Paul Ben-Haim

Paul Ben-Haim פאול בן חיים
Rođenje	Paul Frankenburger 5. juli 1897. München, Njemačka
Smrt	14. januar 1984. Tel Aviv, Izrael
Era	Kasni romantizam, Neoklasicizam,
Značajna djela	Simfonije Br 1 i Br. 2, Kabbalat Shabbat, Tri instrumentalne pjesme, Sonata za solo violinu, 6 sefardskih pjesama za hor
Nagrade	Joel Engel nagrade grada Tel Aviva, Izraelska nagrada za muziku 1957.

Paul Ben-Haim (hebrejski: פאול בן חיים‎; 5. juli 1897 – 14. januar 1984) bio je izraelski kompozitor i učitelj. Jedan je od predvodnika istočnomediteranske škole komponovanja, objedinjujući bliskoistočni i zapadni pristup u muzici.

Biografija

Paul Ben-Haim je rođen pod imenom Paul Frankenburger u Münchenu u porodici poznatog profesora njemačkog prava. Potjecao je iz liberalne jevrejske porodice koja nije obavljala vjerske rituale, ali se poistovijetila sa tadašnjom liberalnom jevrejskom zajednicom u Münchenu. U devetoj godini života započeo je muzičke studije, prvo studirajući violinu, a kasnije klavir, harmoniju i polifoniju. Studirao je kompoziciju kod profesora Friedricha Klosea i Waltera Courvoisiera, a dirigovanje i klavir kod Bertholda Kellermanna na Akademiji umjetnosti u Münchenu od 1915-1920 godine. Ubrzo nakon započinjanja njegovih muzičkih studija, bio je pozvan u vojnu službu gdje se tokom Prvog svjetskog rata borio na strani njemačke vojske na belgijskom i francuskom frontu. Do tada je komponovao intenzivno i bio je veoma uspješan za svoje godine, a posebno se usredsredio na pjesme za glas i klavir poznatije pod njemačkim nazivom lieder. Nakon završetka rata nastavio je sa muzičkim studijima. Od 1920. do 1924. godine bio je pomoćnik dirigenta u Bavarskoj državnoj operi gdje je radio kod Brune Waltera i Hansa Knappertbuscha.

Radio je kao dirigent za opersku kuću u Augsburgu od 1924. do 1931. godine. Nakon što je naglo prekinuo rad za ovu opersku kuću 1931. godine, Ben-Haim više nije mogao naći sličan posao drugdje u Evropi. Svirao je koncerte na kojima je svirao djela poznatih kompozitora, a predstavljao je i svoje vlastite radove. Pokušao je da ignoriše rastući antisemitizam u Njemačkoj iz prve polovine 1930-ih. Međutim, nakon preuzimanja vlasti od strane nacista 1933. godine, kroz njihovo pokretanje antijevrejskih ograničenja i drugih progona, njegov osjećaj otuđenosti bio je dodatno podstaknut. Njegov djelomično "neo-barokni" Concerto Grosso je bio premijerno izveden u gradu Chemnitzu u martu 1933. godine, uz komentar u lokalnoj štampi gdje je bila kritikovana uprava orkestra zbog izdavanja dozvole da se izvede muzičko djelo komponovano od strane jednog Jevreja. U svojoj autobiografskoj knjizi iz 1971. godine objavljenoj u Izraelu, Ben-Haim je napisao da je ovaj incident bio odlučujući trenutak u njegovoj odluci da izabere da se iseli u Palestinu 1933. godine.

Ondje je promijenio svoje prezime, postavši izraelskim državljaninom nakon uspostavljanja Izraela 1948. godine. Najveći dio svog uspješnog kompozitorskog djelovanja proveo je u Tel Avivu gdje je i umro 1984. u 86-oj godini života. Imao je suprugu Helenu Ben-Haim i sina Jorana Ben-Haima.

Muzičko stvaralaštvo

Prva stranica izvornog notnog teksta Prve simfonije Paula Ben-Haima komponovane 1940. godine.

U početku svog kompozitorskog stvaralaštva Paul Ben-Haim se usredsredio na pjesme za glas i klavir poznatije pod njemačkim nazivom lieder. Nakon njegovog povratka u München 1931. godine, započeo je uspješnu kompozitorsku karijeru u Njemačkoj kada je komponovao tonsku pjesmu za sopran i orkestar pod nazivom Pan, jedan oratorij pod nazivom Yoram zasnovan na biblijskom tekstu i njegov Concerto Grosso.

Nakon preseljenja u Palestinu, bio je prateći muzičar i radio je muzičke obrade za tamošnje narodne pjevače. Ovo iskustvo je dovelo do utjecaja bliskoistočne muzike na njegov stil komponovanja. Godine 1937. napisao je gudački kvartet koji je spajao evropsku i istočnomediteransku muziku, a 1939. napisao je Varijacije na palestinsku pjesmu za kamerni trio. Godine 1941. napisao je posebno dobro primljen kvintet, za koji se može reći da je urodio plodom u njegovim početnim naporima da spoji muziku svoje usvojene domovine sa evropskom tradicijom u kojoj je bio školovan.

Paul Ben-Haim je završio Prvu simfoniju 1940. godine, na dan kada je Francuska pala u ruke nacista. Ovo muzičko djelo je izražavalo tragediju i vrijeme historijskih promjena u kojem je komponovano. Osim toga, njegova Prva simfonija je bila prva prava simfonija komponovana u Palestini. Njegova Druga simfonija komponovana 1945. godine, vratila je pastoralno mediteransko raspoloženje u muzičkim djelima ovog kompozitora iz kasnih 1930-ih. Obje simfonije su prvi put bile izvedene od strane Palestinskog simfonijskog orkestra, danas poznatijeg kao Izraelski filharmonijski orkestar.

Paul Ben-Haim za vrijeme njegovog rada sa studentima na muzičkoj akademiji.

U vremenu zmeđu 1939. i 1949. godine Paul Ben-Haim je bio prateći muzičar na koncertima poznate jemenske pjevačice jevrejskih narodnih pjesama Bracha Zefira. Ova njegova muzička saradnja je imala plodonosni utjecaj na izraelski kulturni život, a također je imala utjecaj i na razvoj njegovog muzičkog izraza. On je također obradio mnoge pjesme koje mu je predstavila Braha Zefira, a neke dijelove iz tih pjesama je koristio u nekim od njegovih orkestarskih radova. U mnogim pjesmama Brache Zefire osjeća se stilski otisak njenog jemenskog, buharskog, perzijskog, arapskog, ladino kao i istočnomediteranskog, sjevernoafričkog i bliskoistočnog jevrejskog repertoara. To je posebno vidljivo u mnogim djelima iz repertoara Paula Ben-Haima, a posebno se odnosi na dio koji odražava karakteristične modalitete, ukrašavanje zanimljivim ukrasima i drugim semiotičkim obrascima i motivima. Od 1949-1954 godine predavao je na Muzičkoj akademiji u Jerusalemu, a odbio je ponudu da bude direktor u ovoj instituciji. U to vrijeme predavao je također i na Shulamith konzervatoriju u Tel Avivu.

U dva navrata osvajao je Engel nagradu (u znak sjećanja na kompozitora Joela Engela) grada Tel Aviva 1945. godine za njegovu Prvu simfoniju i 1953. za Drugu simfoniju. O Drugoj simfoniji Paula Ben-Haima izraelski novinar, kompozitor i izdavač Max Brod je napisao:

da ona uglavnom zadovoljava naša stremljenja u stvaranju prepoznatljive jevrejske muzike."

Godine 1953. dirigent Serge Koussevitzky došao je na ideju o osnivanju "Festivala kralja Davida" koja se poklopila sa obilježavanjem 3000. godišnjice grada Jerusalima. Serge Koussevitzky je umro prije nego što su muzički radovi naručeni za festival, ali je komisija Koussetvitsky fondacije naručila muzičko djelo Paula Ben-Haima. On je dovršio djelo Izraelski psalmista (eng. The Sweet Psalmist of Israel), orkestralno djelo u concertante stilu koje je uspješno objedinilo istočnjačke i zapadne elemente u muzici. Za to djelo je dobio državnu nagradu Izraela 1957. godine. Leonard Bernstein je dirigovao prvu izvedbu ovog djela u New York City 1959. godine, koje je ostalo jedno od Ben-Haimovih najcjenjenijih muzičkih djela.

Muzička baština i utjecaj

Paul Ben Haim je bio jedini značajniji kompozitor iz grupe evropskih doseljenika jevrejskog porijekla koja je došla u Palestinu nakon bjekstva iz Njemačke, usljed dolaska na vlast nacista. Ova grupa kompozitora koja je bila školovana na evropskim muzičkim akademijama, a predvođena Ben-Haimom je bila izolovana tokom Drugog svjetskog rata. Svojim aktivnim kompozitorskim djelovanjem oni su uveliko obogatili kulturni život Izraela. Paul Ben-Haim je razvio način bilježenja složenih ritmova i melodija narodne muzike sa Bliskog istoka, koji je omogućio spajanje tih muzičkih tradicija u modernom Izraelu. Bio je utjecajan u razvoju muzičkog obrazovanja u Izraelu, a također je pomogao u osnivanju udruženja muzičara u njegovoj novoj domovini.

Paul Ben-Haim (sjedi drugi red slijeva) sa članovima Izraelskog radio orkestra.

Njegovo muzičko stvaralaštvo broji gotovo 150 muzičkih radova (pored više od 100 djela koje je komponovao dok je još živio u Njemačkoj). Ovo obuhvata i brojna druga orkestarska djela, solo sonate, svite, koncerte (ital. concerti), kamernu muziku u raznim kombinacijama, mnoge originalne pjesme kao i obrade pjesama, pojedinačne horske postavke, i horske kantate uz upotrebu velikih horova. Njegovo značajno djelo u kategoriji kantata je Vizija Poslanika (Ezekiel 37), u kojoj se koristi muški govorni hor pored dodatnog pjevačkog hora, solo pjevača i orkestra. Tu je i Liturgijska kantata koja se sastoji od podešenog muzičkog materijala uz upotrebu liturgijskih tekstova. Njegovo djelo Himna iz pustinje zasnovano je na tekstovima iz Svitaca sa Mrtvog mora koje je naručila Američko-izraelska kulturna fondacija. Njegov oratorij Joram, koji je Paul Ben-Haim završio u Njemačkoj neposredno prije njegove odluke da napusti tu zemlju, prvi put je izvedena u Jerusalemu 1979. godine, sa prevodom na hebrejski jezik od strane Davida Frischmanna. To je intenzivno duhovno, pa čak i vjersko muzičko djelo, ali ni na koji način judaističko djelo zasnovano po knjizi Rudolfa Borchardta pod nazivom Knjiga Jorama (njem. Das Buch Joram). Ben-Haim je tokom svog života u više navrata izjavljivao da je ovo muzičko djelo smatrao svojim najznačajnijim dostignućem (lat. magnum opus). Njegova Sonata za solo violinu napisana za engleskog violinistu Yehudija Menuhina, najbolje pokazuje spoj tradicionalnih evropskih klasičnih elemenata, dugih muzičkih intervala i hora ritmova često korišćenih u muzici sa Bliskog istoka. Istočnjački narodni muzički elementi su najprisutniji u njegovim vokalnim kompozicijama, pjesmama i psalmima, koje pokazuju najviše lirskog ugođaja u njegovim muzičkim djelima. Njegovo djelo Tri instrumentalne pjesme, za visoki glas i klavir je među njegovim najpriznatijim djelima.

Kod Paula Ben-Haima su uočljiva dva od glavnih elemenata u modernoj evropskoj muzici - kasna romantičarska škola komponovanja i neoklasicizam Igora Stravinskog i drugih. Baš kao i Béla Bartók koji je kroz sveobuhvatno izučavanje istočnoevropske narodne muzike, razvio stil kompozicije u kojima su korišteni novi melodijski i ritmički materijali u tradicionalnim oblicima zapadne muzike, tako i djela Ben-Haima nadahnuta narodnom muzikom sa Bliskog istoka, pružaju svježe materijale za upotrebu u tradicionalnim oblicima.

Vanjski linkovi

• http://www.nytimes.com/1984/01/20/obituaries/paul-ben-haim-composer-adapted-israeli-folk-music.html
• https://web.archive.org/web/20080103130137/http://claudet.club.fr/Ben-Haim/BenHaimDiscographie.html Diskografija
• Hadassah Guttmann, The Music of Paul Ben-Haim: A Performance Guide London: Scarecrow Press, 1992
• Jehoash Hirshberg, Ben-Haim's Biography, IMI, 1990, Tel Aviv