Crkva svetog Nikole u Foči

Crkva svetog Nikole u Foči (RS)
Osnovne informacije
Religija	Pravoslavlje
Općina	Foča
Država	Bosna i Hercegovina
Oznaka baštine	Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine
Arhitektonski opis
Arhitektonski tip	Crkva
Dovršeno	1857. god.
Specifikacije
Dužina	22,00 metara
Širina	16,35 metara
Materijali	Kamen

Crkva Svetog Nikole u Foči nalazi se na lokalitetu Varoš u Foči (RS), Bosna i Hercegovina. Pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi, i Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 9. do 12. februara 2010. godine, donijela je odluku da se crkva proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća). Nacionalni spomenik čine: objekat crkve, zvono iz 1923. godine, pomoćni objekat unutar crkvenog dvorišta, nadgrobnik unutar crkvenog dvorišta, crkveno dvorište sa ogradnim zidom, objekat bivše škole i pokretna imovina. Pokretnu imovinu čini: ikonostas sa 41 ikonom, 36 ikona, 46 bogoslužbenih knjiga, dva antimisa, krst za litije (vhodije), dvije ripide, dva svijećnjaka, predikaonica, arhijerejski tron, osam crkvenih stolica, Hristov grob, dvije drvene pjevnice i pisaća mašina marke „Adler“.

Nova zgrada sale, zvonik i dva zvona iz 1978. godine nisu predmet zaštite utvrđene ovom odlukom.

Historija

Prema natpisu nad ulaznim vratima crkva je sagrađena 1857. godine. Crkvu je gradio neimar Spasoje Vulić, rodom iz Tetova, Makedonija, o čemu svjedoči i natpis nad portalom. Prvobitno je uz crkvu bio sagrađen drveni zvonik, postavljen u istočnom uglu crkvenog dvorišta. Zvonik je bio u upotrebi sve do 1975. godine. Obnova crkve obavljena je 1978. godine i u periodu nakon 1995. godine.

Crkva svetog Nikole je značajna zbog svog inventara izuzetne vrijednosti, od kojeg se posebno izdvaja ikonostas, arhijerejski tron i predikaonica, izvedeni u izrezbarenom i pozlaćenom drvetu u stilu kasnog baroka.

Zbirka ikona ubraja se u najvrednije u Bosni i Hercegovini. Uvidom u ovu zbirku, moguće je napraviti pregled razvoja ikonopisa od XVII do XIX stoljeća, sa odlikama srpske, kritske i grčke tradicije.

Sačuvane stare liturgijske knjige, različite bogoslužbene namjene (časoslovi, evanđelja, trebnici, tipikoni i dr.), većinom su štampane na crkvenoslavenskom jeziku u XIX stoljeću. Posebno se izdvaja tzv. Carsko jеvanđelje, štampano u Moskvi 1804. godine, s svojeručnom posvetom Petra Petrovića Njegoša pivskom manastiru.

Posebnu grupu čine dva sačuvana antiminsa, koji se datiraju u period prije izgradnje današnje crkve. Carske dveri u unutrašnjosti crkve su dopremljene iz Trsta. I danas su sačuvane izvorne crske dveri, iako se više ne nalaze na ikonostosu. Prilikom obnova crkve u periodu nakon 1995. godine dveri su, usljed oštećenja, zamijenjene kopijom, izvedenom u svemu po uzoru na original. Izvorne dveri se nalaze na galeriji crkve.

U četvrtoj deceniji 19. vijeka u dvorištu crkve sagrađena je škola.

Opis

Prema konceptu prostorne organizacije pripada podužnim trobrodnim crkvama, sa naosom i oltarskim prostorom, sa zvonikom na zapadnoj strani. Stilski, pripada neovizantijskom arhitektonskom slogu. U oblikovanju osnove crkve je primijenjeno bazilikalno rješenje. Objekat crkve ima pravouganu osnovu trobrodne bazilike dimenzija oko 22 x 16,35 m. Srednji brod je, u osnovi, završen petostranom apsidom (posmatrano izvana) smještenom na istoku.

U osovini zapadne fasade crkve smješten je zvonik, izgrađen 1975. godine od betona, malterisan sa vanjske strane i ostavljen vidljiv na unutrašnjim plohama. Zvonik je odmaknut od objekta crkve za 10 cm. Izveden je kao kvadratni, dimenzija stranice oko 4,15 m. Na zadnjoj etaži zvonika su na metalnoj konstrukciji postavljena tri zvona. Jedno zvono potiče sa izvornog zvonika crkve iz 1923. god. Druga dva zvona su kupljena 1978. godine.

Objekat crkve se nalazi u dobrom građevinskom stanju.

Literatura

• Rakić, Svetlana. Ikone Bosne i Hercegovine. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, 1998
• Ljiljana Ševo, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Glas srpski, Grad Banja Luka, Banja Luka, 2002.