Džubleta
 Žena iz albanskog mjesta Grudë, na fotografiji Pietra Marubija | |
| Nematerijalna kulturna baština | |
|---|---|
| Država | Albanija |
| Svjetska baština | |
| Lista upisa | UNESCO |
| UNESCO oznaka | 01880 |
| Datum upisa | 2022. |
Džubleta (albanski: Xhubleta) je suknja narodne nošnje u obliku zvona, koju nose Albanke. Obično se kači na ramena pomoću dva kaiša. Dio je albanske tradicionalne odjeće, ima 13 do 17 traka i 5 komada filca. Njedra i dio džublete koji pokriva kecelja izrađeni su od heklane crne vune.[1] Zvonasti oblik je naglašen u zadnjem dijelu.[2] Džubleta je jedinstvena vrsta haljine zbog svog posebnog oblika, strukture i sistema ukrašavanja.[3] Nose je Albanke u sjevernoj Albaniji, na Kosovu, u Sjevernoj Makedoniji i Crnoj Gori. Postoje dvije vrste džublete: jedna je uska, a druga široka. Danas se koriste samo dvije boje: bijela za neudate žene i crna za udate, međutim u prošlosti su se koristile mnoge boje, o čemu svjedoči jedan autor iz 17. vijeka, koji je tvrdio da paun nije imao toliko boja kao džubleta koju su nosile žene Klimenta.[2] Smatra se da je smanjenje boja u poslijednja dva vijeka posljedica ograničenja njegove upotrebe samo u udaljenim planinskim predjelima.[2] Džubleta se nekada koristila u svakodnevnom životu od puberteta, što je ukazivalo na društveni i ekonomski status nosioca. Međutim, upotreba i proizvodnja se posljednjih decenija smanjuju zbog društveno-političkih i ekonomskih razloga. Politika koju je postavio socijalistički sistem 1960-ih promenila je tradicionalne kulturne obrasce, unoseći promjene u svakodnevni život planinskih zajednica i upotrebu i proizvodnju džublete. Kako su žene radile u poljoprivrednim zadrugama, džubleta više nije bila praktična za svakodnevni život. Štaviše, državna kolektivizacija je dovela do nedostatka sirovina za njegovu proizvodnju. Danas malo žena posjeduje znanje o cijelom procesu, a tradicionalni prijenos sa koljena na koljeno u porodici je rijetkost. Ipak, odeća je zadržala svoj društveni i duhovni značaj i još uvijek se smatra sastavnim delom planinskog identiteta.[4] Džubleta je 2022. godine uvrštena na Listu nematerijalne svjetske baštine kome je potrebna hitna zaštita od strane UNESCO-a.[5][6]
Historija
[uredi | uredi izvor]Džubleta ima drevno porijeklo.[7] Predstavlja sličnosti s nošenjem nekih neolitskih figura pronađenih u Bosni, ali i u drugim oblastima Mediterana, koje pripadaju drugom milenijumu prije nove ere, te se shodno tome vezuju za staru mediteransku civilizaciju.[8][9] Obično je ukrašena albanskim simboličkim elementima drevnog paganskog porijekla, kao što su simboli sunca, mjeseca, zvijezda, orlova i zmija. Uglavnom geometrijski ornamenti pokazuju arhaični karakter ove nošnje.[9]
Vidi takođe
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Gjergji, Andromaqi (2004). Albanian Costumes Through the Centuries: Origin, Types, Evolution (jezik: albanski). Academy of Sciences of Albania. str. 153. ISBN 978-99943-614-4-1.
- ^ a b c Selami Pulaha; Seit Mansaku; Andromaqi Gjergji (1982). Shqiptarët dhe trojet e tyre (jezik: albanski). 8 Nëntori. str. 136–138.
- ^ Etudes et documents balkaniques et méditerranéens (jezik: francuski). Paul Henri Stahl. 2001. str. 34–37.
- ^ "Xhubleta, skills, craftsmanship and forms of usage". ich.unesco.org (jezik: engleski). Pristupljeno 20. 10. 2023.
- ^ "UNESCO - Xhubleta, skills, craftsmanship and forms of usage". ich.unesco.org (jezik: engleski). Pristupljeno 13. 12. 2022.
- ^ "Xhubleta shqiptare, tashmë pasuri e gjithë njerëzimit, UNESCO e merr në mbrojtje bashkë me dijebërjen e saj! Margariti: Vendim unanim, copëz Shqipërie për botën - Shqiptarja.com". shqiptarja.com (jezik: albanski). Pristupljeno 13. 12. 2022.
- ^ Gjergji 2004, str. 185.
- ^ "Database of Cultural Heritage of Kosovo". Arhivirano s originala, 21. 9. 2019. Pristupljeno 24. 12. 2015.
- ^ a b Condra, Jill (9. 4. 2013). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing around the World [2 volumes]. ISBN 9780313376375.