Latinizam
Latinizmi (prema lat. latinizare = prevesti na latinski) ili latinština su idiom koji se odnosi na riječi ili njihove dijelove koji potiču iz latinskog jezika i/ili su pod njegovim utjecajem, prigodno ili trajno preneseni u drugi jezik i u njemu ostale prepoznatljive. Oblik latinizma može ostati izvoran ili glasovno ili fonetski prilagođen. Jezici koji su duže bili pod utjecajem latinske jezičke kulture i danas češće preuzimaju samo latinsko značenje, osobito u naučno-stručnom komuniciranju, u službi preciznijeg određivanja, kada u domaćem jeziku postoji više sinomima za isti pojam. U Evropi je češća pojava latinizama posljedica stogodišnje upotrebe u javnom i međunarodnom poslovanju sve do kraja Tridesetogodišnjeg rata.[1][2]
Latinizmi u bosanskom jeziku
[uredi | uredi izvor]Kao i u svim evropskim jezicima, u bosanskom postoji mnoštvo latinizama, a razvoj naučne i stručne nomenklature ih uvodi sve više i brže i u današnji govorni jezik. Zajedno s grekizmima, latinizmi se označavaju kao internacionalizmi ili europeizmi, budući da su ti leksemi rašireni u brojnim jezicima širom svijeta, posebno u Evropi.
Latinski jezički izraz može se uočiti u mnogim riječima, iako za njih postoje jasnije bosanske varijante. Česte su i tuđice koje su se već ukorijenile u bosanskom jeziku, kao što su: abortus, civil, direktor, doktor, literatura, rektor.
Većina latinizama u bosanskom jeziku potiče iz perioda kada je službeno bio uključen u srpskohrvatske/hrvatskosrpske standarde, a, kao i u svim južnoslavenskim jezicima, posebno se upotrebljavaju u stručnom komuniciranju, ali i u javnom i medijskom "prostoru", najčešće kao "učena" zamjena za razumljivije riječi na bosanskom.[3] Prema tome, latinizmi su u svim drugim jezicima, pa i u bosanskom, tuđice, koje potiču iz latinskog jezika. Latinski jezik, a zatim latinština su se proširili na područje Bosne i Hercegovine tokom rimske okupacije, a učvršćenje latinskog jezika posebno podržava najprije službena, a zatim medicinska i općenaučna praksa koja ga je prihvatila kao internacionalizirani jezik. Upotreba latinskog jezika na bh. prostorima traje više stoljeća, sve do kraja 18. stoljeća. Mnogi spomenici i značajna književna djela očuvana su na latinskom jeziku, kao i veliki broj pravno-administrativnih spisa, kao što su razne uredbe, darovnice, oporuke, ugovori, imenovanja, dopisi i tome slično.
Današnje riznice latinizama su publikacije u oblasti prirodnih nauka, štampani i elektronski mediji.
Česti latinizmi u bosanskom jeziku
[uredi | uredi izvor]A
- Abdikacija
- Abortus
- Abundancija
- Adopcija
- Adsorpcija
- Agenda
- Agresija
- Akvarij
- Altruizam
- Ambijent
- Ambulanta
- Analiza
- Aneksija
- Apelacija
- Aprobacija
- Apsolutno
- Apstrakcija
- Apsurd
- Arena
- Arhiva
- Artikulacija
- August
- Aukcija
B
- Baza
- Beatifikacija
- Beneficija
- Benevolencija
- Beštija
- Bifurkacija
- Bis
- Brevijar
C
D
- Datum
- Decimala
- Defekacija
- Dekapitacija
- Deklaracija
- Deponija
- Destilacija
- Dezinfekcija]]
- Dijeceza
- Disident
- Disolucija
- Disperzija
- Diverzija
- Domicil
- Donacija
- Duplikacija
E
- Edukacija
- Ekspedicija
- Eksplozija
- Emancipacija]]
- Emocija
- Erekcija
- Erozija
F
- Federacija
- Fikcija
- Flagelacija
- Floskula
- Fortifikacija
- Fragmentacija
- Frekvencija
- Front
- Frustracija
- Fundus
- Futur
G
- Genealogija
- Genus
- Georgike
- Globus
H
- Homicid
- Homo
- Homofobija
- Humanizam
I
- Idol
- Iluzija
- Imaginacija
- Imigracija]]
- Imperativ
- Imperfekt
- Indignacija
- Indikacija
- Infarkt]]
- Informacija
- Inhumacija
- Inspekcija
- Inspiracija
- Institucija
- Institucionalizacija
- Instrukcija
- Instrumentalizacija
- Inteligencija
- Interes
- Interpretacija
- Interpunkcija
- Invencija
- Inverzija
J
K
- Kamera
- Kanal
- Kantina
- Kapitulacija
- Kapsula
- Kaptacija
- Karijes
- Karitas
- Kastel
- Kastrum
- Kaverna
- Kohabitacija
- Kolaboracija
- Kolega
- Kolizija
- Kolokvij
- Kombinacija
- Komfor
- Koncentracija
- Koncepcija
- Konferencija
- Konsekvenca
- Konspiracija
- Kontrona
- Kontroverza
- Konjunktiva
- Kopija
- Kremacija
- Kult
- Kustos
- Kvart
L
- Lapsus
- Legat
- Legija
- Lektor
- Licenca
- Limes
- Literatura
- Luksuz
- Lustracija
M
- Magistar
- Magistratura
- Mandat
- Manipulacija
- Manufaktura
- Matura
- Medalja
- Medijacija
- Melioracija
- Memorija
- Mikroorganizam
- Moda
- Mumija
- Mundus
N
O
P
- Papa
- Parfem
- Participacija
- Patronat
- Pejorativno
- Penis
- Perfekt
- Pluskvamperfekt
- Postulat
- Preces
- Predestinacija
- Prefekt
- Prefiks
- Prezent
- Princ
- Procent
- Profesija
- Prohibicija
- Projekcija
- Propaganda
- Propeler
- Proskripcija
- Prosperitet
- Prostitucija
- Provokacija
R
- Recenzent
- Recenzija
- Refleksija
- Refluks
- Refrakcija
- Reinkarnacija
- Reklama
- Rektor
- Relikvija
- Repatrijacija
- Repeticija
- Rezidencija
S
- Satira
- Sedacija
- Sekretar
- Sekularizam
- Senat
- Senior
- Sezam
- Sic
- Skripta
- Solist
- Solucija
- Stil
- Subjekt
- Sufiks
- Sugestija
- Suicid
- Suplent
- Supletivizam
- Supstitucija
T
- Termin
- Toga
- Tonzura
- Transport
- Transpozicija
- Transverzala
- Tranzicija
- Triceps
U
V
Z
- Zona
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Čedić I., Ur. (2011). Rječnik stranih riječi bosanskog jezika. Sarajevo: Institut za jezik – Posebna izdanja , Knjiga 17.
- ^ Hajdarević H., Kršo A. (2013). Pravopisni priručnik bosanskog/hrvatskog/srpskog jezika sa osnovama gramatike, edicija Priručnici, knjiga 8. Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu, Institut za jezik, Izdavačka kuća "BH Most".
- ^ Čedić I. (2010): Rječnik bosanskog jezika – 2. izdanje. Institut za jezik, Sarajevo, ISBN 978-9958-620-13-3.