Evropska unija
 |
Ovom članku je neophodan prijevod sa hrvatskog na bosanski jezik. Ovaj članak je napisan na nekom drugom jeziku, umjesto na bosanskom. Ako je članak bio predviđen za čitaoce Wikipedije na tom jeziku, premjestite ga na odgovarajući projekt. Pogledajte i spisak Wikipedijinih jezičkih projekata. |
Evropska unija
|
||||
|---|---|---|---|---|
|
||||
| Uzrečica: Ujedinjeni u različitosti | ||||
| Himna: Oda radosti |
||||
 Položaj Evropske unije
|
||||
| Glavno sjedište | Brisel, Strasbourg, Luxembourg |
|||
| Službeni jezik | Jezici Evropske unije | |||
| Broj zemalja članica | ||||
| Lideri | ||||
| - | Predsjedavajući evropskog vijeća | Herman Van Rompuy | ||
| - | Predsjedavajući evropske komisije | José Manuel Barroso | ||
| - | Predsjedavajući evropskog parlamenta | Martin Schulz | ||
| - | Predsjedavajući evropskog savjeta |  Litvanija |
||
| Datum osnivanja | Rimski ugovor 1. januar 1958 |
|||
| Površina | ||||
| - | Ukupno | 4.381.376 km2 (7.) | ||
| - | Vode (%) | 3,08 | ||
| Stanovništvo | ||||
| - | Ukupno (2012) | 507.890.191[1] (3.) | ||
| - | Gustoća stanovništva | 116,2/km2 (93.) | ||
| BDP (PKM) | 2011 | |||
| - | Ukupno | $15.821 miljardi[2] (1.) | ||
| - | Per capita | $31.607 | ||
| Gini (2010) | 30,4[3] | |||
| HDI (2011) | 0,876 | |||
| Valuta | ||||
| Vremenska zona | UTC 0 - +2 | |||
| Topografija | ||||
| - | Najviša tačka | Mont Blanc 4.807 m |
||
| - | Najveće jezero | Vänern 5.648 km2 |
||
| - | Najveća rijeka | Dunav 2.860 km |
||
| Internetska domena | .eu | |||
| Web stranica | europa |
|||
Evropska unija (skraćeno: EU) je unija (zajednica) dvadeset osam evropskih država, koje su, prije svega, locirane na teritoriji Evrope[4]. Unija je oformljena pod sadašnjim imenom Ugovorom o Evropskoj uniji (više poznatim pod imenom Mastrihtski ugovor) 1992. godine. Mnogi aspekti EU su postojali i prije potpisivanja ovog ugovora, preko raznih organizacija oformljenih pedesetih godina dvadesetog vijeka.
Političke aktivnosti Evropske unije se ispoljavaju u mnogim sferama, od politike zdravstva i ekonomske politike do inostranih poslova i odbrane. U zavisnosti od razvijenosti svake zemlje ponaosob, organizacija Evropske unije se razlikuje u različitim oblastima. EU je definisana kao federacija u monetarnim odnosima, agrokulturi, trgovini i zaštiti životne sredine; konfederacija u socijalnoj i ekonomskoj politici, zaštiti potrošača, unutrašnjoj politici; i kao međunarodna organizacija u spoljnoj politici. Glavna oblast na kojoj EU počiva je jedinstveno tržište koje se bazira na carinskoj uniji, jedinstvenoj moneti (usvojenoj od strane 12 članica), zajedničkoj agrokulturnoj politici i zajedničkoj politici u sferi ribarstva.
29. oktobra 2004, predsjednici i premijeri evropskih država donijeli su prvi ustav Evropske unije, koji trenutno čeka ratifikaciju pojedinačno svake zemlje potpisnice.
Sadržaj
Status[uredi | uredi izvor]
Evropska unija je najmoćnija regionalna organizacija koja trenutno u svijetu postoji. Kao što se iz prethodnog može vidjeti, u nekim oblastima gdje su države članice svoj suverenitet prepustile Evropskoj uniji, može se reći da je Evropska unija federacija ili konfederacija. Unija nema pravo da premjesti dodatna ovlašćenja drugih članica na sebe bez dopuštenja određene članice. Isto tako, određeni broj članica rukovodi samostalno svojim politikama od nacionalnog interesa, kao što su inostrani poslovi, odbrana, valuta.
Zahvaljujući ovakvom ustrojstvu, Evropska unija se ne može definisati ni kao internacionalna organizacija ni kao konfederacija ili federacija. Moglo bi se reći da je sui generis cjelina.
Trenutni i budući status Evropske unije je predmet velike političke pažnje unutar nekih članica EU.
Institucije[uredi | uredi izvor]
Evropska unija ima nekoliko institucija:
- Evropski parlament (751 članova)
- Vijeće Evropske unije (ili „Vijeće ministara“) (28 članova)
- Evropsko vijeće
- Evropska komisija (28 članova)
- Evropski sud pravde (28 sudaca)
- Evropski revizorski sud (28 članova)
- Postoji nekoliko finansijskih tijela:
- Evropska centralna banka (koja zajedno s nacionalnim (nacionalnim) bankama čini Evropski sistem centralnih banaka)
- Evropska investicijska banka (uključujući Evropski investicijski fond)
Mnogo je više tijela zaduženih za provođenje objektivne politike i pravde. To su agencije Evropske unije.
Osim toga, postoje savjetodavna tijela, uključujući:
Evropsko vijeće[uredi | uredi izvor]
Političko vodstvo Evropske unije je Evropsko vijeće koje se obično sastaje četiri puta godišnje. Sastoji se od po jednog predstavnika po državi, ili šefa države ili premijera, s predsjednikom Evropskog vijeća i predsjednikom Evropske komisije. Predstavnicima država članica pomažu ministri vanjskih poslova. Evropsko vijeće koristi svoju vodeću ulogu u rješavanju sporova između država članica i institucija Evropske unije i u rješavanju političkih kriza i neslaganja oko kontroverznih pitanja i politika. Evropsko vijeće ne bi se trebalo identificirati s Vijećem Evrope, međunarodnom organizacijom nezavisnom od Evropske unije.
Dana 19. novembra 2009. Herman van Rompuy izabran je za prvog predsjednika Evropskog vijeća, dok je Catherine Ashton izabrana za visoku predstavnicu Unije za vanjsku i sigurnosnu politiku. Oboje su stupili na dužnost 1. decembra 2009. godine.
Vijeće Evropske unije[uredi | uredi izvor]
Vijeće Evropske unije (koje se ponekad naziva i Vijeće ministara) čini drugu polovinu zakonodavstva EU-a. Njega čine ministri iz svake države članice i sastaju se u različitom sastavu, u zavisnosti od problema kojim se bave. Unatoč različitom sastavu, smatra se jedinstvenim tijelom. Pored svoje zakonodavne uloge, Vijeće Evropske unije ima i izvršne funkcije na području zajedničke vanjske i sigurnosne politike.
Evropska komisija[uredi | uredi izvor]
Evropska komisija izvršno je tijelo i odgovorno je za zakonodavne inicijative i svakodnevno upravljanje Evropskom unijom. Trenutno ga čini 28 evropskih povjerenika za različita područja djelovanja, po jedan iz svake države. Predsjednika i članove Evropske komisije predlaže Evropsko vijeće. Imenovanje predsjednika i članova odbora mora odobriti Evropski parlament.
Evropski parlament[uredi | uredi izvor]
Evropski parlament predstavlja polovinu zastupnika u EU. 736 (uskoro bi bilo 750) Zastupnike Evropskog parlamenta izravno biraju državljani EU svakih pet godina. Iako se zastupnici biraju na razini države, organiziraju ih političke grupe, a ne državljanstvo. Svaka država članica ima određeni broj zastupnika, a u nekim slučajevima ih biraju nacionalne izborne jedinice. Parlament i Vijeće Evropske unije zajedno donose zakone u gotovo svim područjima u okviru redovnog zakonodavnog postupka. To se odnosi i na budžet Evropske unije. Konačno, Evropska komisija je odgovorna Evropskom parlamentu, za njegovo imenovanje potrebno je njegovo odobrenje i mora podnijeti izvještaje Parlamentu. Predsjednika Evropskog parlamenta zastupa Parlament. Predsjednika i potpredsjednika Sekretarijata biraju svake dvije i po godine zamjenici.
Pravna osnova[uredi | uredi izvor]
Pravna osnova Evropske unije su ugovori između njenih članica. Oni su donošeni tokom godina. Prvi takav ugovor je Ugovor u Parizu (1951) kojim je oformljena Evropska zajednica za ugalj i čelik između šest evropskih zemalja. Ovaj ugovor je istekao prije donošenja naknadnih ugovora. Sa druge strane, Rimski ugovor (1957) i dalje traje, poslije njega je donesen Mastrihtski ugovor (1992), koji je Evropsku uniju konstituisao pod tim imenom. Najviše amandmana na Rimski ugovor se ticalo pristupa 10 novih članica 1. maja 2004.
Članice EU su se nedavno dogovorile oko teksta Evropskog Ustava koji će, ako se ratifikuje od strane članica, postati prvi zvanični ustav EU zamjenjujući sve dotadašnje ugovore.
Ako Ustav ne prođe prilikom ratifikacije svih članica, onda bi bilo neophodno ponovo otvoriti pregovore u vezi njegovog donošenja.[potreban citat] Većina političara i državnih zvaničnika se slažu oko toga da je sadašnji pred-ustav nije odgovarajući za trenutnih 28 država članica (kao i za buduće). Stariji političari (naročito u Francuskoj) imaju stav da ako ustav ne ratifikuje nekoliko članica treba nastaviti bez njih.
Sjedišta institucija Evropske unije[uredi | uredi izvor]
- Evropska unija nema zvanični glavni grad, a sjedišta njenih institucija se nalaze u nekoliko različitih gradova. Brisel je sjedište Evropske komisije i Savjeta Evropske unije (Savjet ministara), kao i domaćin sastanaka i plenarnih zasjedanja Evropskog parlamenta. Brisel se upravo zbog ovoga smatra de fakto glavnim gradom EU.
- Strazbur je sjedište Evropskog parlamenta i domaćin je većine plenarnih zasjedanja.
- Evropski sud pravde i sekretarijat Evropskog parlamenta se nalaze u Luksemburgu.
- Evropska centralna banka je smještena u Frankfurtu.
Trenutna pitanja[uredi | uredi izvor]
Glavna pitanja s kojima se Evropska unija u ovom trenutku bavi jesu njeno proširenje na jug i istok, odnosi sa Sjedinjenim Američkim Državama, revizija pravila Pakta za stabilnost i ratifikacija Ustava Evropske unije od država članica.
Historija[uredi | uredi izvor]
Pokušaji da se ujedine disparatne nacije Evrope prethode nacionalnoj državi. Oni su se dešavali konstantno kroz historiju kontinenta još od propasti Rimskog carstva. Franačko carstvo Šarlemanja, Sveto Rimsko carstvo i Poljsko-Litvanski Komonvelt ujedinili su velika prostranstva. Mnogo kasnije, tokom 19. vijeka - carinske unije pod Napoleonom i osvajanja nacističke Njemačke '40. godina dvadesetog vijeka su imala samo trenutno postojanje.
S obzirom na izvorne jezičke i kulturne različitosti u Evropi, ovi pokušaji obično su podrazumjevali vojno potčinjavanje nevoljnih i neposlušnih nacija, što bi potom dovelo do nestabilnosti i konačnog neuspjeha. Jedan od prvih prijedloga za mirno ujedinjenje kroz saradnju i jednakost članstva dao je začetnik pacifizma Viktor Igo (1851). Nakon katastrofa Prvog, a zatim i Drugog svjetskog rata, pokretačka snaga za osnivanje Evropske unije (odnosno onoga iz čega će se ona potom razviti) značajno je porasla, vođena željom da se Evropa obnovi i spriječi mogućnost da se takvi užasi rata ikada ponove. Evropska zajednica za ugalj i čelik (oformljena 1951, a koju su činile: Zapadna Njemačka, Francuska, Italija i zemlje Beneluksa) je bila inicijalna kapsula za dalje ujedinjenje Evrope.
Prva carinska unija, koja se izvorno zvala Evropska ekonomska zajednica, osnovana je Rimskim ugovorom 1957, a implementirana 1. januara 1958. Kasnije se promjenila u Evropsku zajednicu, koja je sada "prvi stub" Evropske unije. EU se razvila od trgovačkog sistema do ekonomskog i političkog partnerstva.
Ekonomski položaj[uredi | uredi izvor]
| Države članice | BDP ( PKM )
u milionima inter. dolara |
BDP (PKM)
po stanovniku međ. dolara |
BDP (nominalni)
po glavi stanovnika intermedijar dolara |
|---|---|---|---|
| Evropska unija | 12.954.042 | 28.477 | 29.763 |
 Luksemburg
|
33.436 | 72.945 | 76.224 |
 Irska
|
179.516 | 42.859 | 49.533 |
 Danska
|
195.788 | 36.079 | 48,53 hiljada |
 Austrija
|
286.767 | 35.002 | 37.378 |
 Finska
|
171.848 | 32.822 | 36.928 |
 Belgija
|
338.452 | 32.500 | 35.843 |
 Holandija
|
524.035 | 32.062 | 38.323 |
 Ujedinjeno Kraljevstvo
|
1.911.943 | 31.628 | 36.875 |
 Njemačka
|
2.605.373 | 31.572 | 33.356 |
 Švedska
|
283.802 | 31.235 | 39.562 |
 Francuska
|
1.900.467 | 30.322 | 33.387 |
 Italija
|
1.726.869 | 29.727 | 30.144 |
 Španija
|
1.145.078 | 27.542 | 27.815 |
 Grčka
|
261.018 | 23.519 | 20.545 |
 Slovenija
|
46.384 | 23.250 | 17.535 |
 Kipar
|
18.563 | 22.334 | 20.500 |
 Malta
|
8.103 | 20.365 | 13.847 |
 Portugal
|
210.049 | 19.949 | 17.224 |
 Češka
|
198.931 | 19.478 | 12.587 |
 Mađarska
|
179.606 | 18.492 | 11.375 |
 Estonija
|
23.927 | 17.802 | 10.342 |
 Slovačka
|
93.288 | 17.239 | 9.471 |
| Litva
|
52.705 | 15.443 | 8.310 |
 Poljska
|
526.253 | 13.797 | 8.410 |
 Latvija
|
31.841 | 13.784 | 8.401 |
 Bugarska
|
76.696 | 10.003 | 3.686 |
 Rumunija
|
204.412 | 9446 | 5.254 |
 Hrvatska
|
57.983 | 17.885 | 8.710 |
| Kandidati za članstvo: | |||
 Turska
|
609.987 | 8385 | 5.692 |
 Sjeverna Makedonija
|
16.700 | 8.080 | 2.564 |
 Srbija
|
47,77 | 7.234 | 3.215 |
 Crna Gora
|
2.412 | 3.800 | 1.784 |
 Island (povukao se 2014.)
|
11,82 | 36,62 | |
 Albanija
|
18.329 | 5.107 | 2.441 |
| Potencijalni članovi : | |||
 Bosna i Hercegovina
|
25.505 | 6.456 | 2.561 |
Metode[uredi | uredi izvor]
Da bi postigla svoj cilj, Evropska unija želi da oformi infrastrukturu koja prelazi preko državnih granica. Harmonizovani standardi prave veće i produktivnije tržište; a države članice mogu da oforme svoju carinsku uniju bez gubitaka. Na primjer, države čiji građani nikad ne bi pristali da jedu istu hranu mogu i dalje da se dogovore oko standarda.
U skorije vrijeme, EU nastavlja da širi svoj uticaj na istok. Primila je nekoliko (12) novih članica, a planira da primi još nekoliko novih u skorijoj budućnosti.[potreban citat] Nada je da će to uticati na njihove ekonomije, i političku stabilnost, kao što je to svojevremeno bio slučaj sa Španijom, Portugalom i Grčkom.
Dalje proširenje na istok donijelo bi na duge staze značajnu korist u ekonomiji, ali zemlje još dalje ka istoku Evrope još nisu podobne za ulazak u Uniju[potreban citat], naročito zbog njihovih ekonomija. Proširenje Evropske unije bi mnogo značilo za razrješenje poslijeratne krize na području bivše Jugoslavije, kao i na Kipru.
Države članice i proširenja[uredi | uredi izvor]
|
Od 1. jula 2013. EU ima 28 zemalja članica. Ukupna površina tih 28 zemalja je 4.324.782 km2. Da je jedinstvena zemlja, bila bi sedma po redu država u svijetu po površini. Broj građana EU (pod uslovima Mastrihtskog sporazuma) u 28 zemalja je otprilike 506 miliona (2013). Bila bi treća zemlja po broju stanovništva na svijetu, poslije Kine i Indije, da se radi o pravoj državi.
U periodu od 1952. do 1958. godine šest osnivačkih zemalja EU bile su: Belgija, Francuska, Zapadna Njemačka, Italija, Luksemburg i Holandija. Dvadeset i dvije zemlje su im se pridružile u "talasima proširenja" koji su dati u sljedećoj tabeli:
- 1973. Danska, Republika Irska i Velika Britanija
- 1981. Grčka
- 1986. Portugal i Španija
- 1995. Austrija, Finska i Švedska
- 2004. Kipar, Češka Republika, Estonija, Mađarska, Latvija, Litvanija, Malta, Poljska, Slovačka i Slovenija
- 2007. Rumunija i Bugarska
- 2013. Hrvatska
Napomene:
- Grenland, koji je sastavni dio Danske je na referendumu (1979) napustio sve evropske institucije 1985. godine.
- 1990. godine teritorija i stanovništvo Evropske zajednice su uvećani kada se Istočna Njemačka ponovo ujedinila sa Zapadnom Njemačkom.
Prvo proširenje bilo je najproblematičnije od svih, kada su u tadašnju Evropsku Zajednicu trebale biti primljene Velika Britanija, Danska i Irska. Velika Britanija je za prijem aplicirala još 1961, no na prijem je morala čekati do 1973. Razlog za to predstavljalo je protivljenje francuskog predsjednika De Gola prijemu Velike Britanije zbog straha da će prijemom ove zemlje koja je održavala veoma bliske veze sa SAD, SAD imati uticaja na oblikovanje EZ. Ostale zemlje članice se nisu u toj mjeri odupirale prijemu Velike Britanije te su smatrale da će njenim ulaskom u EZ oslabiti dominantan uticaj Francuske. No, ni Francuzi nisu dovijeka mogli zaustavljati proširenje, pa je tako u Hagu De Golov nasljednik Pompidu 1969. glasao za nastavak pregovora o proširenju. Od izuzetnog je značaja package deal EZ koji kao protivuslugu Francuskoj za dozvolu proširenja EZ nudi da sama završi nacrt i strukturu zajedničke agrarne politike. Inače, ni Velika Britanija ni Danska nisu EZ vidjeli kao političku integraciju nego isključivo kao ekonomsku u kojoj će profitirati, a pitanje ograničenja nacionalnih suvereniteta se nije postavljalo.
Buduće članice, ostale zemlje[uredi | uredi izvor]
Turska, Makedonija, Island, Srbija i Crna Gora su zvanični kandidati za pristupanje EU. Islandski ministar vanjskih poslova je 16. juna 2013. godine informisao Evropsku komisiju o namjerama novoizabrane islandske vlade da pregovore o pristupu EU stavi na čekanje. Države, kao što su npr. Norveška i Švicarska ne žele pristupiti EU. Norveška to ne želi učiniti jer je narodnim referendumom odbačeno njeno priključenje, ponajviše zbog euroskepticizma, dok npr. švicarski razlozi leže u tradiciji te države koja je vijekovima čuvala neutralnost. Norveška i Švicarska imaju posebne bilateralne sporazume sa EU, što im omogućava bescarinsku zonu, te na taj način njihova izolovanost od EU ne predstavlja probleme sa ekonomskog aspekta. Na ovu temu pogledati i članak Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju.
Status prekomorskih teritorija[uredi | uredi izvor]
Neke teritorije imaju zvanične odnose sa članicama EU zahvaljujući kolonijalnoj prošlosti, kulturnim vezama ili geografskom položaju. Tu se prije svega misli na prekomorske teritorije Francuske, Španije, Holandije i Velike Britanije.
Također pogledajte[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Total population as of 1 January". Eurostat. Pristupljeno 23. 10. 2010.
- ^ "IMF World Economic Outlook Database, April 2012". International Monetary Fund. Pristupljeno 23. 4. 2012.
- ^ "Distribution of family income – Gini index". The World Factbook. CIA. Pristupljeno 28. 1. 2012.
- ^ http://europa.eu/about-eu/index_hr.htm
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
 |
Commons ima datoteke na temu: Evropska unija |
- http://europa.eu/index_en.htm
- http://europa.eu/institutions/index_en.htm
- http://www.europarl.europa.eu/news/public/default_en.htm
Evropska unija (EU) | ||
|---|---|---|
| Države članice |  | |
| Pregovaraju | ||
| Države kandidati | ||
| Potencijalni kandidati | ||
