Narodno pozorište Republike Srpske

Narodno pozorište Republike Srpske (Spomen dom kralja Petra I Oslobodioca, Narodno pozorište Vrbaske banovine, Hrvatsko državno kazalište, Narodno pozorište, Narodno pozorište Bosanske Krajine, Krajiško narodno pozorište) nalazi se u centru Banja Lukea, Bosna i Hercegovina. Na sjednici komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj 4. do 6. juna 2012. godine, pozorište je proglašeno za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[1] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo.

Historija[uredi | uredi izvor]

Ime Banja Luka prvi put se pominje 1494. godine u povelji ugarskog kralja Vladislava II Jagelovića, izdatoj u Budimu na latinskom jeziku. U tom trenutku tvrđava Banja Luka se nalazila u sastavu Jajačke banovine, ugarske tvorevine nastale odmah po padu srednjevjekovne bosanske kraljevine pod osmansku vlsast 1463. godine.

Narodno pozorište Vrbaske banovine otvoreno je 18. oktobra 1930. godine. Prve četiri sezone za tu namjenu je korištena adaptirana zgrada „Sokolane“- što je predstavljalo samo privremeno rješenje. Nova zgrada Narodnog pozorišta otvorena je 12. novembra 1934 godine, pod nazivom Dom Kralja Petra I Velikog Oslobodioca. Pored Pozorišta u zgradu su bili smješteni: Kulturno društvo Zmijanje, Muzej Vrbaske banovine, a od 1935. i Narodna biblioteka Vrbaske banovine

Nakon završetka Drugog svjetskog rata institucija pozorišta dobila je cijelu zgradu za svoje potrebe. Tom prilikom mijenja ime u: Narodno pozorište u Banjaluci. Od sezone 1946/1947. pozorište radi pod nazivom Okružno narodno pozorište, nakon čega još jednom mijenja ime u Narodno pozorište. Taj naziv nosi sve do 1953. kada dobija ime Narodno pozorište Bosanske Krajine. U periodu od 1994. do januara 1999. godine naziva se Krajiško narodno pozorište, da bi nakon toga dobilo današnji naziv Narodno pozorište Republike Srpske.

Prva značajnija adaptacija objekta urađena je 1959. godine, po projektu Vladimira Dobrovića, sarajevskog arhitekte, kada je scena tehnički modernizovana, a sala i interijeri generalno preuređeni.

Nakon zemljotresa 1969. godine, objekat je pretrpio znatna oštećenja. Pozornica je postala neupotrebljiva. Ubrzo nakon toga, prema projektu Vjenceslava Rihtera izvršena je druga velika sanacija i adaptacija pozorišta.

Tokom adaptacije 2004. godine napravljena je scena „Petar Kočić“ sa 77 sjedišta. Namjena pojedinačnih funkcionalnih cjelina kao i naziv objekta i institucija smještenih u objektu mijenja se tokom različitih istorijsko-političkih uslova.

Pored "Dječijeg pozorišta RS", takođe u Banjoj Luci, ovo je jedino profesionalno pozorište u Republici Srpskoj.

Opis[uredi | uredi izvor]

Objekat Narodnog pozorišta, izgrađen je kao zadnji u nizu objekata planskog poteza Gospodske i ulice Bana Milosavljevića, kao dio urbana struktura reprezentativnog centra Vrbaske Banovine, započet izgradnjom zgrade Banskog dvora. Izgrađen je prema projektu Josifa Goldnera. U specifičnoj arhitekturi objekta uočava se primjena različitih pravaca, od neorenesansnih elemenata do pretežno elemenata bauhausa, sa završnim dekorativnim elementima folklornog karaktera. Tako su u arhitekturi spojeni skokro nespojivi elementi.

Objekat je po karakteru uglovnica, nepravilnog geometrijskog oblika, dužine 52,5 m i širine 35,15 m. Izgrađen je u klasičnom masivnom sistemu gradnje. Glavni konstruktivni sistem je linijski sa nosivim zidovima debljine 50 cm kao primarnim konstruktivnim elementima, na koje se oslanjaju horizontalni nosivi elementi. Debljina unutrašnjih konstruktivnih zidova iznosi 50 cm. Krov objekta izveden je kao ravan, prohodan. Završna obrada krova su betonske ploče.

Pozorišta sadrži prostor Velike scene kao dominantnom i primarnom funkcijom oko koje se razvijaju ostale funkcionalne cijeline u objektu. Osim Velike scene, prikazivanje predstava obavlja se i na prostoru male scene, odnosno scene Petar Kočić.

Ulaznu fasadu karakteriše nekoliko elemenata: simetričnost, naglašenost ulazne partije i stepenovanjem fasadnih ravni izvršeno povlačenjem kubusa fasade ka unutra i visinskom denivalacijom. Dominantan visinom i najistureniji je centralni kubus fasade, pravougaone forme. Sa njegovih bočnih strana stepenasto se povlače dva pravougaona kubusa manje visine, zatim kubusi zaobljenih djelova objekta najmanje visine i najviše uvučeni ka unutra. Ovakvo kubističko rješenje prvog i drugog sprata je u zoni prizemlja presječeno vertikalno položenim kubusom izvučenim naprijed ka prostoru otvorene javne površine, koji podržava ulaznu partiju objekta. Materijalizacijom kamenim pločama u monohromatskoj kompoziciji sa bijelim malterisanim fasadama, naglašen je ulaz u objekat.

Na cijeloj fasadi dominra ulazni trijem sa neoklasičnim elementima na centralnom dijelu fasade. Trijem je natkriven nadstrešnicom, isturenom izvan ravni objekta. Sa bočnih strana ulaza su postavljene identične reljefne dekoracije folklornog karaktera.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Đuro Basler, Šefik Bešlagić, Jovan Miličević i Smail Tihić - Bosna i Hercegovina znamenitosti i ljepote. Beograd: Novinsko izdavačko preduzeće „KNJIŽEVNE NOVINE“, 1965.
Zora Pejašinović - Ban Milosavljević čovjek koji je Banjoj Luci obistinio ime, Banja Luka: Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske Banja Luka, 2004, 66.
Liljana Ševo - Urbanistički razvoj Banje Luke, tekst priredila Ljiljana Ševo, Banja Luka: Opština Banja Luka Zavod za zaštitu spomenika kulture i prirode Banja Luka , 1996. godina, 147, 148.
Siniša Vidaković - Arhitektura javnih objekata u Banjaluci (1918-1941), Banja Luka: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, BiH, januar 2006)
Ljiljana Ševo “Zlatno doba Bana Milosavljevića”, tekst preuzet iz knjige Narodno pozorište Republike Srpske Banja Luka- 70 sezona, Banja Luka razdoblja i stoljeća, Banja Luka: GRAFID, 1999. godine.