Begovina u Stocu

Begovina je graditeljska stambena cjelina, osmansko – stambene arhitekture,^[1] sagrađena u periodu od 1840. godine do 1860. godine u današnjem Stocu, Bosna i Hercegovina. Smještena je na na istočnoj strani rijeke Bregave, uz put koji vodi iz centra Stoca ka sjeveroistočnoj periferiji grada, ispod Starog grada Stoca. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[2] Ovu odluku komisija je donijela na sjednici održanoj 27. moja do 2. juna 2008. godine, u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.

Historija i opis[uredi | uredi izvor]

Tokom šezdesetih godina 18. vijeka vodila se velika borba za kapetansku vlast između porodica Šarić i Rizvanbegović. Članovi porodice Šarić su bili kapetani sve do 1761. godine kada u potpunosti nestaju sa političke scene. Prvi poznati kapetan iz porodice Rizvanbegovića jeste Mustafa, koji se kao kapetan pominje u više navrata u periodu od 1729. do 1731. godine. Ali-paša Rizvanbegović je rođen u Stocu, 1783. godine, gdje je proveo djetinjstvo i mladost. Nakon borbi sa braćom, postao je kapetan Stoca i upravljao ovom kapetanijom od 1813. do 1851. godine.

Podizanje objekata u Begovini je počelo poslije ukidanja kapetanija u Bosni i Hercegovini, 1835. godine, mada ne postoji niti jedan pisani izvor koji bi posvjedočio datum nastanka Begovine. Na zaključak da Begovina nastaje baš u ta doba, navode natpisi na musanderama. Izgradili su je četvorica braće Rizvanbegovića. Kao gospodarski kompleks, sa konacima i velikim baščama, cjelina je potpuno izdvojena iz strukture grada u zasebnu cjelinu koja nema nikakve uobičajene funkcionalne i morfološke odnose sa ostalim dijelovima grada. Sastoji od četiri dijela: pristupni put kao javni dio kompleksa, ulazno odnosno prednje ili pristupno dvorište sa četiri objekta, poluprivatna avlija i na kraju privatne avlije kuća za porodični život. Kompleks počinje sa Ćuprijom u Begovini, koja predstavlja najmlađi od tri veća kamena mosta u Stocu, sagrađenu krajem 18. ili početkom 19. vijeka. Ćuprija je omogućavala povezanost kuća porodice Rizvanbegović na obje strane Bregave.

U Begovini je postojala podjela na mušku i žensku avliju: aharsku (ekonomsko dvorište ili selamluk), i kućni vrt ili haremluk. U avliji su kameni obluci po kojima se hoda, drvena kapija je ukrašena zvekirima, čija arabesknost upada u oči.^[3]

Paralelno uz podizanje stambenih zgrada, Rizvanbegovići su podigli i pet konaka, izvedenih kao jednospratni objekti od kamena. Ovi konaci su permanentno radili do austrougarske okupacije, 1878. godine, a nakon toga povremeno sve do agrarne reforme u Jugoslaviji, 1919. godine. U svakom konaku se, između ostalog, nalazio hamamdžik (banjica). Svaki konak u Begovini imao je posebnu prostoriju s mihrabom udubljenim u zidu, u kojoj su gosti sa vlasnikom konaka i članovima njegove porodice ponekad zajednički obavljali propisane molitve.

Sadašnje stanje[uredi | uredi izvor]

Na objektima graditeljsko stambene cjeline kompleksa Begovine u Stocu su u periodu nakon II svjetskog rata pa sve do devedesetih godina 20. vijeka vršeni konstantni restauratorsko-konzervatorski zahvati i radovi redovnog održavanja pod nadzorom službe zaštite naslijeđa.

Tokom rata 1992-1995. godine kompleks je granatiran i zapaljen. Sva pokretna imovina koja se nalazila u objektima je ili uništena ili odnesena u nepoznatom pravcu. Usljed devastacije prouzrokovane ratnim dejstvima ali i prepuštenosti vremenu dugi niz godina, došlo je do oštećenja kamenih konstrukcija objekata, kao i zarastanja u rastinje. Također, dijelovi kamenih konstrukcija su se obrušili. Na pojedinim objektima kompleksa, preostale dvije stambene kuće i dva objekta konaka, vlasnici objekta su sami, bez nadzora službe zaštite, počeli sanacione radove uz čestu upotrebu neprimjerenih materijala.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Hamdija Kreševljaković, Sarajevo: Godišnjak Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR Bosne i Hercegovine, „Naše starine“, 1954. godina, 71. -KULE I ODŽACI U BOSNI I HERCEGOVINI
Dušan Grabrijan i Juraj Neidhardt - Arhitektura Bosne i Hercegovine i put u suvremeno, Ljubljana, 1957.