Gradina Pod (Bugojno)
Pod (Bugojno) je prahistorijsko naselje, tvrđava i arheološki lokalitet u općini Bugojno. Pod je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine [1]
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Leži na padini koja se odvaja od planine Koprivnice i opasuje Bugojno i ovaj dio Skopskog polja sa sjeverne strane. Naselje je nastalo na južnom rubu te prostrane terase, oko 40 m iznad korita rječice Poričnice, lijeve pritoke Vrbasa. Lokalitet je iznad magistralnog puta, koji iz Bugojna vodi ka Gornjem Vakufu, u naselju Čipuljić, danas sastavnom dijelu Bugojna.
Arheologija[uredi | uredi izvor]
Carl Patsch prvi je 1895. godine zabilježio ovaj lokalitet. Od 1957. - 1984. godine, lokalitet su sistematski istraživali arheolozi Jozo Petrović, Zdravko Marić i Borivoj Čović iz Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Pokretni arheološki materijal sa iskopavanja nalazi se u Zemaljskom muzeju. Život na lokalitetu Pod trajao je od eneolita 2500./1700. godine prije naše ere, a nastavio se u ranom bronzanom dobu. Zatim je nastupio prekid i ponovno naseljavanje u vrijeme Ilira, u kasnom bronzanom dobu i tokom starijeg i mlađeg željeznog doba do prijelaza iz 4. u 3. stoljeće prije naše ere. Iz rimskog doba otkrivena je oveća ukopana jama.
Naselje iz doba eneolita[uredi | uredi izvor]
Naselje je bez odbranbenog bedema, sa poluzemunicama male površine. Na osnovu keramičkog materijala datira se u vrijeme oko 2500. godine p.n.e. Stanovnici su pripadali Vučedolskoj kulturnoj grupi. U narednih 400 godina nastao je prekid u naseljavanju.
Naselje ranog bronzanog doba - Pod A.[uredi | uredi izvor]
Naredni period života u naselju tokom ranog bronzanog doba trajao je oko 400 godina i dijeli se na naselje Pod A-1, koje je trajalo od oko 2000. do 1850. godine i Pod A-2, sa trajanjem od 1850. do 1600. godine prije nove ere. Naselje je pripadalo malobrojnoj društvenoj skupini, od desetak do dvadesetak porodica, koja se bavila najvjerojatnije stočarstvom. Pošto je nađeno nekoliko manjih, ukrasnih predmeta od bronzanog lima i žice, fragment pincete, nekoliko sitnih grumenova bronze, te posudica za koju se smatra da bi mogla služiti za taljenje rude, pretpostavlja se da su rudimentarno poznavali metalurgiju.
Od pokretnih nalaza najbrojniji je keramički materijal (lonci, krčazi, duboke zdjele, konične šolje, dijelovi cijediljki) ukrašen udubljenjima izvedenim utiskivanjem prsta i aplicirane plastične vrpce. Opet je nastao prekid u naseljavanju u trajanju od 600 godina.
Naselje kasnog bronzanog doba - Pod B[uredi | uredi izvor]
Prema nalazima i stratigrafiji, na Podu se opet formiralo naselje oko 1050. godine i traje do kraja 8. stoljeća (750./725. godine) prije naše ere. U ovoj fazi postojao je obrambeni bedem na lako pristupačnim dijelovima gradine, koji je uništen gradnjom masivnog zemljanog bedema i šanca u sljedećoj fazi naselja Pod C. Prostor gradine, oko 5500 m2, izgrađen je primjenom ortogonalnog rasporeda kuća i prostora za kretanje između njih, sa dvije glavne komunikacije, popločane kamenom ili šljunkom.
Kuće su većinom bile dvodijelne. Manja prostorija imala je podnicu na nešto višem nivou od druge, veće prostorije. U većoj prostoriji su bile “klupe” duž jednog ili oba duža zida. Na njima su bile ugrađene peći sa kalotama, obično jedna veća ili dvije do tri manje. Pored njih bile su i pokretne peći. Podnice i “klupe” građene su od debljeg sloja čvrsto nabijene pjeskovite zemlje ili gline.
Keramika je ukrašena geometrijskim likovima. Osnovne odlike ovog stila su: tektonska povezanost ukrasa i oblika po određenim kanonima, stroga simetričnost i apstraktni geometrizam, tj. nedostatak predstava iz realnog svijeta.
Nalazom kalupa za srpove dokumentirana je lokalna proizvodnja srpova. Pored toga, nađeno je jedno bronzano dlijeto, te lonac sa ostacima od taljenja željezne rude limonita. Od nakita pronađen je bronzani prsten sa sprilanim završecima.[2]
Željezno doba, Pod C,D[uredi | uredi izvor]
Period željeznog doba obuhvata pet faza naselja na Podu. Ovaj period traje kontinuirano od oko 750.(725.) godine do prijelaza iz 4. u 3. stoljeće prije naše ere. Sastoji se iz 5 faza. Život u naselju je kontinuirano tekao dalje jer su u najstarijem sloju faze Pod C pojavljuju neki od keramičkih oblika iz faze Pod B, tj. kasnog bronzanog doba. Kompaktan sloj iz željeznog doba na Podu ima dva izrazita stambena horizonta sa značajnim inovacijama u organizaciji naselja, obrambenom sistemu i karakteristikama pokretnog inventara od keramike i metala.
Prvi željezni predmeti bili su importovani, ali od 8. stoljeća počinje eksploatacija domaćih željeznih nalazišta i izvoz željeznih predmeta na glasinačko područje i u Hercegovinu. Oružje od željeza nije predstavljalo neku posebnu prednost u odnosu na ono od bronze, ali su pristupačnost željezne rude i masovna proizvodnja develi do masovnog naoružavanja. Željezno doba donijelo je prednost krajevima koji su raspolagali pristupačnim nalazištima željezne rude, kakva je bila i srednja Bosna, a rudarstvo i metalurgija postali su bitna snaga ukupnog progresa.
Ekonomski napredak doveo je i do socijalnog raslojavanja sa jedne i do međuplemenskog povezivanja sa druge strane pa je tako nastala velika plemenska zajednica Desidijati.[3] Poseban sloj u ovoj zajednici, kao i na glasinačkom području, bio je sloj ratnika, koji je bio snažan oslonac plemenske aristokratije, kojoj je na čelu stajao knez svih Desidijata. Rezultat toga je uspostavljanje snažne hijerarhije, koja će na kraju omogućiti Batonu da se dugi niz godina suprostavlja Rimu u osvajanjima ilirskih zemalja.
Na gradini Pod je nađen najstariji pisani spomenik na teritoriji Bosne i Hercegovine, a riječ je o vazi iz VI stoljeća p.n.e. sa natpisom na etrursko-umrijskom jeziku. Čuva se u Zemaljskom muzeju. Radi se o prepisu posvećenom bogovima Janu i Juturni. Ovi slovni znaci urezivali su se i na druge posude. Njihova pojava svjedoči o čvrstim i trajnim vezama naselja Pod sa grčkim kolonijama na jugu i etrurskim naseljima na sjeveru Italije. Osnova tih veza je dobro uređena trgovina. Uz razvijenu zanatsku proizvodnju, sposobni stanovnici stvorili su malo, ali izvrsno organizovano naselje, dobro utvrđeno, sa pravilnim rasporedom kuća, sa uskim uličicama koje su se održavale po strogim komunalnim zakonima, i na kraju sa trgom i podgrađem. Nije se radilo o selu, već o gradu, makar i u embrionalnom smislu. Ostala naselja Desidijata nisu bila na ovom nivou, ali će centri kao što su Debelo brdo i Pod vući naprijed čitav ekonomski razvoj zemlje, podstičući proizvodjnu, trgovinu, kretanje ljudi i ideja, u uticati na ukupni kulturni razvoj.[3]
Antičko doba[uredi | uredi izvor]
Otkrivena je i djelomično istražena ovalna jama, bez jasne namjene, dužine oko 12 m i preko 3 m dubine.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Borivoj Čović, Pod kod Bugojna, Izdavač Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1991.
- Borivoj Čović, Srednjobosanska kulturna skupina, U: Bronzano doba, Prahistorija jugoslavenskih zemalja IV., Sarajevo, 1983., 433.-457
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Pod (Bugojno)". kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.
- ^ "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE". Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ^ a b "Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA". Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
