Leopard 1
| Leopard 1 | |
|---|---|
 | |
| Svojstva | |
| Posada | 4 |
| Dužina | 9.54 m |
| Širina | 3.37 m |
| Visina | 2.39 m |
| Težina | 42.2 t |
| Oklop i naoružanje | |
| Oklop | višeslojni oklop |
| Osnovno naoružanje | 105 mm Royal Ordnance L7A3 L/52 top |
| Sekundarno naoružanje | 2x mitraljez 7.62 mm MG3A1 |
| Pokretljivost | |
| Pogon | MTU MB 838 CaM 500, 10-cilindrični, 37,4 litreni, višegorivi dizelski motor 830 KS (610 kW) |
| Suspenzija | torzijske poluge |
| Brzina na cesti | 65 km/h |
| Snaga/težina | 19.6 KS/t |
| Domet | 550 km |
Leopard 1 je bio njemački glavni borbeni tenk koji je ušao u službu 1965. godine. Osim Njemačke, glavni borbeni tenk bio je i u Australiji, Grčkoj, Italiji, Kanadi i u još nekoliko europskih i južnoameričkih država. Glavno naoružanje predstavlja njemačka verzija britanskog L7 105 mm topa. Leopard 1 poznat je po svojim dobrim terenskim sposobnostima i velikoj maksimalnoj brzini po teškim terenima.
Razvoj Leoparda započeo je 1950-ih kao zajednički projekt njemačke i francuske, ali saradnja je prekinuta. Razvoj je nastavilo njemačko ministarstvo obrane, a serijska proizvodnja je počela 1965. godine. Ukupno je izgrađeno 6.485 Leoparda 1, od kojih su 4.744 bili tenkovi, a ostalih 1.741 su bila višenamjenska oklopna vozila i samohodni protivavionski topovi.
Do 1990., Leopard 1 bio je u većini vojski koje su ga koristile bio postupno povlačen u rezervu. U njemačkoj vojsci tenkovi Leopard 1 su povučeni 2003., dok su ostala vozila koja su napravljena na temelju njega još uvijek u upotrebi. Na mjestu glavnog borbenog tenka njemačke vojske zamijenio ga je savremeniji, Leopard 2.
Historija[uredi | uredi izvor]
Početak projekta novog srednjeg tenka Standard-Panzer veže se za novembar 1956. godine, koji bi zamijenio tadašnje srednje tenkove američke proizvodnje M47 Patton i M48 Patton koji su se tada nalazili u upotrebi. I njemačke vojske. Iako nisu davno isporučeni, ovi tenkovi su brzo zastarjeli. 25. jula 1957. godine objavljene su detaljne specifikacije, novi tenk ne bi trebao biti teži od 30 tona, odnos snage i težine 30 KS/t, oklop tenka je trebao izdržati brzu paljnu do kalibra 20 mm sa svih strana vozila, trebao je imati sposobnost djelovanja na bojnom polju koje bi bilo hemijski i radioaktivno zagađeno, te sa standardnom osnovom za borbu protiv Varšavskog pakta. Pored toga glavno naoružanje je trebao predstavljati top kalibra 105 mm (odabran je tada novi britanski top L7A3 105 mm) sa kapacitetom spremnika municije kao i kod tadašnjih američkih tenkova. Mobilnost tenka je stavljena kao prioritet, nekon koje je dolazilo naoružanje, oklop je smatran manje bitnim, jer je smatrano da nije bilo moguće izgraditi dovoljnu zaštitu tenka od kumulativnih zrna.
Francuska je bila tada jako zainteresirana za ovaj projekat jer je njihov projekat AMX-50 propao. Juna 1957. godine Zapadna Njemačka i Francuska su sklopile soprazum o zajedničkom projektu tenka koji je u Njemačkoj nosio oznaku Europa-Panzer. U natječaju su konkurisale tri njemačke i jedan francuski tim, od kojihje svaki tim proizveo dva prototipa. Septembra 1958. godine projektu se pridružila i Italija. Nekoliko prototipova stavljeno je na testiranje 1960. godine. Među tim prototipovima su se našli Porscheov Model 734 iz tima A, te prototip od tima B (Rheinmetall) čija je livena kupola bila viša. Tim C iz Borgwarda čiji je kocept bio tada vrlo futuristički nije uspio pripremiti svoj prototip na vrijeme.
Prije nego što su svi ovi prototipovi bili završeni, odlučeno je da se započne druga faza sa poboljšanjima; tim A je morao izraditi 26 prototipova faze II, tim B šest.
Porscheov prototip II je na kraju natječaja izabran kao pobjednik 1963. godine, što nije bilo iznenađenje, već je 1961. godine odlučeno da se na osnovu ovoga koncepta napravi predserija od 50 tenkova, njihova proizvodnja je pokrenuta iste godine. Ova nulta serija je imala nekoliko modifikacija kao što su izmjene na kupoli, izmjene trupa kako bi se osiguralo više prostora u dijelu predviđenom za prostor motora. Prije nego što je počela serijska proizvodnja tenka, odlučeno je da se doda optički daljinometar kako bi se poboljšalo gađanje topom na većim udaljenostima, zašto je kupola morala biti viša, te su urađene izmjene na bočnim stranama kupole za potrebe dodavanja optike u svrhu triangulacije. Njemačka je odbacila Francusku iz zajedničkog programa, nakon što je Francuska više puta prekršila rokove za svoj doprinos programu.[1] In February 1963 Defence Minister Kai-Uwe von Hassel announced he would soon ask the defense committee in Parliament to approve production of the tank. At this time the tank weighed 40 tons and cost $250,000 each.[1] U februaru 1963. godine njemački ministar odbrane Kai-Uwe von Hassel je najavio da će od komisije za odbranu parlamenta tražiti dozvolu za proizvodnju tenka. U to vrijeme tenk je težio 40 tona i svaki je koštao 250.000 američkih dolara. U julu njemačko ministarstvo odbrane je poručilo 1500 tenkova čija je proizvodnja trebala biti između 1965. i 1970. godine. Njemačka je također obznanila svoj sporazum sa SAD-om o projektu nasljednika poznatijeg kao MBT-70 koji se nije uspio do kraja realizirati.
Proizvodnja je započeta od 1964. godine u kompaniji Krauss-Maffei u Münchenu s isporukom prve serije između septembra 1965. i jula 1966. Leoparda su od Njemačke ubrzo kupovali članice NATO-a i drugi saveznici uključujući (hronološki): Belgiju (1968.), Nizozemsku (1969.), Norvešku (1970.), Italiju (1971.), Dansku (1976.), Australiju (1976.), Kanadu (1978.), Tursku (1980.) i Grčku (1981.). Također je važno napomenuti da Njemačka ima striktnu politiku po pitanju izvoza svoje vojne opreme. Grčka, Španija i Čile dok su bile zemlje sa diktatorskim režimom su se umjesto Leoparda odlučile za fracuski AMX-30.
Leopard 1A1[uredi | uredi izvor]
Nakon što je prva serija dostavljena, iduće tri serije su bile poznate kao Leopard 1A1 koji je ukljčivao novi sistem stabilizacije topa Cadillac Gage kompanije u svrhu preciznije paljbe tenka dok je u pokretu. 1A1 verzija je bila poznata po tzv. suknjicama koje su se nalazile na bočnim stranama trupa koje su štitile gornji dio gusjenica i po termičkoj oblozi na cijevi topa kao bi se smanjilo njezino zagrijavanje. Također ovu verziju karakteriziraju gumene obloge na gusjenicama, koje su mogle biti zamijenje sa metalnim kramponima u obliku slova "X" za potrebe kretanja po ledu i snijegu zimi.
Između 1974. i 1977. godine svi tenkovi iz prve 4 serije su unaprijeđeni na 1A1 standard sa pojačanim oklopom kupole od strane kompanije Blohm & Voss. Daljnje nadogradnje iz 1980-ih uključivale su imjene po pitanju noćnog vizira, digitalnog radija SEM80/90.
Leopard 1A2[uredi | uredi izvor]
Prvih 232 tenka pete produkcijske serije su dostavljeni kao Leopard 1A2 između 1972. i 1974. godine. 1A2 verzija je uključivala težu i bolje oklopljenu kupolu, tako da nije dobio B&V dodatnu oklopnu zaštitu kao njegovi prethodnici. Međutim bio je opremljen Leopard 1A2A1 sa PZB 200, a Leopard 1A2A2 digitalnim radijskim uređajem, a Leopard 1A2A3 sa oba.
Leopard 1A3[uredi | uredi izvor]
Idućih 110 vozila iz pete serije je bilo opremljeno zavarenom kupolom sa oklopom koji se sastojao od dvaju čeličnih slojeva između kojih se nalazio sloj plastike i sa klinastim ogračom u obliku plašta, ova serija je poznata od nazivom Leopard 1A3.
Leopard 1A4[uredi | uredi izvor]
Leopard 1A4 predstavlja šestu seriju od 250 primjeraka čija je isporuko započeta 1974. godine. 1A4 izvana dosta nalikuje 1A3 verziji, ali je opremljena kompjuterskim SUP-om i novim vizirskim sistemom EMES 12A1. Pored toga, komandir je bio opremljen posebnim noćnim vizirom PERI R12. Nova oprema je smanjila prostor unutar tenka, tako da je kapacitet streljiva smanjen na 55 projektila, od kojih su 42 spremljene u spremniku lijevo od vozača.
Leopard 1A5[uredi | uredi izvor]
1980. godine pokrenut je program za ispitivanje daljnih poboljšanja tenka Leopard 1, kojim se došlo do modernog SUP-a i učinkovite dnevno-noćne vizije. Odlučeno je da osnovica nadogradnje budu raniji modeli koji više nisu bili konkurentni.
Rezultirajući Leopard 1A5 je zasnovan na 1225 tenkova modela Leopard 1A1A1. Kupole su bile modifikovane za 1A5 verziju kako bi se u nju spremila nova oprema i kako bi se municija pozicionirala u njen stražnji dio umjesto u trup, tačnije lijevo od vozača, što je bila praksa kod ranijih modela. U kupolu verzije 1A5 se mogao ugraditi novi top kalibra 120 mm po uzoru na Leopard 2, iako se ova opcija nije koristila.
Nakon testiranja EMES 18 SUP koji je napravljen na osnovu ranijeg modela EMES 15 korištenog na Leopard 2, izabran je u decembru 1983. godine. Značajni dio nadogradnje je bilo uvođenje učinkovitije protivtenkovske municije poznate kao kinetički penetratori.
Prva isporuka ove verzije desila se 1987. godine. Od tada su gotovo svi korisnici Leoparda 1 primjenili slične izmjene, te se u većini slučajeva danas Leopard 1A5 predstavlja kao standardnim Leopardom.
Leopard 1A6[uredi | uredi izvor]
Prototipna verzija tenka naoružana topom kalibra 120 mm L/44 i opremljena dodatnim oklopom. Projekat završen 1987. godine iz razloga što je Leopard 2 već bio široko rasprostranjen, a Leopard 1A5 se činio razmumnijim po pitanju troškova.
Ostale verzije[uredi | uredi izvor]
Osim verzije glavnog borbenog tenka uporedo su se proizvodile inžinjerske verzije, nosači mostova, samohodni protivavionski topovi.
Neke od najpoznatijih verzija su lansirni mostovi Biber (bos. dabar), Bergenpanzer 2 (tenk za izvlačenje), Pionierpanzer 2 Dachs (bos. jazavac) inžinjersko vozilo i samohodni protivavionski top Flakpanzer Gepard. Ekvilavent Gepardu iz tadašnjeg Varšavskog pakta bio je samohodni protivavionski top ZSU-23-4. Postoje također verzije inžinjerskih vozila za djelovanje po plažama i obalama kao što su britanska verzija "Hippo" i holandska verzija "Bulldog".
Upotreba[uredi | uredi izvor]
Australija[uredi | uredi izvor]
Australska vlada je 1974. godine potvrdila kupnju Leopard 1 tenkova, pri čemu je nabavljeno 101 vozilo (90 glavnih borbenih tenkova, 5 lansirnih mostova i 6 inžinjerskih vozila). Prvi Leopardi su stigli u Australiju iz Njemačke 1976. godine okončavši postupak testiranja i odabira tenka koji je započet 1971. godine s ciljem zamijene britanskih Centurion tenkova koji su bili u upotrebi od 1952. godine i korišteni su tokom vijetnamskog rata.
U martu 2004. godine donesena je odluka o zamijeni Leopard 1 tenkova sa američkim M1A1 Abrams AIM tenkovima. Zadnji Leopard 1 tenkovi su povučeni 2007. godine iz operativne upotrebe i nisu nikada upotrijebljeni borbenim djelovanjima. Neki od njih su naknadno ponuđeni vojnim muzejima ili RSL klubovima.
Belgija[uredi | uredi izvor]
Belgijska vojska je zaprimila 334 Leopard 1BE tenka u periodu od 1968. i 1971. godine. S po 40 tenkova je bilo opremljeno 8 pukova i jedna oklopna škola. Od 1974. godine tenkovi su modernizovani sa sistemom stabilizacije topa i automatskim SUP-om, na osnovu čega je tenk mogao vršiti paljbu u pokretu. 1984. godine odlučeno je da se 132 Leoparda unaprijede na A5 standard. Nakon završetka Hladnog rata drastično je smanjen broj tenkova u upotrebi, a 128 ih je prodano Brazilu. Belgijski Leopard 1 tenkovi su periodu od 1993. do 1997. godine modernizovani sa novim SUP-om sa termovizijom, laserskim daljinometrom i referntnim sistemom na cijevi topa. Belgijski Leopardi su upotrijebljeni u misijama u Afganistanu i Kosovu. Zadnji Leopard 1 tenkovi iz belgijske vojske su povučeni 2014. godine odlukom belgijske vlade da se sva gusjenična vozila kopnene komponente vojske (Leopard, AIFV i M113) zamijene sa PIRANHA DF90.[2]
Kanada[uredi | uredi izvor]
Kao zamjena za Centurion tenkove, Kanada je dobavila 127 Leopard C1 tenkova (ekvilavent Leopard 1A3 verziji sa laserskim daljinometrom) od 1978. do 1979. godine za potrebe svoje kopnene vojske. 114 tenkova je stavljeno u upotrebu, od kojih je većina bila stacionirana u Njemačkoj za vrijeme Hladnog rata. Nekoliko kanadskih C1 je nadograđeno modularnim oklopnim sistemom MEXAS koji su poznati pod oznakom Leopard C1 MEXAS i bili korišteni u misiji na Kosovu 1999. godine.
Od 2000. godine 114 Leopard 1 tenkova u upotrebi su nadograđeni na C2 standard u iznosu od 139 miliona kanadskih dolara. 123 Leopard 1A5 tenkova nabavljeno od Njemačke je raspoređeno u postojeće jedinice. Leopard C2 je opremljen termovizijskim nišanima i EMES 18 SUP-om.
Sredinom 2000-ih godina određen broj Leopard C2 tenkova je izbačen iz operativne upotrebe u očekivanju da ih zamijene oklopna vozila 8x8 "Mobile Gun System". 23 su prodana kompanijama u sjevernoj Americi, 4 su otišla u muzeje dok se 21 primjerak koriste kao mete za gađanje na vojnim poligonima. Od 2009. godine u operativnoj upotrebi kanadske vojske ostalo je još 66 Leopard C2 tenkova.
2006. godine Kanada je poslala eskadron opremljen sa 15 Leopard C2 tenkova, 4 tenka za izvlačenje i 4 inžinjerka vozila u Afganistan. Ovi tenkovi su imalu ulogu zaštite konvoja i podrške lahkim oklopnim vozilima u operacijama. Svoje prvo borbeno djelovanje kanadski Leopard C2 tenkovi su imali 2. decembra 2006. godine u borbi protiv Talibana što predstavlja prvu borbenu upotrebu tenkova od strane kanadske vojske nakon korejskog rata. Tenkovski skavdron je djelovao u Afganistanu od kraja 2006. godine do jula 2011. godine.
Nakon početne procjene karakteristika Leparda C2 u Afganistanu, Kanada se odlučila na ulaganja u Leopard 2. Utvrđen je nedostatak odgovarajuće klimatizacije (visoke temperature), što je umanjilo borbenu sposobnost posade. 2010-ih godina kanadska vojska se postepeno opremala tenkovima Leopard 2 koje je nabavljala od Njemačke i Holandije.
Danska[uredi | uredi izvor]
1976. godine Danska je nabavila 120 tenkova Leopard 1A3 koji su nosili lokalnu oznaku Leopard 1 DK. Isporuka je završena 1978. godine. 1992. godine Danska je nabavila još 110 Leopard 1A3 tenkova. Ovi tenkovi su nadograđeni na Leopard 1A5-DK standard zajedno sa prvih 120 tenkova, ovi 1A5 tenkovi nisu bili identični njemačkim 1A5 verzijama. Danska je imala u posjedu 230 Leopard 1A5-DK tenkova.
Ovi Leopardi su bili uključeni u jedan od najznačajnih angažmana u modernoj historiji danske vojske. Danska je bila jedina od skandinavskih zemalja koja je poslala značajnije tenkovske snage u mirovne misije u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. 29. aprila 1994. godine u okolici Tuzle 7 danskih Leopard 1A5 tenkova je bilo uključeno u sukob između snaga nordijskog bataljona UNPROFOR-a (NORBAT 2) i snaga vojske Repubike Srpske, tačnije brigade iz Šekovića. Tenkovi su poslani u oslobađanje posmatračkog mjesta UNPROFOR-a švedske posade, čiji su se vojnici našli u zasjedi postavljene od strane VRS-a. Dolaskom, tenkovi su se našli pod minobacačko vatrom i djelovanjem protivoklopnih raketa. Međutim nije niko stradao od švedskih vojnika, niti su danski tenkovi imali gubitaka, međutim gubici srpske strane procijenjuju se do 150 mrtvih vojnika.[3]
Grčka[uredi | uredi izvor]
Grčka je kupila svojih prva 104 Leopard 1A3 GR tenka između 1983. i 1984. godine. Zapravo radilo se o verziji 1A3 sa ugrađenim SUP-om EMES 12A3 i drugim sistemima koji su u to vrijeme zahtjevani od strane grčke vojske. Tokom 1992. godine grčka vojska je primila 75 Leoparda 1A5 u sklopu offset ponude za izgradnju 4 MEKO 200 fregate. Nekoliko mjeseci kasnije Grčka je dobila drugu seriju od 170 Leoparda 1V i 2 2 Leoparda 1A5 od holandske vojske - Leopard 1V je zapravo 1A1A4 verzija sa EMES 12A3 AFSL-2 SUP-om. Od 1998. godine do 2000. godine Grčka je dobila 192 korištena Leopard 1A5 tenka u sklopu offset ponude od Njemačke za nadogradnju grčkih F-4 aviona po simboličnoj cijeni. Grčka vojska odlučila je 2001. godine nadograditi 104 Leoparda 1A4GR i 120 Leoparda 1V na verziju A5 +, a koštala je 234 miliona dolara. Međutim, program je otkazan jer je Grčka dobila seriju od 150 Leoparda 1A5 zajedno s novoizgrađenim Leopardom 2A6 HEL. U 2011. godini Grčka je bila najveći korisnik tenkova Leopard 1 kojih ima preko 500 Leopard 1A5 GR, te dosta inžinjerskih vozila kao što su Biber i Leguan.
Italija[uredi | uredi izvor]
Italija je morala zamijeniti veliku količinu svojih M47 Patton tenkova (preko 2000 prebačeno iz SAD-a), za razliku od drugih NATO članica nije imala svoj nacionalni program za zamjenu. Italijanska vojska čije potrebe M60 Patton u potpunosti nije zadovoljio (od 300 isporučenih, 200 ih je proizvela kompanija OTO Melara) izdala je svoju prvu narudžbu za Leopard 1 1970. godine, 200 Leopard 1A1 i 69 Bergepanzer 2 isporučeni su između 1971. i 1972. godine. Dodatnih 600 Leoparda 1A2 i 67 Bergepanzer 2 izgrađeno je u Italiji od strane komapnije OTO Melara, a isporuke su počele 1975., s drugom serijom od 120 izrađenih od strane OTO Melara između 1980. i 1983. Svi Leopardi izgrađeni u Italiji bili su A2 nivoa, dok su pojedini dijelovi kupovani od Njemačke. 40 Pionierleopard, 9 tenkova za obuku, 64 Bibera su poručeni 1985. godine. 12 Pionierleoparda proizvedeno je u Njemačkoj, a 28 od strane firme OTO Melara u Italiji. Na kraju isporuka Italija je bila najveći korisnik Leopard 1 tenkova poslije Njemačke (920 tenkova plus 250 specijalnih verzija), pored toga Italija je bila jedina zemlja koja je imala licencu za proizvodnju, jedina zemlja koja je proizvodila i M60 Patton i Leopard 1. Kasnije je Leopard 1 poslužio kao osnovica za talijanske glavne borbene tenkove (MBT), samohodnu artiljeriju, počevši sa sistemom Leone (lav), OF-40, pa kasnije su došli do sistema Palmaria i OTOMATIC (oba na trupu OF-40).[4] S ovim iskustvom italijani su došli do domaćeg MBT-a poznatog kao C-1 u čiji se projekat krenulo nakon odluke 1984. godine da se talijanska vojska opremi sa domaćim nacionalnim tenkom, umjesto da nabavi 300 njemačkih Leopard 2 tenkova.[5]
Na kraju hladnog rata, talijanska vojska je počela sa modernizacijoom i smanjenjem svojih oklopnih jedinica, brojni Leopardi su izbačeni iz upotrebe 1991. godine zajedno sa flotom M60 tenkova. 1995. godine Italija je od njemačke vojske nabavila 120 A5 kupola koje su postavljene na trupove A2 verzija. Ti tenkovi su korišteni u različitim mirovnim misijama na Balkanu, ali nikada nisu upotrijebljeni u borbi.
Zadnji A1/A2 su povučeni 2003. godine iz upotrebe, dok su A5 povučeni 2008. godine, tako da je C-1 ostao jedini tenk u upotrebi talijanske vojske.
Turska[uredi | uredi izvor]
Turska vojska je svoje Leopard 1 tenkove nadogradila na standard Leopard 1T 'Volkan'. Program modernizacije uključivao je serijsku proizvodnju i integraciju SUP-a Volkan na kojem je radila kompanija ASELSAN.[6] Novi sistem pruža mogućnost otkrivanja ciljeva danju i noću u različitim vremenskim i borbenim uslovima. Povećana je mogućnost pogodtka već pri prvom pucanju u pokretu.
Korisnici[uredi | uredi izvor]
Trenutni korisnici[uredi | uredi izvor]
Brazil: 128 Leopard 1BE i 250 Leopard 1A5.
Čile: 202 Leopard 1V, smanjeno na 150; 120 ih ostalo u upotrebi.
Ekvador: 60 Leoparda, 30 1A5 i 30 1V, svi nabavljeni iz Čilea.[7]
Grčka: 501 Leopard 1A5GR i 19 Leopard 1A4GR u upotrebi
Turska: kupljeno 170 A1 i 227 A3. A1 su nadograđeni na Leopard 1T 'Volkan'.[8][9]
Bivši korisnici[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Wilcke, Gerd (17. 2. 1963). "Bonn to Build Own Tanks Despite Pact With France; Approval Is Sought". The New York Times. Arhivirano s originala, 19. 8. 2018. Pristupljeno 19. 8. 2018.
- ^ "PIRANHA DF90". LA DEFENSE. Arhivirano s originala, 13. 7. 2019. Pristupljeno 13. 7. 2019.
- ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_B%C3%B8llebank
- ^ Il carro armato Leaopard 1, Storia Militare N.10-2018, Ed. Storia Militare srl, Genova
- ^ Dossier MBT, ED AI editions, Florence, 1990 p.22
- ^ 13 KASIM 2009, CUMA (13. 11. 2009). "Tanks Improvement Project". Sabah.com.tr. Arhivirano s originala, 24. 9. 2015. Pristupljeno 13. 11. 2015.
- ^ "Aging Leopards Prowl The Andes". Strategypage.com. 16. 1. 2009. Arhivirano s originala, 17. 11. 2015. Pristupljeno 13. 11. 2015.
- ^ "Scandinavian Armor – Leopard 1 world wide". Arhivirano s originala, 27. 9. 2007. Pristupljeno 15. 7. 2006.
- ^ 13 KASIM 2009, CUMA (13. 11. 2009). "Aselsan'ın Volkan sistemi ile Leopard'lar ilk atışta vuracak – Ekonomi Haberleri". Sabah.com.tr. Arhivirano s originala, 24. 9. 2015. Pristupljeno 13. 11. 2015.
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
 |
Commons ima datoteke na temu: Leopard 1 |