Ahmed-paša Džezar
Džezar Ahmed-paša | |
|---|---|
| Rođenje | 1720-1725. |
| Smrt | 1804. |
 | Moguće je da članak ne poštuje standarde Wikipedije na bosanskom jeziku. |
Ahmed-paša Džezar (arapski:أحمد باشا الجزار turski: Cezzar Ahmet Paşa ) bio je osmanski namjesnik.
Rođen je u Stocu, Bosanski Pašaluk oko 1720. Svoju vojničku karijeru započeo je u Egiptu, služeći raznim Mamlukovim zvaničnicima, da bi na kraju postao glavni izvršitelj i atentator, radeći za Ali Bega al-Kabira, efikasnog egipatskog vladara. Stekao je epitet Džezara (Mesnica) zbog svoje smrtonosne zasede na grupi beduinskih plemena, u znak odmazde zbog smrti svog gospodara u beduinskom napadu. Al-Jazzar je ispao sa Ali Beyom 1768. godine nakon što je odbio učestvovati u atentatu na jednog od svojih bivših gospodara. Na kraju je pobjegao u Siriju, gdje je imao zadatak da brani Bejrut iz zajedničkog napada ruske mornarice i snaga Zahira al-Umara. Na kraju se predao i ušao u Zahirovu službu prije nego što se prevario od njega i pobjegao s ukradenim novcem od poreza. Postavljen je za komandanta garnizona u Acreu nakon poraza Osmana od Zahira. Započeo je smirivanje Galileje i planine Liban, kojom su dominirali Zahirovi srodnici i snage druza Emira Jusufa Shihaba. 1776/77. Postavljen je za guvernera Sidona, ali je glavni grad provincije preselio u Akre, što je snažno utvrdio. Narednih godina porazio je snage svog nekadašnjeg saveznika šiitskog Muslimana, Nasifa al-Nassara, učvrstivši svoju kontrolu nad Džabalom Amilom. 1795. Džezar imenovan je svojim prvim od četiri mandata za guvernera Damaska, svaki put kad je dobivao sve veći utjecaj u poslovima provincije u suprotnosti sa svojim suparnicima iz porodice Azm. 1799. godine Džezar je uz manju pomoć britanske mornarice obranio Akre od snaga Napoleona Bonaparte, prisilivši vojsku potonjeg da se u neredu povuče iz Palestine. Njegova uspješna obrana Acre donijela mu je ugled u carstvu i učinila ga poznatim u Europi. Al-Jazzar je umro 1804. kao guverner Sidona i Damaska. Na kraju ga je u Acreu naslijedio mamluk Sulejman Paša al-Adil; sve do njegovog suzbijanja pobune mamluka 1789. godine, al-Jazzar je imenovao mamluke na rukovodeća mjesta u svojoj vojsci i administraciji. Al-Jazzar je pokušao razviti područja pod njegovom kontrolom poboljšavajući sigurnost na cestama i održavajući red. Međutim, njegove domaće vojne ekspedicije i njegove strogo provedene i iskorištavajuće porezne politike utjecale su na visoku emigraciju, iako su gradovi poput Acre i Beirut prosperirali. Prvo je postalo moćno regionalno središte u rivalstvu s Damaskom i do danas sadrži mnoga arhitektonska djela koja je naručio al-Jazzar, poput njegovih zidova, džamije el-Jazzar i karavanasera Khan al-Umdan.
Rani život i karijera[uredi | uredi izvor]
Porijeklo[uredi | uredi izvor]
Ahmed Džezar je rođen u Stocu u Osmanskom Carstvu (Teritorije Bosanskog Pašaluka) 1720-1725. Većina historičara se slaže da je Amhed pobjegao iz Stoca nakon što je napao ženu sa nožem sa 17 godina u Egipat. Počeo je raditi za Osmansku mornaricu u Antaliji kasnije u Egiptu.
Rad za Maluke[uredi | uredi izvor]
Godine 1756. al-Jazzar je otputovao iz Carigrada u Egipat sa Hekimoğlu Ali-pašom kao brijač u svom okruženju. Hekimoğlu Ali Pasha imenovan je beylerbeyom (guvernerom) Egipta Eyaletom, a al-Jazzar je postao članom njegovog
.jpg)
domaćinstva, služeći Hekimoğlu Ali-pašu u citadeli. Godine 1758., možda kao rezultat spora s nekim drugim Hekimoğlu Ali-pašinim ljudima ili na osnovu njegove vlastite intuicije, pratio je Sahu Bega al-Qasimija, Mamluka i amira al-hadžija (zapovjednika karavane hadža) u Meki. Tamo su dvojica stekla blisko prijateljstvo, a al-Džezar je nakon toga stupio u službu Saliha Beja. Nakon povratka u Kairo, al-Jazzar, koji je tada bio poznat kao "Ahmad al-Busnawi" (Ahmad Bosanin), ušao je u službu Mamluk Abdullaha Bega, koji je bio zadržač drugog Mamluka, Alija Bey al-Kabira, šejh al-balada, moćna pošta u Egiptu s nejasnim dužnostima, između 1760. i 1766.
Za vrijeme boravka u službi Abdullaha Beya, al-Jazzar je naučio govoriti arapski jezik, naučio vještine i znanje Mamluka i usvojio njihovu haljinu. Kada je Abdullah Bey kasnije ubijen u napadu beduinskih plemena, al-Jazzar je odlučio osvetiti njegovu smrt. Nastavio je da postavi zamku za beduine i zasjeo ih u zasjedu, ubivši oko 70 plemena. Nakon toga postao je poznat kao "al-Jazzar", što na arapskom znači "mesar". Dok su kasniji evropski pisci vjerovali da je al-Jazzar dobio njegovo ime zbog svoje surove prirode, ime mu je dodijeljeno kao znak poštovanja. Izraz "al-Jazzar" kao epitet bio je tipično rezervisan za one koji su pobili beduinske silovatelje.
Džezar je stigao u Egipat kao slobodnjak i nije bio mamluk (manirirani vojnik robova) u tradicionalnom smislu. Međutim, poštovanje i divljenje koje je stekao od egipatskih Mamluka zbog odanosti svome majstoru Mamluku i osveti koju je Beduin prihvatio za njegovu smrt zaslužilo mu je dobrodošlicu u redove Mamluka. Među impresioniranim odanošću i hrabrošću al-Jazzara bio je Ali Bey al-Kabir, koji je al-Jazzara usvojio kao svog zaštitnika. Ali Bey je imenovao al-Jazzar sanjak-bey (okružni guverner) Kaira, a postao je poznat kao "Ahmad Bey al-Jazzar". Džezar je imao zadatak da sprovodi red i zakon u pokrajini, ali mu je dodijeljeno i da diskretno eliminira Ali Bgove neprijatelje. Ovaj zadatak je dijelio s Abu al-Dhahabom ponekad.
Vladar Akra[uredi | uredi izvor]
Džezar je aktivno težio da dominira planinom Liban, koju su kontrolirali klanovi Druzi. On je oduzeo Bejrut od Emira Jusufa uprkos autoritetu Emira Jusufa nad gradom koji je potvrdio Hasan Kapudan. Džezar je također tražio da Emir Yusuf plati godišnji porez Sidonu, uprkos tome što je Emir Jusuf već platio ovaj porez preko Hasana Kapudana. U avgustu 1776. Džezar i Emira Jusuf stupile su u oružane sukobe. U jesen te godine Džezar i Nasif su posredovanjem šiitskog šeika Tira šeika Kublana zaključili aranžman za plaćanje poreza. Nakon toga, Nasif je podržao Džezara u svom sukobu s Družkih Klanovima, naime Jumblatas-om, ali i različitim šihapskim emirima, čije je divizije Džezar iskoristio kako bi učvrstio svoju vlast u planinskom zaleđu Sidon Eyaleta. Al-Jazzar je također koristio Nasifovu konjicu za borbu protiv pobunjenih grupa beduina i Turkmena u pokrajini. Al-Jazzar je nastavio lobirati za imenovanje valijem Sidona Eyaleta i približavao se otvorenoj pobuni protiv Osmanlija u znak protesta zbog toga što nisu primili tu dužnost. Međutim, u maju 1777. godine al-Džazar je službeno imenovan valijem. Te godine, al-Jazzar je zatražio pomoć protiv Emira Yusufa od Muhameda paše al-Azma, valiju Damaska, i njegovog sina Yusuf-paše al-Azma, valijuta u Tripoliju. Oboje su odbili, pozivajući se na odanost Emira Jusufa i redovne isplate poreza. Oni su se plašili i rastuće moći al-Jazzara više od Emira Yusufa. Al-Jazzar je otpremio zapovjednika svojih magrebijskih trupa u Sidon, Mustafu ibn Qara Mulla, da prikupe isplate od klanova Druze i ubiju Emira Jusufa.
U svom prvom naletu na planinu Libanon, Druze ga je prisilio da se povuče prema Sidonu. Mustafa je takođe bio neuspešan u svojoj drugoj ofanzivi, ovaj put kroz dolinu Beqaa. U posljednjoj ofanzivi žetva doline je zaplijenjena i dvije
strane su ušle u neodlučne sukobe. Međutim, između planine Druze s Libanonske gore pojavio se sukob, s klanovima Jumblatt i Abu Nakad koji su prešli na smjenu Emira Jusufa i zamijenili ga braćom Sayyid-Ahmad i Afandi. Posljednja dva ponuđala su al-Jazzaru 50.000 qirha 1778. za porezne farme planine Liban. Džezar je prihvatio ponudu. Da bi podržao Sayyid-Ahmad i Afandijevo imenovanje, Džezar je otputovao u Bejrut sa svojim trupama i odatle je opkolio Emira Jusufa u Jubailu. Emira Jusufa podržali su drugi njegov brat Emir Muhamed i Jusuf Paša iz Tripolija. Emir Jusuf je bio u stanju da izdrži opsadu, što je ušlo u zastoj, ali na kraju je pristao platiti Džezaru 100.000 qirh da ga vrati kao emira planine Libanon. Nakon toga, al-Jazzar je naložio Nasifu da pokrene napad na Sayyid-Ahmad i Afandi kako bi obnovio Libanon Mount Emira Jusufa. Tokom mjeseci nakon što je Emir Jusuf vraćen, nastavio je s eliminacijom mnogih svojih rođaka, koji su bili potencijalni rivali emiratu i osjećao se dovoljno sigurno da bi mogao odbiti plaćanje poreza al-Jazzaru. Kao posljedica toga, Džezar je pokrenuo kaznenu ekspediciju protiv Druza, koja je uspjela položiti Emira Jusufa, iako privremeno. 1780. Nasif je podržao Ahmed-pašu u vojnom sukobu s tadašnjim glavnim regionalnim neprijateljem Džezarom, Muhammad-pašom iz Damaska. U maju 1781. godine Nasif se suočio sa snagama Muhameda-paše u drugom zahvatu u ime Džezara. 8. maja,Džezar je postao svjestan seksualnih odnosa između više svojih mamluka i žena iz svog harema. Posljedično, on je odsjekao ruke mamlucima koji su bili sa sjedištem u Akrovom seragliju (gdje se nalazio harem) i u kojem su se na moru utopile brojne žene. 9. maja, Džezar je nastavio sa čišćenjem mamluka, uhapsivši mnoge, od kojih je veliki broj ljudi tada pogubljen, uz asistenciju 30 bošnjačkih vojnika. Mamukovi iz Akra su se poslije pobunili i zabarikadirali u riznicu koja se nalazila u Akrovom velikom tornju. Ogorčen smaknućem svog miljenika, blagajnik, brat Salim-paše, tada je zatvorene mamluke razbio iz zatvora i povezao se s mamlukovim pobunjenicima u Velikom tornju. Momluks je ciljao artiljerijske komade Velikog tornja na seraglio i zaprijetio da će ga uništiti.
Rušenje šijatske autonomije[uredi | uredi izvor]
Odnosi Džezara s Nasifom ugasili su se do septembra 1781. godine, kada je, prema lokalnom šiitskom hroničaru Aliju al-Subaytiju, šijanski hijenski šeik zatražio od Džezara intervenciju protiv Nasifa. Džezar je poslao jednog svog starijeg komandanta mamluka, Salim-pašu al-Kabira, sa 3.000 vojnika protiv Nasifa i njegovog klana Ali al-Saghir al-Wa'il. Od 23. do 24. septembra, Džezarove snage preusmjerile su Nasifove snage, ubivši Nasifa i 470 njegovih konjanika u trosatnoj bitci kod Yarouna, označivši virtualni kraj šiitske autonomije u Jabal Amilu. Većina vodećih šijatskih šeika Džabala Amila ubijena je tokom slijedećih serija napada na šijatske gradove tvrđave, posljednji je bio dvorac Beaufort (Shaqif Arnun), gdje su šijanski klanovi zauzeli posljednje stajalište. Stanovnici Beauforta nisu bili naštećeni nakon predaje, a Džazar je koordinirao svoj let u dolinu Beqaa. Ostatak vodećih šijatskih šeika sklonio se s klanom Harfush u dolini Beqaa. Prema francuskom konzulu u Sidonu i lokalnom šijatskom hroničaru Haydaru Ridi al-Rukayni, nakon poraza šijatskih šeika, snage Druze odvele su šiitske žene i druge u zarobljeništvo kao robove Džazaru u Sidonu, dok je Isma'il Shihab iz Hasbaje nastavio da bi iznuđivao preživele u zamenu za zaštitu. Ogromne količine dragocjenosti oduzete su od šiita, a njihove tvrđave uglavnom su srušene. Sredinom oktobra Nasifov sin 'Aqid pokrenuo je posljednji napor protiv Džezarovih snaga u dolini Beqaa, ali je na kraju pobjegao tokom bitke. Time je Jabal Amil osvojen i lučki grad Tire postao stalni dioDžezarovog carstva. Uzvišena Porta (Osmanska vlada) pohvalila je Džezarovu pobjedu u pismu ispunjenom rapsodijskim pohvalama i obećanjima mu na nepokolebljivoj podršci carstva da će "očistiti zemlju od prljavštine svog postojanja", pozivajući se na šiijske klanove.
Mamlučki ustanak[uredi | uredi izvor]
Džezar je poslao svoje vojnike da uzmu svoj porez od Emira Jusufa. Salim-paša al-Saghir poslat je sa 2.000 konjanika u Hasbaju, dok je Sulejman-paša poslan s 800 pješaštva na obalu. Prema francuskom konzulu Jean-Pierre Renaudot-a, relativno velika veličina mobiliziranih trupa poslanih u relativno rutinsku proceduru poput naplate poreza zapravo je bio Džezar da izbjegne doprinos svojih snaga osmanskom ratnom naporu s Rusijom, pokazujući kako snage su i dalje bile potrebne za borbu protiv Druza planine Liban. Nakon vreve Tira, mamluksi su pokrenuli svoju ofanzivu na Acre, gdje je Džezar sve više izoliran od svojih vojnika. Njegove preostale vojne snage u gradu sastojalo se od oko 200 albanskih trupa kojima je komandovao Juwaq Uthman. 3. juna, pobunjenici, koji su brojali oko 1.200 vojnika, uključujući kurdsku konjicu iz Hame kojom je komandovao Mulla Isma'il, stigli su do ravnice Akre, ali nisu imali očigledan plan kako zauzeti grad. U posljednjem pokušaju jačanja odbrane Akra, Džezar je okupio i naoružao sve radnike i masone gradske vlasti. Kadi iz Akra, Šejh Muhamed, savjetovao je Džezaru da izvrši noćni napad protiv pobunjeničkog logora u ravnici. Džezar je poslušao savjet šejha Muhameda, ali i pripremio brod u luci Akra za bijeg u slučaju pobjede pobunjenika. Po noći, Acreovi branitelji pokrenuli su borbu protiv pobunjeničkog logora, dok je gradska artiljerija bombardirala pobunjenike. Napad je iznenadio pobunjenike. Mulla Isma'il se odmah povukla tokom napada, dok su mamluksi poraženi i pobjegli tokom petosatne bitke. Sulejman i Salim pobjegli su na planinu Libanon, prije nego što su se uputili u Damask kako bi obnovili svoje napore za svrgavanje Džezara. Pobuna i njeno suzbijanje djelotvorno su označili kraj mamlukovog domaćinstva koje je Džezar podigao i kraj mamluka kao vojne ustanove za vrijeme Džezarove vladavine. Prema Filipinu, pobuna mamluka bila je Džezarova "najteža vojna i politička kriza", s jedinom iznimkom možda Napoleonova opsada Acre 1799. godine, iako je pobuna "u mnogočemu bila ozbiljnija jer je nastala iz internog izvora. " Ustanak je Džezare, sam virtualni proizvod mamluk sistema, shvatio kao izdaju svojih najstarijih poručnika, čiju karijeru i bogatstvo stvorio je svojim pokroviteljstvom. Pobuna je tako imala traumatične efekte na al-Jazzar-ovu ličnost, što je prema Filipu transformiralo Džezarove "prikrivene strahove, sumnje i nepovjerenje ... u osjećaj paranoje". Nakon pobune, Džezar je pokrenuo masovnu čistku u svom carstvu, izvršavajući i protjerujući ljude iz svih društvenih slojeva. Hroničar 19. vijeka Haydar Ahmad Shihab napomenuo je da je kao rezultat pobune, Džezara "postao poput netaknute životinje ... zamislio je da je cijeli svijet protiv njega".
Opsada Akra 1799.[uredi | uredi izvor]
1798. general Napoleon Bonaparta osvaja Egipat u sklopu svoje kampanje protiv Osmanlija. Francuska invazija izazvala je narodne nemire u Damasku, što je potaknulo Osmanlije da zamijene Abdullaha pašu kao Valiju iz Damaska Ibrahim-pašom al-Halabijem, koji su postali meta ustanka. Džazar je na kraju postavljen na mjesto koje je srodno guverneru u Damasku, a njegove su trupe potom uspostavile red u gradu. Nakon Džazarove posjete Damasku, imao
je mnogobrojne ahavate sa oborenim glavama na vratima citadele.
U međuvremenu, u februaru 1799., Bonaparta je ušao u Palestinu, prvo zauzevši Gazu, a zatim prešao na sjever duž obalne ravnice, gdje je na kraju opsadao Jaffu. Jaffa su branile Džezara, ali oni su se tokom opsade predali u zamjenu za francuska obećanja da neće biti ubijeni. Međutim, u pritvoru Džezarove trupe nisu dobile hranu niti sklonište, a nakon nekoliko dana francuske snage su ih izvele, 3.000 ili 4.000, na pješčane dine obale Jaffa i pogubile ih bajonetom tokom nekoliko dana. Istovremeno s pogubljenjem Džezarovih trupa, Bonaparteove trupe pogodile su kugu, što je rezultiralo brojnim smrtnim slučajevima.
Bonapartova vojska tada je zauzela Haifu i iskoristila je kao poligon za opsadu Akra. Džezar je komandovao svojim trupama u Akru i lično skalirao gradske zidine i uključio se u direktne borbe sa francuskim vojnicima. Prije Bonapartova dolaska u Akru, Džezarove snage bile su pojačane naprednom brigadom od 700 vojnika koje je otpremila Uzvišena Porta. S pristupom moru, uglavnom nesmetanom, bio je u stanju osigurati zalihe i pojačanja. Među ključnim pojačanjima je bilo i oko 800 britanskih marinaca koje je vodio Sidney Smith. Britanska mornarica, tačnije dva ratna broda, takođe su priskočila u pomoć Džezaru i tokom opsade bombardirali rovove Bonapartea, rezultirajući velikim francuskim žrtvama prije dolaska artiljerijskih baterija koje su Francuzi koristili za granatiranje Acrea tvrđava. Nakon 62 dana, Bonaparte je 20. maja povukao svoju vojsku teškim gubicima života.
Osmanlije su šokirane Bonapartom invazijom na Egipat i "pošteđeni su daljnjeg vojnog sramote" uspješnom odbranom Džezara Akre, izjavio je povjesničar Bruce Masters. I njegovi muslimanski i hrišćanski savremenici smatrali su njegovu pobijedu nad Francuskom vojskom svojim najvećim postignućem. Džezar pobjeda značajno je povećala njegov prestiž. Masovna slavlja u Damasku i Alepu pratila su njegovu pobjedu, a Džezar je postao "branitelj vjere" u muslimanskom javnom mišljenju, dok su ga europski promatrači smatrali jednim od rijetkih koji su pobijedili Napoleona Bonapartu.
Smrt[uredi | uredi izvor]
Džezar je patio od tercijanske groznice u augustu 1803. godine, a bolest koju je pretrpjela održala ga je neaktivnim. Džezar je dao Sulejman-paši da zapovijeda hadžijskim karavanom 1803.-04. Kao amir al-hadži na svom mjestu. Džezar je umro 7. maja 1804. godine. 1816. James Silk Buckingham opisao je Džezara sljedećim: Bio je čovjek poznat po svojoj ličnoj snazi, svojoj surovoj hrabrosti, surovosti i nezasitnoj ludi, kao i po velikoj snazi koju mu je pružalo aktivno ispoljavanje svih tih kvaliteta. Osmanlije su pokušale spriječiti da se potencijalna borba za vlast odigra u Acreu, kad je postalo očito da je al-Jazzar teško bolestan, pa su u aprilu 1804. potajno imenovali Alelijski vali, Ibrahim-pašu Qataraghasi, valijem Sidona i Damask eyalets, službeno zamjenjujući al-Jazzar. Nakon Džezarove smrti, međutim, jednog njegovog zatvorenika, Isma'il-pašu su pustili ljubazni vojnici. Isma'il je preuzeo vlast u Akru, prkoseći Uzvišenoj Porti, koja ga je u junu osudila kao pobunjenika. Osmanlije su otpremili Katarakasi da poraze Ismaila i potvrdili njegovo upravljanje ejaletom Sidon i Damask. Katarakasije je podržao Sulejman-paša na povratku iz hadža, a
njih dvojica su opkolili Isma'ila u Akru. Katarakasi su se morali povući iz opsade kako bi započeo obilazak milja i pripremio se za planirani polazak hadžijskog karavana u januaru 1805. To je Sulejmanu ostavio zapovjedništvo opsadom, tokom koje je Sulejman imenovan Wali iz Sidona, što ga je dodatno motiviralo da poraz Isma'il. Potonji je pokrenuo ženidbu iz Akre protiv Sulejmanovih trupa u blizini Shefa-Amre i u slijedećoj bitci Sulejman je pobijedio.
External Links[uredi | uredi izvor]
Barnay, Y. (1992). The Jews in Palestine in the 18th Century. ISBN 9780817305727.
Buckingham, James Silk (1821). Travels in Palestine Through the Countries of Bashan and Gilead, East of the River Jordan, Including a Visit to the Cities of Geraza and Gamala in the Decapolis. Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown.