Nacionalni park Fruška gora
| Nacionalni park Fruška Gora | |
|---|---|
 Spomenik oslobodiocima od fašizma | |
| Najbliži grad | Novi Sad, Srbija |
| Koordinate | 45°10′00″N 19°40′00″E / 45.16667°N 19.66667°E |
| Površina | 266,72 km2 |
| Osnovano | 1960. (SFRJ).[1] |
| Upravnik | Nacionalni park Fruška Gora[2] |
| Nacionalni park Fruška Gora | |
Nacionalni park Fruška Gora je zaštićeno područje od 1960. god, na istoimenoj planini, na desnoj obali Dunava, u neposrednoj blizini Novog Sada, Srbija. Nalazi se u južnom dijelu Panonske nizije između rijeke Dunav na sjeveru i rijeke Save na jugu i predstavlja geomorfološku cjelinu koja vezuje slavonske planine na severozapadu sa šumadijskim planinama na jugoistoku.
Osnovna karakteristika ovog područja je postojanje brojnih ugroženih, rijetkih i zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta. Pašnjaci i plodno zemljište, vinogradi i voćnjaci, ukrašavaju padine i niže dijelove Fruške Gore, dok su površine koje se nalaze na visinama iznad 300 metara nadmorske visine pokrivene gustim, listopadnim šumama. Posebnu vrijednost i biser Fruške Gore predstavlja 16 srpskih pravoslavnih manastira, poznatih po specifičnoj arhitekturi, bogatim riznicama, bibliotekama i freskama. Fruška gora takođe krije i brojne arheološke lokalitete iz praistorijskog i istorijskog perioda.
U antičko vrijeme nosila je naziv Alma Mons. Današnji naziv Fruška gora zasniva se na dvije činjenice:
- godine 796. vojska kralja Karla Velikog osvojila je teritoriju Avarskog kaganata pa je i Fruška Gora ušla u sastav Franačkog carstva.
- stari Slaveni su Franke nazivali Fruzi[3]
Geologija[uredi | uredi izvor]
Fruška Gora je bogat geološki diverzitet. Njenom geološkom bogatstvu doprinio je proces sučeljavanja različitih tektonskih jedinica. Predstavlja horstovsku formu koja se postepeno uzdiže za razliku od većine okolnih tektonskih blokova koji milionima godina tonu i vremenom se prekrivaju mlađim sedimentima. Tokom svoje duge geološke prošlosti prolazila je kroz različite dinamičke procese praćene vulkanskom aktivnošću. Raznovrsna geološka istraživalja ukazuju da ova planina predstavlja riznicu zapisa o planeti Zemlji ili ogledalo geološke prošlosti. Na osnovu njih rekonstruisan je tok prirodnih promjena na ovom prostoru od prije oko 500 miliona godina.[4]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Najviši vrh Fruške Gore je Crveni Čot, koji dostiže visinu od 539 metara. Drugi veći vrhovi su Stražilovo (321 m), Iriški Venac (451 m), Veliki Gradac (471 m).
Na Fruškoj Gori nema prirodnih jezera. U periodu 1965. do 1986. god izgrađeno je 14 akumulacija sa ciljem navodnjavanja i zaštite od bujičnih potoka: Ljukovo, Šelovrenac, Dobrodol, Međeš, Borkovac, jezero na Popovici, Pavlovačko jezero, Mutalj, Bešenovačko, Testera, Čalma, Moharač, Manđelos.[5]
Na Fruškoj Gori postoje tri prirodne pećine. To su Grgurevačka, Ležimirska i vrelo potoka Dubočaš. Ostale pećine nastale su vještačkim putem, bilo zbog radova na kamenolomu, ili klesanjem od strane monaha, kao što je slučaj sa isposnicom u blizini manastira Rakovac.
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Nacionalni park Fruška Gora je karakterističan po velikom broju ugroženih, rijetkih i zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta. Površine iznad 300 metara nadmorske visine ispunjene su gustim, listopadnim šumama. Na prostoru uže zone Nacionalnog parka raste oko 1 000 vrsta biljaka, a njihov broj, zajedno sa biljakama na prostoru zaštićene zone, prelazi cifru od 1.500 vrsta. Od njih se najviše izdvajaju vrste reliktnog i endemičnog karaktera: lovorasti jeremičak, gorocvet, niska perunika, preko 30 vrsta orhideja Čak 18 vrsta orhideja je od međunarodnog značaja. Na Fruškoj Gori je do sada registrovano preko 400 vrsta gljiva.
Za Frušku Goru se vezuju i počeci vinogradarstva na podučju današnje Srbije. Prvu vinovu lozu na Fruškoj Gori zasadio je rimski car Marko Aurelije Prob, koji se 232. godine rodio u Sirmijumu, današnjoj Sremskoj Mitrovici.[3]
Zaštićeno područje[uredi | uredi izvor]
Fruška gora je proglašena nacionalnim parkom 1960. godine, u cilju obezbjedenja trajne zaštite. Do 1948. godine šumama Fruške gore gazdovalo se kao sa ekonomskim šumama. Godine 1949-e, zbog posebnog značaja predjela Fruške gore u Panonskoj niziji, Vlada NR Srbije osnovala je organizaciju "Narodno izletište Fruška gora" sa zadatkom unapređivanja ovog kompleksa kao izletišta i odmarališta. Godine 1960-e, Skupština SR Srbije, posebnim zakonom, Narodnom izletištu daje viši rang i stavlja ga pod posebnu zaštitu proglašavanjem za Nacionalni park.
Godine 1962, Izvršno vijeće SAP Vojvodine određuje granice Nacionalnog parka Fruška gora i donosi Plan o uređenju istog. Ukupna površina Nacionalnog parka iznosila je 24.302 ha, a površina pod uticajnom zonom, u koju su bili uključeni svi prilazi Nacionalnom parku sa širom okolinom i naseljima, iznosila je 45.000 ha.
Godine 1977. Skupština SAP Vojvodine donosi novi Zakon o Nacionalnom parku Fruška gora po kome se zadržava svojstvo nacionalnog parka određeno Zakonom iz 1960. godine. Odredbama ovog Zakona obezbeđuje se trajna zaštita, odnosno unapređivanje prirodnih vrednosti i ljepota Nacionalnog parka Fruška gora. Na osnovu Zakona od 1977. godine, Izvršno vijeće SAP Vojvodine 1980. godine donosi Odluku o određivanju novih granica Nacionalnog parka, po kojoj se granice proširuju na 25.393 ha.[6]
Zakonom o nacionalnim parkovima („Službeni glasnik RS“, br. 84/2015 i 95/2018 - dr. zakon), Fruška Gora je proglašena nacionalnim parkom.[7] Područje aktivne zaštite obuhvata 27.762 ha, od čega je 19.308 ha u državnoj svojini, a u privatnoj i drugim oblicima svojine 7.364 ha. Park je zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja - I kategorija zaštite[8] Režimi zaštite su:
- I stepen zaštite (3% ukupne površine),
- II stepen zaštite (67% ukupne površine) i
- III stepen zaštite (30% ukupne površine).
Na obroncima Fruške gore ima 57 naselja. Ukupno u ovim naseljima živi 126.866 stanovnika. Pored njih, veliki je broj vikendica i vikend zona, kao i rekreativno-turističkih objekata, tako da su prirodne cjeline na nekim mestima u bliskom kontaktu sa urbanom zonom. Naselja se rasprostiru oko, unutar i između šuma, i njihovim širenjem stvaraju se novi i izmenjeni uslovi staništa.
Kulturna baština[uredi | uredi izvor]
Manastiri[uredi | uredi izvor]
Manastiri Fruške gore su jedinstvena grupa sakralnih objekata nastala u periodu od XV do XVIII vijeka, doseljavanjem srpskog monaštva i stanovništa sa Kosova i Metohije i južne Srbije. Locirani su na području od 50 kilometara dužine i 10 kilometara širine. Od 35 izgrađenih manastira do danas je sačuvano 16. Zbog bogatstva svetilištima, Frušku goru nazivaju još i "Svetom Gorom" ili "srpskim Atosom".[9] Ti manastiri su kroz istoriju predstavljali simbol nacionalnog otpora i zaštitnike velikog nacionalnog blaga, oličenog u sakralnoj umjetnosti i arhitekturi, očuvanju duha i kolektivnog pamćenja naroda. Danas su aktivni slijedeći manastiri: Beočin, Bešenovo, Vrdnik, Velika Remeta, Grgeteg, Đipša, Jazak, Krušedol, Kuveždin, Mala Remeta, Novo Hopovo, Petkovica, Privina Glava, Rakovac, Staro Hopovo, Fenek i Šišatovac. Nastali u periodu velikih seoba, manastiri su postali centri koji su njegovali kult poslijednje srpske despotske porodice Brankovića, po uzoru na staru Nemanjićku dinastiju kao istorijski uzor.[5] Manastiri su grobna mjesta velikog broja istaknutih ličnosti iz srpske istorije, kao i dom svetih moštiju.
Sremski Karlovci[uredi | uredi izvor]
Sremski Karlovci su gradsko naselje smješteno na desnoj obali Dunava, u podnožju Fruške Gore. Ovo je jedan od historijski najznačajnijih gradova u Srbiji. Ovdje se još u rimsko vrijeme nalazila tvrđava. Grad se prvi put pominje 1308. godine, i tada je nosio ime Karom. Osmanlije su Karom zauzeli 1521. i on će pod osmanskom vlašću ostati narednih 170 godina. Slovensko ime Karlovci se prvi put pominje 1532 – 1533. godine, u rukopisnom Otačniku manastira Krušedol. U Karlovcima je 1699. godine održan kongres na kome je potpisan mir u Bečkom ratu. Od 1713. godine ovdje se nalazilo sjedište mitropolita. Takođe, u Sremskim Karlovcima je 1848. održana Majska skupština, na kojoj je proglašeno osnivanje Srpske Vojvodine. Danas se u Karlovcima nalaze brojne arhitektonske znamenitosti : Saborna crkva Svetog Nikole, Crkva uvođenja u hram presvete Bogorodice, Zgrada Patrijaršije, Kapela mira, Rimokatolička crkva Svetog Trojstva, Karlovačka gimnazija, Pravoslavna bogoslovija, Gradska kuća, Karlovački Stefanum.[3]
U parku se nalazi ekokamp "Fruška Gora", jedini u Srbiji, kod Sremskih Karlovaca, na izletištu Stražilovo.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Zaštićena područja u Srbiji". Svjetska baza podataka zaštićenih područja - WDPA - www.protectedplanet.net. Pristupljeno 9. 2. 2021.
- ^ "Nacionalni park Fruška Gora". npfruskagora.co.rs/. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ a b c "Nacionalni park Fruška Gora". turizamusrbiji.rs/. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ "Nacionalni park Fruška Gora". getbybus.com. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ a b "Nacionalni park Fruška Gora". www.panacomp.net. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ "Nacionalni park Fruška Gora". Pokrajinski sekreterijat za urbanizam i zaštitu prirode. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ "Zakon o nacionalnim parkovima Srbije". www.paragraf.rs. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ "Nacionalni park Fruška Gora". www.zzps.rs. Arhivirano s originala, 30. 11. 2020. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ^ "Nacionalni park Fruška Gora". www.serbia.com. Pristupljeno 19. 12. 2020.
 |
Commons ima datoteke na temu: Nacionalni park Fruška gora |
