Kaštel Pazin

Kaštel Pazin ili Pazinska tvrđava je srednjevjekovna fortifikovana građevina na brdu i ivici strme litice iznad Pazinske jame u gradu Pazinu u Istarskoj županiji, Hrvatska. Pominje se već u 10. vijeku, a današnji izgled je dobila u 19. vijeku i sačuvana je u tom obliku sve do danas.

Oblika je nepravilnog pravougaonika, koji omeđuje unutarnje dvorište. Prvobitni kaštel bio je kasnije rekonstruisan, dograđivan i adaptiran, ovisno o stradanjima i oštećenjima prilikom artiljerijskih napada, odnosno o potrebama komfornijeg stanovanja. Smanjenjem ratnih opasnosti tokom vijekova, izdignute kule (osobito visoka četverougaona branič-kula) koje su postojale još krajem 17. vijeka, u 18. su spuštene na nivo ostalih zidina, odnosno krovova, dio mašikula (puškarnica) je zazidan, na parapetima su otvoreni prozorski otvori, te izvršene druge promjene.

Debljina zidina, koja iznosi između 80–380 cm, u prošlosti je davala je sigurnost stanovnicima u tvrđavi. Iako napadana mnogo puta u svojoj historiji, osvojena je samo jedanput, i to 1508. godine, kada su je zauzeli Mlečani, i kada je znatno oštećena. Već iduće godine vojnom akcijom vraćena je pod habsburšku vlast.

Pazinska se tvrđava prvi put pominje kao Castrum Pisinum u pisanoj povelji cara Svetog Rimskog Carstva Otona II. izdanoj 7. juna 983. godine. Car njome potvrđuje raniju povelju iz 931. izdanu porečkom biskupu. U 12. vijeku je porečki biskup tvrđavu dao njemačkom vlastelinu Meinhardu od Schwarzenburga. Kasnije su njeni vlasnici bili Meinhard I., grof gorički, a zatim Meinhard, istarski markgrof, i njegovi potomci.

Ugovorom iz 1374. godine tvrđava prelazi u ruke porodice Habsburg te ostaje pod njihovom vlašću u sljedećim vjekovima. Habsburgovci su je davali u zakup mnogim svojim vazalima, među kojima članovima porodica Auersperg, Barbo, Della Torre, Devinski, Durr (Dürrer), Eggenberg, Flangini, Fugger, Khevenhüller, Mosconi, Swetkowitz, Turinetti de Prie i Walsee.

Pazin je u to vrijeme bio upravno sjedište Pazinske, odnosno Istarske knežije. Zapadno i južno nalazila se mletačka teritorija, pa je knežija bila stalno izložena aspiracijama Venecije. Unutar kaštelskih zidina, naročito za vrijeme ratova, postojala je znatna vojna posada, kojom su komandovali kapetani ili kaštelani, jer vlasnici nisu tamo lično boravili. Pod zidinama se postepeno razvijalo podgrađe u kojem su stanovali trgovci, obrtnici i drugo lokalno stanovništvo.

Godine 1766. kaštel je za 240.000 forinti (florina) prodan Antoniju Laderchiju - Montecuccoliju i ostao u vlasništvu njegovih potomaka sve do 1945. Kada je 1797. propala Mletačka Republika, cijela je Istra, pa tako i Pazin, potpala pod habsburšku vlast. Kratkotrajno je početkom 19. vijeka Pazin bio u rukama Napoleonove Francuske, a onda opet vraćen Habsburškoj Monarhiji. U tvrđavu su 1918. godine došli Italijani, 1945. je uspostavljena jugoslavenska vlast, a od 1991. ona se nalazi u sastavu Republike Hrvatske. U njoj se danas nalaze Muzej grada Pazina i Etnografski muzej Istre.