Kultura ljevkastih pehara

Kultura ljevkastih pehara trajala je približno od oko 4300. do oko 2800. godine pr. n. e. U literaturi se često susreće pod kraticom TRB ili TBK (od njem. naziva Trichter(-rand-)becherkultur; eng. Funnel(-neck-)beaker culture). Granice između pojedinih perioda na području sjeverne Europe su vrlo fleksibilne, a ponekad ih je i nemoguće odvojiti. Potpunim preuzimanjem i primjenom neolitkog paketa, a zatim i osobina koje se vežu za proces indoeuropeizacije, kao što su konji i kola, periodizacija ovoga prostora postaje još složenija i maglovitija.

Rasprostranjenost i razvoj[uredi | uredi izvor]

Predstavljala je mješavinu lokalnih mezolitskih i neolitskih kompleksa u sjevernoj i centralnoj Evropi, između Elbe i Visle. Predhodile su joj: Ertebølle kultura u Skandinaviji, Dnjepar-Don kultura i Kultura trakaste keramike. Zbog različitih i mnogobrojnih uticaja kuttura je predstavljala kompleks nekoliko varijanti. Na području središnje Njemačke TRB se manifestira kao grupa Baalberg, poznata iz oko dvije stotine grobova, čija keramografija upućuje na uticaje s prostora Badenske kulture, a mrtvi se pokapaju u grobnice ukopane u zemlju obložene kamenom i s nasutim humkama, što se sve dovodi u vezu sa indoevropeizacijim.^[1] U kasnom 4. milenijumu, sa istoka je potiskuje Kultura loptastih amfora, smanjujući joj prostor na sjevernu Njemačku i dijelove Skandinavije. Konačno će je zamijeniti Kultura vrpčaste keramike, a u Danskoj i dijelovima Švedske Kultura zvonastih pehara.

Vrijeme njenog trajanja je doba izgradnje najvećeg broja sjevernoevropskih i zapadnoevropskih megalita koji redovno nastaju na mjestima na kojima već tokom mezolita borave velike populacije, što pokazuje da ne postoje oštri skokovi i promjene u sastavu populacija, već je riječ o sporim procesima u kojima se razlikuje još uvijek relativno jak tradicionalni supstrat te superstrat koji se gradi na njemu.

Kultura ljevkastih pehara svrstava se u ne-indoevropske. Dio autora nosioce ove kulture vidi kao jedno od najizglednijih polazišta za porijeklo ne-indoeuropskih elemenata koji postoje u lingvistici i sintaksi germanskih jezika. Jedno od objašnjenja bilo je da je protogermanski jezik hibrid nastao miješanjem dvaju indoeuropskih jezika, jednog satemskog i jednog kentumskog. Neki lingvisti su smatrali da čak trećina germanskog leksika ukazuje na neki ne-indoeuropski supstrat, a osim kulture ljevkastih pehara, kao supstrat predlagala se i hiljadama godina starija kultura Maglemose koja pripada ranom mezolitu Skandinavije. Ovakve teze lingvistički i arheološki nisu dokazane pa ostaju na nivou razmišljanja.^[2]

Nalazi[uredi | uredi izvor]

Stanovništvo je uzgajalo ovce, koze, goveda i svinje, ali su se bavili i lovom i ribolovom. Na nalazištima kulture ljevkastih pehara prisutan i domesticirani konj, ali bez potvrda u njegovom korištenju u privredi i obredima u onoj mjeri u kojoj je to slučaj u crnomorskim stepama. Kuće su bile dimenzija oko 12x6 m. U blizini Olszanica jedna kuća bila je sa otvorom za vrata širine 2,2 m, vjerovatno za ulaz kola. Kuća je bila duga 40 m, sa troja vrata. Pronađena je i jedna vrsta kalca koja je služila za potpalu vatre.

Pravili su i obredna središta od nabacane zemlje (na ostrvu Fin - Danska i do 85000 m3), zaštićena palisadama i jarcima.

Najpoznatiji nalaz je Bronocice lonac, otkriven u Gmina Działoszyce, Poljska, datiran u vrijeme 3635–3370 pne. Nalazi se u Muzeju arheologije u Krakovu. To je keramička vaza ukrašena sa motivima iz ljudske okoline. Kada se krugovi spoje linijama dobije se najranije poznati motiv zaprežnih kola. To sugeriše da su se kola u srednjoj Evropi pojavila sredinom 4. stoljeća. ^[3]