Niemann–Pickova bolest
| Niemann–Pickova bolest | |
|---|---|
| Klasifikacija i vanjski resursi | |
| ICD-10 | E75.2 (ILDS E75.230) |
| ICD-9 | 272.7 |
| OMIM | 257200 OMIM: 257220 OMIM: 601015 OMIM: 607608 OMIM: 607616 OMIM: 607623 OMIM: 607625 |
| DiseasesDB | 9016 |
| MedlinePlus | 001207 |
| eMedicine | derm/699 |
| MeSH | D009542 |
| GeneReviews | Nedostatak sfingomijelinaze— uključujući: Niemann–Pickovu bolest tipova A i B |
Niemann–Pickova bolest uklučuje grupu teških nasljednih metaboličkih poremećaja, u kojima se sfingomielin akumulira u lizosommima ćelija (lizosomi normalno razgrađuju materijal koji dolazi iz ćelija).
Ovi poremećaji uključuju disfunkcionalni metabolizam sfingolipida, a to su masti koje se nalaze u ćelijskim membranama (dakle, to je oblik sfingolipidoza, koji je uključen u širu porodicu bolesti lizosomskog skladištenja.[1]
Znaci i simptomi[uredi | uredi izvor]
Simptomi su povezani sa organima u kojima se akumulira sfingomijelin. Povećanje jetre (hepatosplenomegalija) i slezene može uzrokovati smanjeni apetit, rastezanje trbuha i bolove. Povećanje slezine (splenomegalija) također može prouzrokovati nizak nivo trombocita u krvi (trombocitopenija).
Akumulacija sfingomielina u centralnom nervnom sistemu (uključujući mali mozak) rezultira nesigurnim hodom (ataksija), nerazgovjetavanjem govora (dizartrija) i poteškoćama gutanje (disfagija). Disfunkcija baznih ganglija uzrokuje abnormalno držanje udova, trupa i lica (distonija. Bolest gornjeg dijela moždanog stabla rezultira oslabljenim voljnim brzim pokretima očiju (paraliza supranuklearnog pogleda). Raširenija bolest koja uključuje moždani korteks i subkorteksen strukture uzrokuje postepeni gubitak intelektualnih sposobnosti, uzrokujući demenciju i napade.
Kosti također mogu biti zahvaćene, a bolest uzrokuje proširenje šupljine koštane srži, stanjivanje korteksne kosti ili iskrivljenje kosti kuka zvano coxa vara. Sa tim stanjem javljaju se i poremećaji povezani sa spavanjem, kao što su inverzija sna, pospanost danju i budnost noću. Kada se pogođeni pacijent nasmije, također se uočavaju se mlohavost, katapleksija,nagli gubitak mišićnog tonusa.
Uzroci[uredi | uredi izvor]
Mutacije u genu SMPD1 uzrokuju Niemann-Pick-ovu bolest tipa A i B. One uzrokuju nedostatak u aktivnosti lizosomskog enzima kisela sfingomijelinaza, koja razgrađuje sfingomielinske lipide.[2]
Mutacije u lokusima NPC1 ili NPC2 uzrokuju Niemann-Pickovu bolest tipa C (NPC), što utiče na protein koji se učestvuje u transportu lipida.[2]
Tip D prvobitno je odvojen od tipa C, kako bi se razgraničila grupa pacijenata sa inače identičnim poremećajima koji su imali zajedničke novoškotske pretke. Poznato je da pacijenti iz ove grupe imaju specifičnu mutaciju u genu NPC1 , pa se NPC koristi za obje grupe. Prije nego što su opisani molekulski defekti, predloženi su pojmovi "Niemann-Pick tip I" i "Niemann-Pick tip II" za razdvajanje oblika jake i slabije sfingomijelinske bolesti, početkom 1980-ih.
Niemann-Pick bolest nasljeđuje se po autosomno recesivnom obrascu,[3][4] što znači da obje kopije ili oba alela gena moraju biti recesivna da uzrokuju bolest. "Neispravno" znači da su izmijenjeni tako da je narušena njihova izvorna funkcija. Najčešće su roditelji djeteta s autosomno recesivnim poremećajem nositelji: oni imaju jednu kopiju promijenjenog gena, ali nisu pogođeni, jer druga kopija proizvodi enzim. Ako su oba roditelja nositelji, svaka trudnoća ima 25% šanse da rodi dijete koje je pogođeno. Porodicama koje mogu biti nositelji mutantnog gena (bolesti) preporučuju se genetičko savjetovanje i genetičko testiranje.
Patofiziologija[uredi | uredi izvor]
Niemann-Pick-ove bolesti su podskupina poremećaja skladištenja lipida zvanih sfingolipidoza, kada se štetne količine masnih supstanci ili lipida nakupljaju u slezeni, jetri, plućima, koštanoj srži i mozgu.
U klasičnoj infantnoj varijanti tipa A, misens mutacija uzrokuje potpuni nedostatak sfingomielinaza. Sfingomijelin je komponenta ćelijske membrane, uključujući membran organela, pa nedostatak enzima blokira razgradnju lipida, što rezultira akumulacijom sfingomijelina unutar lizosoma u lozi makrofago-monocitnih fagocita. Pogođene ćelije se povećavaju, ponekad i do promjera od 90 μm, sekundarno zbog napuhavanja lizozoma s sfingomijelinom i holesterolom.
Histološki nalazi pokazuje makrofage opterećene lipidima u srži i "morsko plave histiocite", ukazujući na patološke promjene. Stvaraju s brojne male vakuole relativno ujednačene veličine, dajući citoplazmi pjenast izgled.
Dijagnoza[uredi | uredi izvor]
Za tipove A i B, nivo sfingomilinaze može se izmjeriti iz uzorka krvi. Da bi se dijagnosticirao tip C, uzorak kože Filipin test može pokazati da li je zahvaćen transporter, jer otkriva nakupljanje nesterificiranog holesterola, pomoću fluorescentnog bojenja.[5][6]
Klasifikacija[uredi | uredi izvor]
Postoje četiri tipa Niemann-Pickove bolesti u dvije kategorije. Pacijenti s nedostatkom ASM klasificirani su u tip A i B. Pacijenti tipa A pokazuju hepatosplenomegaliju u djetinjstvu i duboko zahvaćeni centralni živčani sistem i nisu u stanju preživjeti nakon dvije godine. Pacijenti tipa B također pokazuju hepatosplenomegaliju i patološke promjene na plućima, ali obično bez uključivanja centralnog nervnog sistema. Neki mogu razviti značajne opasnosti po život, uključujući zatajenje jetre, krvarenje, ovisnost o kisiku, plućne infekcije i puknuće slezene. Neki od njih razvijaju bolest koronarnih arterija ili bolest srćanih zalistaka. U longitudinalnoj prirodnohistorijskoj studiji gotovo 20% pacijenata je umrlo. Klasificirani u tip C mogu imati blagu hepatosplenomegaliju, ali njihov centralnii živčani sistem je duboko pogođen[7]
- Niemann-Pickova bolest, SMPD1-vezana, uključuje tipove A i B
- * Niemann-Pick-ova bolest tip A: klasična infantna
- * Niemann-Pick-ova bolest tip B: utrobna
- Niemann-Pick-ova bolest tip C: subakutni/infantni, uključuje tipove C1 (95% tipa C) i C2. Tip C je najčešći oblik bolesti[2] Type C2 is a rare form of the disease.[8]
Za Niemann-Pickovu bolest tipa D (ili novoškotski oblik) sada se vjeruje da je isto stanje kao i Niemann–Pickova bolest tip C.[9] Dva slabo okarakterizirana oblika Niemann-Pickove bolesti opisana su kao tipovi E i F.[10]
Liječenje[uredi | uredi izvor]
Kod odraslih pacijenata sa tipom B, ljekari pokušavaju održati nivo holesterola na normalnom nivou. Ako se koriste statini, oni nadgledaju funkciju jetre. Ako je slezena povećana, a nivo trombocita nizak, akutne epizode krvarenja mogu zahtijevati transfuziju krvnih proizvoda. Ako imaju simptome intersticijske bolesti pluća, možda će im trebati kisik.[11]
Anegdotno je da je transplantacija organa pokušana s ograničenim uspjehom. Budući izgledi uključuju zamjenu enzima i gensku terapiju. Pokušana je transplantacija koštane srži za tip B.[7]
U januaru 2009. Godine, kompanija Actelion objavila je da je lijek miglustat (Zavesca) odobren u Evropskoj uniji za liječenje progresivnih neuroloških manifestacija kod odraslih pacijenata i dječjih bolesnika s NPC-om. Lijek je eksperimentalno dostupan pacijentima u Sjedinjenim Državama. U martu 2010., FDA je od Acteliona zatražila dodatne pretkliničke i kliničke informacije u vezi sa Zavescom prije donošenja konačne odluke o odobravanju lijeka u Sjedinjenim Državama za NPC.[12]
Prognoza[uredi | uredi izvor]
Veoma varijabilna, infantilna neurovisceralna Niemann–Pickova bolest (tip A ASMD) obično je fatalna prije navršene tri godine života. Kod tipa B ASMD smrtnost prije odrasle dobi je česta. Ali mnogi pacijenti dobro žive u odrasloj dobi i mogu doseći normalan životni vijek. Dijagnoze su postavljene i u 7. deceniji života.[13][14][15] Tip C je potpuno drugačiji poremećaj, koji takođe ima vrlo varijabilnu prognozu.
Epidemiomogija[uredi | uredi izvor]
Procjenjuje se da je učestalost Niemann-Pickove bolesti među Jevrejima Aškenazima približno 1/40.000 za tip A.[2] Incidencija A i B tipa Niemann-Pickove bolesti u svim ostalim populacijama procjenjuju se na 1/250.000.[2] Učestalost Niemann-Pickove bolesti tipa C procjenjuje se na 1/150.000.[2]
Također pogledajte[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ James, William D.; Berger, Timothy G.; et al. (2006). Andrews' Diseases of the Skin: clinical Dermatology. Saunders Elsevier. str. 536. ISBN 978-0-7216-2921-6.
- ^ a b c d e f "Neimann-Pick Disease". Genetics Home Reference. NIH. januar 2008. Pristupljeno 2. 10. 2012.
- ^ "Niemann-Pick disease". Genetics Home Reference.
- ^ https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/niemann-pick/symptoms-causes/syc-20355887
- ^ https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/niemann-pick/diagnosis-treatment/drc-20355890
- ^ Vanier, M. T.; Latour, P. (2015). "Laboratory diagnosis of Niemann-Pick disease type C: The filipin staining test". Methods in Cell Biology. 126: 357–75. doi:10.1016/bs.mcb.2014.10.028. ISBN 9780128000793. PMID 25665455.
- ^ a b Schuchman, Edward H.; Wasserstein, Melissa P. (2015). "Types a and B Niemann-Pick disease". Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism. 29 (2): 237–247. doi:10.1016/j.beem.2014.10.002. PMC 5347465. PMID 25987176.
- ^ Sphingomyelinase Deficiency na eMedicine
- ^ "Niemann Pick Disease Type C". National Organization for Rare Disorders. Arhivirano s originala, 16. 6. 2021. Pristupljeno 2. 6. 2021.
- ^ "NIEMANN-PICK DISEASE, TYPE B". OMIM. 9. 4. 2019. 607616.
- ^ Sphingomyelinase Deficiency~treatment na eMedicine
- ^ "Actelion Pharmaceuticals Ltd (CH) - Actelion receives FDA complete response letter for Zavesca (miglustat) for the treatment of Niemann-Pick type C disease" (Press Release). Drugs.com. 9. 3. 2010.
- ^ Uz E, Cipil H, Turgut FH, Kaya A, Kargili A, Bavbek N, Ali A, Ali K. Niemann-Pick disease type B presenting with hepatosplenomegaly and thrombocytopenia. South Med J. 2008 Nov;101(11):1188. doi: 10.1097/SMJ.0b013e3181836b4c. PMID 19088546.
- ^ McGovern MM, Lippa N, Bagiella E, Schuchman EH, Desnick RJ, Wasserstein MP. Morbidity and mortality in type B Niemann-Pick disease. Genet Med 2013;15:618–623.
- ^ Cassiman D, Packman S, Bembi B, et al. Cause of death in patients with chronic visceral and chronic neurovisceral acid sphingomyelinase deficiency (NiemannPick disease type B and B variant): Literature review and report of new cases. Mol Genet Metab 2016;118:206–213.
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
 |
Commons ima datoteke na temu: Niemann–Pickova bolest |
- niemann na NINDS
- Genetics Home Reference on Niemann–Pick Disease Arhivirano 8. 4. 2010. na Wayback Machine
- The U.S. National Library of Medicine