Bitka za Prnjavor 1944.

Bitka za Prnjavor 1944.
Narodnooslobodilačka borba i Drugi svjetski rat
Datum	Januar 1944.
Lokacija	Prnjavor, Bosna
Ishod	Odlučujuća pobjeda u oslobađanju Prnjavora
Sukobljene strane
Nezavisna država Hrvatska Sile osovine: Treći reich Partizani
Komandanti
Friedrich Stahl Jure Francetić Josip Broz Tito
Vojne jedinice
1. bojna 4. lovačke pukovnije 6. terečki kozački puk i oko 120 njemačkih vojnika i instruktora 14. SNOUB 12. slavonska brigada

Pregled

Prnjavor je 1944. bio malo mjesto na putu Derventa – Klašnice – Banja Luka, a do okupacije bio je sjedište sreza. Prema popisu stanovništva od 1930. godine cijeli srez je imao 63.653 stanovnika, od čega je 6.679 ukljućivalo oko 14 narodnosti (Poljaci, Česi, Slovaci, Ukrajinci, Nijemci, Italijani, Mađari, Jevreji, Rusi, Romi, Bugari itd). Od oko 47 mjeseci, koliko je trajala okupacija i NDH, Prnjavor je oko 22 mjeseca bio slobodan. Praktično, to je bilo od 10. jula 1943. do kraja rata.

Prnjavor je okupirala 1. bojna 4. lovačke pukovnije, koja je sa 6. terečkim kozačkim pukom 4. januara ušla u grad. Prije dolaska u Prnjavor, bojna je bila oko 15 dana u svom uporištu Kalenderovci, gdje je došla iz Bosanskog Broda. Na kapama su nosili oznaku V (asocirajući na viktorija), a sebe su nazivali "Branioci Višegrada". U lokalnom stanovništvu ova jedinica je zapamćena kao "Begićeva bojna", iako se njen komandant zvao Vagner (imena se niko nije sjećao). Imala 665 vojnika i starješina, od čega oko 630 domobrana, 20 Nijemaca, instruktora, i 15 ustaša. Bili su dobro uvježbani i naoružani, sa mnogo automatskog oružja i nekoliko minobacača. Pored njih, u Prnjavoru je bio i manji broj žandara i domaćih ustaša. Procjene štaba 11. divizije , ukupno oko 750 neprijateljskih vojnika. Bojna je 8. januara započela sistematsko utvrđivanje Prnjavora. Na prilazima grada i prnjavorskoj periferiji , kao i u samom gradu, izgrađen je veći broj solidno građenih bunkera i uporišnih tačaka. Prva bojna je stalno izviđala oko Prnjavora i održavala čvrstu vezu sa četnicima. Tada je, 17. januara, viđen je četnički i komandir Miloš Kondić, koji je posjetio Vagnera. Poslije podne 17. januara je protivoklopna satnija napustila Prnjavor i otišla u pravcu Dervente , što je ukazivalo da od tada nije znala da je 14. brigada u rejonu sela Vijačani.

Operacija 14. SNOUB

Nakon usaglašavanja procjena zaamjenika komandanta Divizije pomoćnika komesara 14. Brigade i partijskiog rukovodioca Brigade (Pstrocki) donesena je odluka da napad otpočne 18. januara u 22:00 sata. Novi sastanak, kome je prisustvovao i štab 12. slavonske, održan je 18. januara, u prijepodnevnim satima. Razrađen je plan napada i precizirano da se obje brigade angažiraju sa po dva bataljona.

Za zaštitu pravca prema Banjoj Luci određen je jedan bataljon 14. brigade, a prema Derventi dva bataljona 12. i jedan bataljon 14. Naređeno je da se bataljon prema Banjoj Luci postavi u visinu sela Potočani, a bataljoni prema Derventi na liniju Ukrinski lug – Jeftića mlin – Palačkovci. Prvi bataljon je upućen u Potočane, a četvrti prema Palačkovcima. Drugi bataljon je dobio naredbu da napada općim pravcem: selo Konjuhovci – Mahala – žandarmerijska kasarna. Na desnom krilu, kod džamije, trebao je da uspostavi vezu sa lijevokrilnim bataljonom 12. Slavonske brigade. Zadatak Trećeg bataljona je bio napad iz sela Maćino Brdo i Lazine vode ka katoličkoj crkvi i prnjavorskom groblju, gdje se trebalo povezati sa desnim krilom 12. brigade. Planirano je da 2. i 3. bataljon zajedničkim snagama likvidiraju neprijateljski punkt u rejonu Ćosića hotel – katolička crkva, a zatim, sa 12. brigadom, da ovladaju i ostatkom tog istaknutog dijela grada.

U toj situaciji, pretpostavlja se da je četnički komandir Miloš Kondić imao podatke o dolasku partizanskih snaga u rejon Šarinci – Vijačani, 17. januara i da li je na to upozorio prnjavorsku posadu, ali se pouzdano zna da je u predvečerje 18. januara, neidentificirani mještanin iz sela Drenove donio posadi vijest da će ih te večeri napasti partizani.

Napad na Prnjavor s je posada mjesta je napad očekivala ranije, oko 22:00 sata, a kada nije uslijedio, budnost je popustila, što je omogućilo jednoj grupi boraca 2. čete 2. bataljona da se neopaženo privuku zgradi do trga Brašnjenica. Borci Muhamed Mešić i Novo Tomić su se privukli iza jednog bunara i iznenadili stražara. Od njega su dobili podatke da se u zgradi nalazi 12-15 domobrana, koji spavaju. Pristigli su i drugi borci koji su upali su u domobranske prostorije, iznenadili ih i razoružali. Zaplijenili su jedan ili dva sanduka municije, puškomitraljez i desetak pušaka. Približno, u isto vrijeme, otpočeo je i napad ostalih četa 2. i 3. bataljona 14. brigade.

Na frontu napada 14. brigade, oslanjajući se na dobro postavljeni i organizirani sistem puščane i mitraljeske vatre, neprijatelj se ogorčeno branio, a uveliko je koristio i svoje minobacače.

Bez bataljona 12. slavonske , koji još nije bio pristigao, borci 14. brigade su uporno i postepeno razbijali prve neprijateljske položaje, rovove (tranšeje) i bunkere. Treći bataljon je lomio pred sobom posade tvrdih bunkera, koji su bili postavljeni lijevo od puta Maćino Brdo – Prnjavor. Tim snagama i onima koje su mu išle od Lazine vode, izbio je pred raskrsnicu kod putarske kuće, koja je bila uređena za odbranu, uz „zaprečne 'ježeve' i prepreke od bodljikave žice“. Kada je otpor na tom dijelu slomljen, čete 3. bataljona su, sa obje strane ulice, krenule ka katoličkoj crkvi. Treća četa Milana Mlinarića nastavila je napredovanje prema groblju, gdje je izbila 19. januara, oko 3:00 sata. Lijevo krilo ove čete nastojalo je da u rejonu groblja uspostavi vezu sa desnim krilom 12. slavonske. Međutim, Slavonske brigade tu nije bilo, a oko kuće dr Milića bili su neprijateljski bacači sa posadom. Ostale čete 3. bataljona, uz gubitke, probile su se katoličke crkve, gdje je poginula i Dragica Odalović.

Iako su borci 2. i 3. bataljona bili napadnuti sa bokova i u centru linije, nisu odstupali. Posebno se odupirao 3. bataljon, koji je pri osvajanju dijela grada od Lazine vode do katoličke crkve već imao gubitaka. Nedostajala je koordinacija između bataljonâ, pa su se povlačili bez plana i u neredu. Borci 14. brigade su bili pod tolikim pritiskom da nisu uspjeli izvući ni sve ranjenike, a nekoliko boraca je i zarobljeno. 12. slavonska još nije bila stigla.

Dogodilo se da su se snage 14. brigade rano ujutro povukle, 19. januara 1944., baš u vrijeme kada se 1. bataljon 12. brigade približavao svojoj liniji napada: džamija – bolnica. Nastavak operacije je bio u uličnim bprbama oko uporišta (groblje – Đerića kafana – katolička crkva). Prema nekim svjedočenjima, ta jedinica je došla do pravoslavne crkve, 19. januara u zoru (u januaru sviće između pet i šesti) i da su tu saznali da su bataljoni 14. brigade odstupili. Izvještaj 14. narodnooslobodilačke udarne brigade o tome ne postoji, jer je bio izgubljen skupa sa ostalim arhivom. Iz izvještaja 12. slavonske brigade vidi se da je njen 1. bataljon, približavajući se Prnjavoru, naišao na „neprijateljske patrole“ i „vanjska osiguranja“, te da je „otpočeo borbu izvan grada“ i da se, „nakon kraće“ borbe, neprijatelj povukao u rovove oko bolnice i džamije. Kada je bojnik Vagner u protivnapad na 2. i 3. bataljon 14. Brigade, kod katoličke crkve, poginula je Dragica Odalović. To je, između ostalog, i omogućilo borcima 12. slavonske da se relativno lako dokopaju zgrada u blizini bolnice i pravoslavne crkve. Tek kada je uočeno da su bataljoni 14. brigade odstupili, pokret je dijelom obustavljen, a poslije toga je cio 2. bataljon vraćen. Vraćanje 1. bataljona na ranije položaje omogućilo je 12. brigadi da u toku 19. januara odbije sve protivapade dijelova 1. bojne i zadrži dostignutu liniju.

U međuvremenu su dva bataljona 12. slavonske brigade, cijeli dan 19. januara, ostala ispred dostignute linije (džamija – bolnica – pravoslavna crkva), gdje je neprijatelj čvrsto držao položaje. Povremeno su vođene oštre ulične borbe, a zatim su naizmjenično nastajali periodi zatišja, tokom cijelog dana. Bojnik Vagner se nije usuđivao da prema jedinicama 12. brigade angažira sve svoje snage. Na drugoj strani, dva bataljona 12. slavonske nisu bila dovoljno snažna da slome još uvijek jaku posadu protivnika. Zato se ni jedna strana, koje su se tokom 19. januara borile u Prnjavoru, nije upuštala u konačan obračun i – obje su iščekivale.

Prva bojna, koja je iščekivala i dobila pojačanja iz Dervente, 19. januara, oko 13:00 sati, kada je prema Prnjavoru krenula ojačana satnija 1. bojne 6. lovačke pukovnije. Dvanaesta slavonska je iščekivala ponovno angažiranje 2. i 3. bataljona 14. brigade, pa bi zajedničkim snagama slomili već ozbiljno poremećenu odbranu protivnika. Štab 14. brigade, koji se prethodne noći, u kućama oko Cera, organirao i prihvatilište za ranjenike. Pristigle dijelove 2. Bataljona, 19. januara poslije 22:00 sata, smjestio je na raskrsnici puteva Prnjavor – Klašnice (kod Laktaša i Prnjavor – Cer, odakle je najneposrednije rukovodio uličnim borbama oba bataljona. Prva bojna se odlučno branila pa su se morale opet osvajati kuća po kuća, koje je neprijatelj uredio za odbranu.

Borci 12. slavonske vodili su također žestoku borbu. Najteži okršaji su se opet odvijali duž glavne ulice, prema prostoru između katoličke crkve i Đerića kafane. Na Ćosića hotel,sa borcima su jurišali i rukovodioci 2. bataljona 14. Brigade. Dok su jedni tukli otvore na podrumu, ostali su u ubacili bombe, a zatim provalili vrata. Nakon velikog okršaja uporni otpor domobrana je bio slomljen.

Nakon bitke, bataljoni 12. i 14. Brigade su ostavljili u zasjedu prema Derventi, pa su na liniji Palačkovačko brdo – Ukrinski lug odbili koturašku bojnu i spremno dočekali ostatke 1. bojne 4. lovačke pukovnije koji su bježali, ostatke 1. bojne . Razbijen ostatke bojne. Koji su sačekani u odstupanju, zahvatila je panika, koju su prenijeli i na sve jedinice u pokretu iz Dervente i Počivaljke (na putu Doboj – Derventa). Počele su odstupati, također u neredu. U paničnom bježanju napustili su i svoju pukovsku artiljeriju blizu Tromeđe (između Jošavke i Šnjegotine). U međuvremenu, četnici su im sa konja pokrali ormu, pa su ta artiljerijska oružja teškom mukom vraćena u Derventu. U tom općem rasulu odstupila je i 2. jurišna bojna, prema Počivaljci.

Sutradan je , u prisustvu velikog broja građana, članova Okružnog komiteta KPJ za Okrug Prnjavor, sreskog NOO, komande područja, SKOJ-a i AFŽ-a, te predstavnika 14. brigade i divizije, sahranjeni su svi poginuli borci i rukovodioci koje rodbina nije mogla otpremiti do svojih sela.

Treći bataljon Brigade je 27. januara se sukobio sa četnicima oko sela Ljeskovih Voda i Stanova , a zatim i sa ustaškom milicijom; nastavljene su i 28. januara. Krajem januara i početkom februara, brigada se opet pomjerala ka Prnjavoru. Tridesetog januara, njen 3. bataljon je bio na putu za sela Pojezinu i Štrpce, a 4. februara je stigao u sela Vučijak i Kremnu. Tokom januara, pored navedenih rukovodilaca, poginulo je 36 boraca, a 49 je ranjeno, pa je za to vrijeme iz njenog „stroja izbačeno“ je oko 13% sastava. Zato Štab divizije Brigadi nije davao posebne zadatake, oko 10 dana, u cilju popune, odmora i sređivanja. Međutim, Jošavačka četnička brigada i Crnovrški četnički bataljon su napali ( 3. februara) 2. bataljon 14. brigade, koji se iz rejona Maćinog Brda, prebacio u rejon Bubanj – Ozren – selo Lišnja. Drugi bataljon je odbio napad i četnike potisnuo do Vršana i Jugova brda.

U 2. bataljonu 14. brigade tada ranjen je tada komandir 1. čete Čedo Čolić, koji je na tu dužnost došao umjesto Mirka Bijelića, koji je poginuo prilikom oslobođenja Prnjavora. Vojno-politička konferencija „svih komandi četa i štabova bataljona“ sa štabom brigade, održana je 5. februara 1944. godine u Prnjavoru. Učestvovali su i članovi štaba Divizije. Na konferenciji je analizirano stanje u brigadi poslije Šeste neprijateljske ofanzive i akcije u oslobađanju Prnjavora. Posebno su analizirani gubici i njihove posljedice. Na dnevnom redu bila je i pojava dezerterstva. Od formiranja 14. SBNOU brigade ovo je bila njena najuspješnija vojno-politička konferencija. Na njoj su u brigadi otkrivene mnoge slabosti, ali su sagledane snage i putevi kojima se one mogu otkloniti. Konferencija je trajala 11 sati, a svaki diskutant se trudio da iznese konkretne primjere dobrog ili lošeg rada u jedinici, uz svoje mišljenje i prijedloge za otklanjanje negativnosti. Svi prisutni su otišli sa ove konferencije ubijeđeni da ova brigada ima kadar koji poznaje probleme i zna šta hoće, i da se na njega KPJ, narod srednje Bosne i štab 11. divizije mogu osloniti.

Svi teški ranjenici iz prnjavorske akcije upućeni su 8. februara u centralnu bolnicu u Šipragama. Kao zaštita oe dosta velike kolone ranjenika određen je 1. bataljon, čiji su borci bili sa terena Skender-Vakuf – Kotor-Varoš – Banja Luka, na kome se bolnica i nalazila. Ovom bataljonu, čija su dva komandira četa i više istaknutih boraca poginula poslije akcije na Banju Luku, ovakav odmor je bio neophodan. Na taj zadatak iz rejona Vijačana, gdje je do tada bio smješten, 1. bataljon je krenuo sa dvije čete, uz odobrenje da na terenu Kotor-Varoši može ostati 6 dana. Preostala četa 1. bataljona pridodata je komisiji za prikupljanje hrane na terenu Srpca i zaštitu. Na tom zadatku ostala je do 20. februra.

Brigada je 15. februara imala:

• 676 boraca,
• 529 pušaka,
• 34 puškomitraljeza,
• 3 teška mitraljeza,
• 13 automata,
• 1 protivtenkovsku pušku,
• 4 teška minobacača,
• 1 ručni bacač,
• 174 ručne bombe,
• 35.680 puščanih metaka,
• 11 tovarnih i
• 54 jahaća konja.

U brigadi je bilo 120 članova KPJ, u 12 četnih ćelija i 5 štabskih, a jedan dio članova bio je u ćelijama pri radnim vodovima, brigadnoj intendanturi, brigadnoj ambulanti i zaštitnici pri štabu brigade. Kandidata je bilo 21, a SKOJ-evaca 159. Drugi bataljon je imao najviše članova Partije – 35, Prvi 31, Treći 27 a Četvrti svega 20 članova. U 14. brigadu došao je 18. februara kapetan Albert Trinki na mjesto načelnika štaba, koje od formiranja brigade nije bilo popunjeno. U periodu od 21. februara brigada je bila u pokretu ka Prnjavoru, radi učešća na proslavi 26-godišnjice formiranja Crvene Armije. Smotra je održana 23. februara. Učestvovale su 5. kozaračka i 14. srednjobosanska NO udarna brigada.

Također pogledajte

• Prnjavor
• 14. SNOUB
• Šesta neprijateljska ofanziva