Trapezuntsko Bornu Brunejsko Bugarska Prvo Drugo Carstvo Inka Etiopska Zagwe Salomonsko Gansko Hunsko Indijska Čolansko Gurjara-Pratihara Palansko Istočno Ganga carstvo Sultanat Delhi Iranska Tahridsko Samanidsko Bujidsko Salaridijsko Zijaridijsko Kanemsko Karolinško Kineska Sui Tang Song Yuan Kmersko Latinsko Majapahitsko Malijsko Marokanska Idrisidsko Almoravidsko Almohadsko Marinidsko Mongolska Yuan Zlatna Horda Čagatajsko Ilhanidsko Somalska Adžuransko Ifatsko Adalsko Mogadiški Varsangalsko Oyo Songajsko Srividžaja Srpsko Sveto Rimsko Carstvo Tibetansko Tursko-perzijska Gaznavidsko Seldžučko Horezmijsko Timuridsko
Novi vijek	Tongansko Ashantisko Indijska Marata Sikh Mogulsko Britanska Indija Kineska Ming Qing Osmanlijsko Iranska Safavidsko Afšaridsko Zandijsko Kadžarsko Pahlavi Marokanska Saadi Alaouite Etiopsko Somalijska Geledi Majeerteen Hobyo Derviš Francuska Prvo Drugo Austrijsko Austro-Ugarsko Njemačka Njemačko Carstvo Nacistička Njemačka Ruska Carstvo Imperija Švedsko Meksička Prvo Drugo Brazilsko Korejansko Japansko Haićanska Prvo Drugo Centralnoafričko
Kolonijalna carstva	Portugal Španija Danska Holandija Britanija Francuska Njemačka Italija

p r u Diplomatija Velikih sila (1871–1913)
Velike sile	Austro-Ugarska Francuska Italija Japan Pruska / Njemačka Osmanlijsko Carstvo Rusija Sjedinjene Američke Države Ujedinjeno Kraljevstvo
Alijanse	Trojni savez Dvojni savez Antanta Francusko-ruski savez Entente cordiale Anglo-ruski savez Anglo-japanski savez Savez tri cara Savez osam država Balkanska liga
Trendovi	Ravnoteža moći u Evropi Slabljenje Osmanlijskog Carstva Istočno pitanje Širenje nacionalizma Osmanlijski javni dug Revanšizam Pax Britannica Novi imperijalizam Utrka za Afriku Egipatska poluga U Aziji Velika igra Meiji period Panslavizam Balkanski savez Velika igra Veliko približavanje Druga industrijska revolucija Industrijski rat
Sporazumi	Versajski Frankfurtski Berlinski Ugovor o reosiguranju Pariski Sporazum iz Björköa Sporazum Taft–Katsura Haške konvencije Martensova klauzula Japansko-korejski (1905) Japansko-korejski aneksijski Rakoniđijska pogodba
Događaji	Formiranje Rumunije Ujedinjenje Njemačke Ujedinjenje Italije Berlinski kongres Berlinska konferencija Weltpolitik Utrke u mornaričkom naoružanju Anglo-njemačka Drednot Njemački mornarički zakoni Austro-italijanska Incident u Fashodi Aneksija Havaja Pomorska blokada Venecuele Spor o granici Aljaske Prva marokanska kriza Konferencija u Algecirasu Druga marokanska kriza Feski sporazum Aneksijska kriza (Bosna i Hercegovina) Julska kriza
Ratovi	Rusko-turski Anglo-egipatski Prvi kinesko-japanski Špansko-američki Banana ratovi Filipinsko-američki Bokserski ustanak Drugi burski Rusko-japanski Italijansko-turski Balkanski ratovi Prvi Drugi Albanski ustanci Prvi Drugi Treći

p r u Hronologija državnosti jugoslavenskih zemalja
	Prije 1918.	1918–1929	1929–1945	1941–1945	1943–1946	1946–1963	1963–1992	1991/1992–2003	2003–2006	2006–2008	2008–
Slovenija	Dio Austro-Ugarske uključujući Boku Kotorsku Također pogledajte Kraljevina Hrvatska-Slavonija 1868–1918 Kraljevina Dalmacija 1815–1918 BiH u Austro-Ugarskoj 1878–1918	Država Slovenaca, Hrvata i Srba (1918–1929) Kraljevina Jugoslavija (1929–1943) Također pogledajte Kraljevina SHS 1918 Republika Prekmurje 1919 Banat, Bačka i Baranja 1918–1919 Slobodna država Fiume 1920–1924 1924–1947		Anektirale^a Fašistička Italija i Nacistička Njemačka	Demokratska Federativna Jugoslavija 1943–1946 Federativna Narodna Republika Jugoslavija 1946–1963 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija 1963–1992 Sastav od socijalističkih republika Slovenije (1944–1991) Hrvatske (1943–1991) BiH (1943–1992) Srbije (1943–1992) (u sastavu i autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovo) Crna Gora (1943–1992) Makedonija (1944–1991)			Slovenija Rat u Sloveniji
Dalmacija				Nezavisna Država Hrvatska 1941–1945 Marionetska kvazi-država Nacističke Njemačke. Dijelovi koje je anektirala Fašistička Italija. Međimurje i Baranja koje je anektirala Mađarska.				Hrvatska^b Rat u Hrvatskoj
Slavonija
Hrvatska
Bosna								Republika Bosna i Hercegovina (1992-95.)^c Rat u Bosni i Hercegovini	Bosna i Hercegovina sastoji se od Federacije Bosne i Hercegovine (1995-), Republike Srpske (1995–) i Brčko distrikta (2000–).
Hercegovina
Vojvodina	Dio mađarske regije Délvidék			Autonomni Banat^d (Dio njemačke vojne uprave u Srbiji)				Savezna Republika Jugoslavija Sastojala se od Republike Srbije (1992–2006) i Republike Crne Gore (1992–2006) Također pogledajte Republika Kosovo (1991–1999)	Srbija i Crna Gora	Republika Srbija Uključeno AP Vojvodina i, pod upravom UN-a Kosovo i Metohija	Republika Srbija Uključuje autonomnu pokrajinu Vojvodinu
Srbija	Kraljevina Srbija 1882–1918			Vojna uprava u Srbiji 1941–1944 ^e
Kosovo	Dio Kraljevine Srbije 1912–1918			Uglavnom anektirala Albanija 1941–1944 zajedno sa zapadnom Makedonijom i jugoistočnom Crnom Gorom							Republika Kosovo^g
Metohija	Kraljevina Crna Gora 1910–1918 Metohiju kontrolisala Austro-Ugarska (1915–1918)										Republika Kosovo^g
Crna Gora				Protektorat^f 1941–1944						Crna Gora
Vardarska Makedonija	Dio Kraljevine Srbije 1912–1918			Anektirala Bugarska 1941–1944				Sjeverna Makedonija^h
^a Prekmurje anektirala Mađarska. ^b Također pogledajte SAO Kninska Krajina (1990) → SAO Krajina (1990–1991) i SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem (1990–1991), SAO Zapadna Slavonija (1990–1991) i Republika Srpska Krajina (1990–1995); svi zamijenjeni UNTAES-om (1996–1998). ^c Također pogledajte Republika Bosna i Hercegovina, Hrvatska Republika Herceg-Bosna i Srpska autonomna oblast: SAO Bosanska krajina, SAO Semberija, SAO Romanija, SAO Sjeverna Bosna i SAO Hercegovina (1991–1992); svi kombinirani za oblikovanje Srpske Republike Bosne i Hercegovine (1992–1995). ^d Bačku je anektirala Mađarska, dok je Srijem anektirala NDH (1941–1944).							^e Također pogledajte Užička republika. ^f Anektirano od strane Fašističke Italije (1941–1943) i Nacističke Njemačke (1943–1944). Manji dio anektirala NDH (1941–1944). ^g Kosovo je predmet spora između vlada Kosova i Srbije. ^h Sjeverna Makedonija do 2019. bila je poznata u UN-u kao Bivša Jugoslavenska Republika Makedonija zbog spora o imenu s Grčkom.