Multipla endokrina neoplazija tip 1
| Multipla endokrina neoplazija tip 1 | |
|---|---|
| Drugi nazivi | Višestruka endokrina neoplazija tipa 1, sidrom MEN-1 |
 | |
| Zahvaćeni organi multiplom endorinnom displazijom | |
| Specijalnost | Medicinska genetika |
| Simptomi | Wermerov sindrom |
Multipla endokrina neoplazija tip 1 (MEN-1) je jedan od grupe poremećaja, multiple endokrine neoplazije, koji utiču na endokrini sistem razvojem neoplazijskih lezija u hipofizi, paratiroidnoj žlijezdi i gušterači.[1] It was first described by Paul Wermer in 1954. [2]
Znakovi i simptomi[uredi | uredi izvor]
Paratireoza[uredi | uredi izvor]
Hiperparatireoza je prisutna kod ≥ 90% pacijenata. Asimptomska hiperkalcemija je najčešća manifestacija: oko 25% pacijenata ima dokaze o nefrolitijazi ili nefrokalcinozi. Za razliku od sporadičnih slučajeva hiperparatireoze, difuzna hiperplazija ili višestruki adenomi su češći od solitarnih adenoma.
Gušterača[uredi | uredi izvor]
Tumori ćelija otočića gušterače danas su glavni uzrok smrti kod osoba sa MEN-1. Tumori se javljaju kod 60-80% osoba sa MEN-1 i obično su multicentrični. Često se javljaju višestruki adenomi ili difuzna hiperplazija stanica otočića. Oko 30% tumora je maligno i ima lokalne ili udaljene metastaze. [3] Otprilike 10-15% tumora ćelija ostrvaca potiče od β-ćelija, luče insulin (insulinom) i mogu izazvati hipoglikemiju natašte. Tumori β-ćelija su češći kod pacijenata mlađih od 40 godina.
Većina tumora ćelija otočića luči polipeptide gušterače, čiji klinički značaj nije poznat. Gastrin luče mnogi tumori koji nisu β-ćelijski (povećano lučenje gastrina kod MEN 1 također često potiče iz duodenuma). Povećano lučenje gastrina povećava želučanu kiselinu, što može inaktivirati pankreasnu lipazu, izazivajući dijareje i steatoreje (mastan izmet). Povećano lučenje gastrina takođe dovodi do peptoznih ulkusa kod > 50% pacijenata MEN 1. Ulkusi su obično višestruki ili atipski po lokaciji, i često krvare, perforiraju ili postaju začepljeni. Peptički ulkus može biti neizlječiv i komplikovan. Među pacijentima koji imaju Zollinger-Ellisonov sindrom, 20% do 60% ima MEN 1.
Može se razviti teška sekretorna dijareja i uzrokovati gubitak tekućine i elektrolita kod tumora koji nisu β-ćelije. Ovaj kompleks, koji se naziva sindrom vodene dijareje, hipokalemije i ahlorhidrije (VIPom) pripisuje se vazoaktivnom intestinalnom polipeptidu, iako drugi crijevni hormoni ili sekretagozi (uključujući prostaglandine) mogu doprinijeti. Kod tumora koji nisu β-ćelijski tumori ponekad se javljaju hipersekrecija glukagona, somatostatina, hromogranina ili kalcitonina, ektopijska sekrecija ACTH što rezultira Cushingovim sindromom i hipersekrecija somatotropin-oslobađajućeg hormona (uzrokujući akromegaliju) Sve ovo je rijetko kod MEN 1.Nefunkcionalni tumori pankreasa se također javljaju kod pacijenata sa MEN 1 i mogu biti najčešći tip pankreatoduodenumskog tumora u MEN 1. Veličina nefunkcionalnog tumora korelira sa rizikom od metastaza i smrti.
Hipofiza[uredi | uredi izvor]
Tumori hipofize javljaju se u 15% do 42% pacijenata MEN 1. Od 25% do 90% su prolaktinomi. Oko 25% tumora hipofize luči hormon rasta ili hormon rasta i prolaktin. Višak prolaktina može uzrokovati galaktoreju, a višak hormona rasta uzrokuje akromegaliju koja se klinički ne razlikuje od sporadične akromegalije. Oko 3% tumora luči ACTH, što uzrokuje Cushingovu bolest. Većina preostalih je nefunkcionalna. Lokalna ekspanzija tumora može uzrokovati smetnje vida, glavobolje i hipopituitarizam. Čini se da su tumori hipofize kod pacijenata MEN 1 veći i ponašaju se agresivnije od sporadičnih tumora hipofize.
Ostale manifestacije[uredi | uredi izvor]
Kod pacijenata MEN 1 povremeno se javljaju i adenomi nadbubrežne žlijezde. Kao posljedica toga, lučenje hormona rijetko se mijenja, a značaj ovih abnormalnosti je neizvjestan. Karcinoidni tumori, posebno oni koji potiču iz embrionskog prednjeg crijeva (pluća, timus), javljaju se u izolovanim slučajevima. Mogu se pojaviti i višestruki potkožni i visceralni lipomi, angiofibromi i kolagenomi.
Genetika[uredi | uredi izvor]
Ljudi sa višestrukom endokrinom neoplazijom tipa 1 rađaju se sa jednom mutiranom kopijom gena MEN1 u svakoj ćeliji. Zatim, tokom života, druga kopija gena mutira u malom broju ćelija. Ove genetičke promjene dovode do toga da nema funkcionalnih kopija gena MEN1 u odabranim ćelijama, omogućavajući ćelijama da se dijele uz malu kontrolu i formiraju tumore. Ovo je poznato kao Knudsonova hipoteza o dva pogotka[4] i to je uobičajena karakteristika koja se vidi kod inherentnih defekata u genima za supresiju tumora. Onkogeni mogu postati neoplazijski, uz samo jednu aktivirajuću mutaciju, ali tumorski supresori naslijeđeni i od majke i od oca moraju biti oštećeni prije nego što izgube svoju efikasnost. Izuzetak od "hipoteze dva pogotka" nastaje kada supresorski geni pokazuju doza-odgovor, kao što je ATR.[5] Tačna funkcija MEN1 i proteina, menina, koji proizvodi ovaj gen nije poznata,[6] ali sukladno pravilu nasljeđivanja po "hipotezi o dva pogotka" ukazuje da djeluje kao supresor tumora.
Dijagnoza[uredi | uredi izvor]
U dijagnostičkom pregledu osoba s kombinacijom endokrinih neoplazija koje sugeriraju na MEN1 sindrom preporučuje se mutacijska analiza gena MEN1 ako su dodatni dijagnostički kriteriji dovoljno ispunjeni, uglavnom uključujući:[1][7]
- starost < 40 godina
- pozitivna porodična anamneza
- Multifokusna ili rekurentna neoplazija
- Pogođena su dva ili više organskih sistema
Tipovi[uredi | uredi izvor]
Višestruka endokrina neoplazija ili MEN dio je grupe poremećaja koji utiču na tjelesnu mrežu žlijezda koje proizvode hormone (endokrini sistem). Hormoni su hemijski glasnici koji putuju kroz krvotok i regulišu funkciju ćelija i tkiva u cijelom organizmu. Višestruka endokrina neoplazija uključuje tumore u najmanje dvije endokrine žlijezde; tumori se mogu razviti i u drugim organima i tkivima. Ove izrasline mogu biti nekancerozne (benigne) ili kancerogene (maligne). Ako tumori postanu kancerozni, neki slučajevi mogu biti opasni po život.
Dva glavna oblika višestruke endokrine neoplazije nazivaju se tip 1 i tip 2. Ova dva tipa se često brkaju zbog sličnih naziva. Međutim, tip 1 i tip 2 razlikuju se po uključenim genima,[1] tipovima proizvedenih hormona i karakterističnim znacima i simptomima.
Ovi poremećaji uveliko povećavaju rizik od razvoja višestrukih kancerogenih i nekanceroznih tumora u žlijezdama kao što su paratireoidea, hipofiza i gušterača. Multipla endokrina neoplazija nastaje kada se tumori nađu u najmanje dvije od tri glavne endokrine žlijezde (paratiroidna, hipofizna i pankreasna–duodenum). Tumori se mogu razviti iu drugim organima i tkivima osim endokrinih žlijezda. Ako tumori postanu kancerozni, neki slučajevi mogu biti opasni po život. Poremećaj pogađa 1/30.000 ljudi.
Iako su mnogi različiti tipovi tumora koji proizvode hormone povezani s višestrukom endokrinom neoplazijom, tumori paratireoidne žlijezde, hipofize i pankreasa su najčešći kod višestruke endokrine neoplazije tipa 1. Ovdje je ukratko opisana prekomjerna aktivnost ova tri endokrina organa povezana s MEN1. :
- Prekomjerna aktivnost paratireoidne žlijezde (hiperparatireoidizam) je najčešći znak ovog poremećaja. Hiperparatireoza narušava normalnu ravnotežu kalcija u krvi, što može dovesti do kamenca u bubregu, stanjivanja kostiju (osteoporoza), visokog krvnog pritiska (hipertenzija), gubitka apetita, mučnina, slabosti, umora i depresija.
- Neoplazija u hipofizi može se manifestovati kao prolaktinom, pri čemu se izlučuje previše prolaktina, potiskujući oslobađanje gonadotropina, uzrokujući smanjenje spolnih hormona kao što je testosteron. Tumor hipofize kod MEN1 može biti velik i uzrokovati znakove kompresijom susjednih tkiva.
- Tumori gušterače povezani sa MEN-1 obično se formiraju u beta-ćelijama Langerhansovih otočića, uzrokujući prekomjerno lučenje insulina, što rezultira niskim nivoom glukoze u krvi ([[hipoglikemija] ]). Međutim, mnogi drugi tumori Langerhansovih otočića pankreasa mogu se pojaviti kod MEN-1. Jedan od njih, koji uključuje alfa-ćelije, uzrokuje prekomjerno lučenje glukagona, što rezultira klasičnom trijadom visokog nivoa glukoze u krvi (hiperglikemija), osipom koji se naziva nekrolitski migratorni eritem i gubitak težine. Gastrinom uzrokuje prekomjerno lučenje hormona gastrina, što izaziva prekomjernu proizvodnju kiseline u ćelijama želuca koje proizvode kiselinu (parijetalne ćelije) i konstelacijom poznatih posljedica kao Zollinger-Ellisonov sindrom. Zollinger-Ellisonov sindrom može uključivati teške čireve na želucu, bol u trbuhu, gubitak apetita, hroničnu dijareju, pothranjenost i naknadni gubitak težine.
Liječenje[uredi | uredi izvor]
Liječenje tumora paratireoidne žlezde je otvorena bilateralna eksploracija sa subtotalnom (3/4) ili totalnom paratiroidektomijom. Autoimplantacija može se razmotriti u slučaju totalne paratireoidektomije. Optimalno vrijeme za ovu operaciju još nije utvrđeno, ali bi je trebao izvesti iskusan endokrini hirurg.[8]
Tumori endokrinog dijela pankreasa liječe se operacijom i citotoksičnim lijekovima u slučaju maligne bolesti.
Tumori hipofize liječe se operacijom (akromegalija i Mb. Cushingov sindrom) ili lijekovima (prolaktinomi).[8]
Također pogledajte[uredi | uredi izvor]
- Akromegalija
- Multipla endokrina neoplazija
- Višestruka endokrina neoplazija tip 2a
- Multipla endokrina neoplazija tip 2b
- Prolaktinom
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b c Lemmens, I; Van De Ven, W. J.; Kas, K; Zhang, C. X.; Giraud, S; Wautot, V; Buisson, N; De Witte, K; Salandre, J; Lenoir, G; Pugeat, M; Calender, A; Parente, F; Quincey, D; Gaudray, P; De Wit, M. J.; Lips, C. J.; Höppener, J. W.; Khodaei, S; Grant, A. L.; Weber, G; Kytölä, S; Teh, B. T.; Farnebo, F; Thakker, R. V. (1997). "Identification of the multiple endocrine neoplasia type 1 (MEN1) gene. The European Consortium on MEN1". Human Molecular Genetics. 6 (7): 1177–83. doi:10.1093/hmg/6.7.1177. PMID 9215690.
- ^ WERMER P (1954). "Genetic aspects of adenomatosis of endocrine glands". The American Journal of Medicine. 16 (3): 363–71. doi:10.1016/0002-9343(54)90353-8. PMID 13138607.
- ^ Brandi, Maria Luisa; Agarwal, Sunita K.; Perrier, Nancy D.; Lines, Kate E.; Valk, Gerlof D.; Thakker, Rajesh V. (2021-03-15). "Multiple Endocrine Neoplasia Type 1: Latest Insights". Endocrine Reviews. 42 (2): 133–170. doi:10.1210/endrev/bnaa031. ISSN 1945-7189. PMC 7958143. PMID 33249439.
- ^ Knudson, Alfred G. (1971-04-01). "Mutation and Cancer: Statistical Study of Retinoblastoma". Proceedings of the National Academy of Sciences (jezik: engleski). 68 (4): 820–823. Bibcode:1971PNAS...68..820K. doi:10.1073/pnas.68.4.820. ISSN 0027-8424. PMC 389051. PMID 5279523.
- ^ Fang, Yanan; Tsao, Cheng-Chung; Goodman, Barbara K; Furumai, Ryohei; Tirado, Carlos A; Abraham, Robert T; Wang, Xiao-Fan (2004-08-04). "ATR functions as a gene dosage-dependent tumor suppressor on a mismatch repair-deficient background". The EMBO Journal. 23 (15): 3164–3174. doi:10.1038/sj.emboj.7600315. ISSN 0261-4189. PMC 514932. PMID 15282542.
- ^ Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Aster, Jon C. (2014-09-05). Robbins & Cotran Pathologic Basis of Disease (jezik: engleski). Elsevier Health Sciences. str. 291. ISBN 9780323296359.
- ^ Karges, W.; Schaaf, L.; Dralle, H.; Boehm, B. O. (2000). "Concepts for screening and diagnostic follow-up in multiple endocrine neoplasia type 1 (MEN1)*". Experimental and Clinical Endocrinology & Diabetes. 108 (5): 334–340. doi:10.1055/s-2000-8146. PMID 10989951.
- ^ a b [1] Thakker R, Newey P, Walls G, Bilezikian J, Dralle H, Ebeling P et al. Clinical Practice Guidelines for Multiple Endocrine Neoplasia Type 1 (MEN1). The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism [Internet]. 2012 [cited 17 January 2020];97(9):2990-3011. Available from: https://doi.org/10.1210/jc.2012-1230
- Ovaj članak uključuje tekst iz javnog domena sa U.S. Nacionalna medicinska biblioteka
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
Šablon:Poremećaji koji uključuju multiple endokrine žlijezde Šablon:Neoplazije endokrinih žlijezda