Koncentracijski logor Auschwitz-Birkenau
Koncentracioni logor Auschwitz-Birkenau bio je najveći koncentracioni logor za istrebljenje tokom nacističke okupacije Poljske od 1939-45. godine. Bio je dio kompleksa koncentracionog logora Auschwitz, pod drugim imenom Auschwitz II, koji se nalazio pored poljskog grada Oświęcim. Od upravnog dijela logora Auschwitz I bio je udaljen tri kilometra. U ovom logoru deportirano je preko 1,300.000 ljudi iz čitave Evrope, od kojih je 1.100.000 ubijeno, a oko 900.000 odmah nakon dolaska ubijeno u gasnim komorama ili ustrijeljeno. Ostalih 200.000 ljudi umrlo je od posljedica mučenja, zlostavljanja, teškog rada, medicinskih pokusa ili sistematskim izgladnjivanjem od strane čuvara logora, pripadnika SS. Danas su dijelovi tog kompleksa muzej i od 1997. godine pod zaštitom UNESCO-a i na spisku svjetske baštine UNESCO-a. Logor je danas mjesto međunarodnog susretanja svih istraživača holokausta i spomenik svim žrtvama nacističkog sistematskog istrebljenja Židova, kao i svih ljudi protivnika nacizma.
Osnivanje logora[uredi | uredi izvor]
Logor Auschwitz-Birkenau, također nazvan Auschwitz II je osnovan na zahtjev Rudolf Hößa 26. septembra 1941. godine, najprije kao logor za sovjetske ratne zarobljenike, te je kasnije pretvoren u radni logor i logor za uništavanje. Udaljen od upravnog logora tri kilometra nalazio se u selu Brzezinka, koje je iseljeno da bi se oslobodio prostor za izgradnju logora. Logor je zauzimao oko 5 km2 i bio podijeljen u razne sekcije, koje su dalje bile podijeljene u manje dijelove. Pri tome su sagrađene kasarne za SS vojnike i upravna zgrada. Logor je bio ograđen sa dvostrukom bodljikavom žicom koja je dijelom bila elektificirana. Izmedu ograda su bili stražarski tornjevi visoki 5 m u kojima su stražari naoružani mitraljezima i osvjetljavali logor reflektorima. Kasnije je dograđeno ukupno šest gasnih komora u kojima su logoraši neposredno nakon dolaska u logor ubijani. Ubijeni logoraši kremirani su u četiri krematorijuma. Većina logoraša su samim dolaskom u logor već bili osuđeni na smrt i samo ih je mali broj preživio, kao radna snaga, koja bi se često razmjenjivala sa drugim logorima kompleksa Auschwitz. Zbog toga se ovaj logor najčešće povezuje sa pojmom Auschwitz.
U maju 1942. godine počinje masovna deportacija Židova, transportima iz Poljske, Francuske, Slovačke i područja koja su tada pripadali Trećem Rajhu. Polovinom godine bilo je već 16.000 Židova iz Poljske, 4.000 iz Francuske i oko 1.000 iz Slovačke. Slijedećih godina broj je stalno rastao da bi 1944. godine dosegao brojku od 600.000 ljudi, od kojih su 500.000 direktno nakon dolaska ubijeni u gasnim komorama. Njemačke okupacione sile u okupiranim područjima osnivaju sabirne logore iz kojih se Židovi i politički nepodobni deportuju u pravcu Auschwitza i drugih koncentracionih logora. Na oko 40 km2 nalazila su se jos ukupno 39 radnih logora, a sa područja je vremenom protjerivano poljsko stanovništvo i samim tim bilo pod kontrolom SS jedinica. Bijegovi iz logora bili su zbog toga vrlo rijetki i osuđeni na neuspjeh. Takozvani vanjski logori služili su za proizvodnju hrane ili bi logoraši morali raditi u radionicama koje su služile njemačkoj vojnoj industriji.
Gruba podjela logora izgledala je:
- Logor za muškarce
- Karantena
- Ženski logor
- Dio logora za bolesne logoraše
- Logor za Cigane
- Logor "Kanada"
- Logor za porodice "Theresienstadt"
- Logor "Mexiko"
- Logor za mađarske Židove
Selekcija pri dolasku u logor[uredi | uredi izvor]
Većina žrtava u Auschwitz-Birkenau dovodeni su transportima vozom, transportima koji bi obično trajali danima u vagonima za stoku. Logoraši bi izlazili u željeznickoj stanici, te bi pješice dovođeni u logor. 1944. godine je napravljena pruga koja je direktno vodila u logor. Ponekad bi čitav transport odmah nakon dolaska, bio slan u gasne komore i likvidiran, ali bi često logoraši selektiran, te bi se "slabi, stari i bolesni" odmah odvajali za gasnu komoru, dok bi "radno sposobni" odvajani za prislini rad. Selekcija bi se odvijala jednostavnim pregledima liječnika, koji su bili pod upravom logoraškog liječnika Eduarda Wirthsa. U selekciji bi takode učestvovao doktor Josef Mengele koji bi odabirao logoraše za medicinske eksperimente. U službenom govoru, kao i prepiski, za selekciju logoraša koristio se izraz Služba na rampi njem.: Rampendienst.
Prisilni rad[uredi | uredi izvor]
Logoraši koji bi prošli selekciju, morali su raditi u okolnim industrijskim postrojenjima, gdje se proizvodio sintetički benzin, sintetički kaučuk ali i u metalnoj industriji firme Krupp AG. Firme su za logoraše plaćale SS-u i drugim nacionalsocijalističkim organizacijama najam radnika. Logoraši bi nakon jutarnjeg prebrojavanja, logoraši bi pješice išli na prisilni rad, te bi pritom bili pod kontrolom naoružanih čuvara. Organizaciju tokom rada bi vodili logoraši sa povećanim statusom tzv. kapoi. Nakon završenog rada vraćali bi se u logor, te ponovo prebrojavani. Logoraši su bili prepušteni na nemilost SS čuvara, ali i civilnih namještenika njemačkih firmi, koji su zlostavljali logoraše, što je često dovodilo i do ubistava i kažnjavanja logoraša.
Masovna pogubljenja mađarskih Židova[uredi | uredi izvor]
Ulaskom marta 1944. godine njemačke vojske u Mađarsku dolazi do deportacije mađarskih Židova u Auschwitz. U Madarskoj je tada živjelo oko 795.000 Židova i prva dva transporta bila su 29. i 30. aprila u kojima je deportovano 3.800 ljudi. Od 15. maja počele su masovne deportacije iz Mađarske dnevno sa tri voza i otprilike 4.000 ljudi u jednom vozu. Ukupno je deportirano 438.000 Židova. Dio radno sposobih Židova je deportovan u druge logore.
Od 795.000 mađarskih Židova ukupno je deportirano 508.000, od kojih 64.000 za vojnu industriju u pogone širom Njemačke. Broj Židova koji su ubijeni u Auschwitzu kreće se oko 382.000, ali do sada nije tačno ustanovljen. Poznat je ukupni broj žrtava i on iznosi 502.000 Židova.[1]
Pogubljenja Roma i Sinti[uredi | uredi izvor]
U martu 1943. godine počele su deportacije Roma i Sinti, koji su definirani kao Cigani i Cigani mješanci njem.: Zigeunermischlinge. Za njih je dograđen posebni dio u logoru nazvan Logor za Cigane. Uslovi života su bili neizdrživi, tako da većina logoraša nije preživjela. Preživjeli su, nakon jedne pobune u julu 1944. godine, pobijeni u gasnim komorama
Pokušaji bijega[uredi | uredi izvor]
Ukupno je 700 logoraša pokušalo pobjeći iz Auschwitza. Smatra se da je oko 300 njih uspjelo, dok po drugim izvorima uspjelo je pobjeći samo 150 logoraša.[2]. Za odmazdu bi čuvari logora ubijali druge logoraše ili bi članove njihovih porodica javno strijeljali. Logoraše kojima bijeg ne bi uspjeo stavljali bi u samice i mučili izgladnjivanjem do smrti. 6. jula 1940. godine prvi logoraš koji je pobjegao bio je Poljak Tadeusz Wiejowski, koji je pobjegao uz pomoć dvojice poljskih pripadnika otpora koji su radili u logoru. 20. juna 1942. godine uspjeli su pobjeći četiri Poljaka: Kazimierz Piechowski, Stanisław Gustaw Jaster, Józef Lempart i Eugeniusz Bendera. Preobučeni u SS uniforme i naoružani uspjeli su pobjeći iz logora. Jedan od njih uspio je poljskom pokretu otpora prenijeti planove i podatke o logoru.[2] 7. oktobra 1944. godine pokušan je organizirani bijeg koji je organizirala Specijalna židovska jedinica Auschwitz njem.: Sonderkommando KZ Auschwitz-Birkenau`, koja se sastojala od logoraša koji su bili prinuđeni pomagati u organizaciji masovnih pogubljenja.
Odnos saveznika prema logorima[uredi | uredi izvor]
Informacije koje su posjedovali Saveznici svode se na fotografije 31. maja 1944. godine. Fotografije su ojavljene 2003. godine i one su u posjedu britanske avijacije Royal Air Force (RAF). Snimci koji su tajno snimljeni od strane pripadnika Specijalne jedinice, već su ranije poslani Saveznicima. Dva odbjegla logoraša Rudolf Vrba i Alfréd Wetzler su ranije napravili planove i skice logora, koje su preko poljskog pokreta otpora poslate vladi Velike Britanije. Izvještaje je slao i Witold Pilecki, jedini čovjek koji je dobrovoljno otišao u Auschwitz, poslao je više izvještaja u vremenu od 19. septembra 1940. godine do 27. aprila 1943. godine. Na ljeto 1944. godine informacije o deportaciji mađarskih Židova došle su preko Švicarske do britanske vlade, te je predloženo bombardiranje željezničkih stanica, čvorišta u Njemačkoj i Mađarskoj. Ova informacija je došla do njemačke obavještajne službe, ali su se deportacije nastavile. Do najavljenog bombardiranja njemačkih položaja nije došlo. 13. septembra 1944. godine američke trupe bombardovale su postrojenja fabrike Buna i počinile značajniju štetu. Dalji zračni napadi nastavili su se 20. augusta, 18. i 26. decembra 1944. godine. Gasne komore i transportni putovi nisu bombardirani. Razlozi ovakve reakcije Saveznika nisu poznati i smatraju se uprkos kontroverznim nagađanjima, da Saveznici Auschwitz-Birkenau nisu smatrali značajnim logorom u odnosu na ostale.
Također pogledajte[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Wolfgang Benz(Hrsg): Dimension des Völkermordes, DTV, 1996, ISBN 3-423-04690-2 (de)
- ^ a b Izvještaj muzeja u Auschwitzu Arhivirano 29. 9. 2007. na Wayback Machine (pl) (en) (de)
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
- "Auschwitz-Birkenau". auschwitz.org. Pristupljeno 9. 3. 2021.
