Češka

Republika Češka Česká Republika
Zastava Grb
Himna: "Kde domov můj" ("Gdje je moj dom")
Položaj Češke na karti Položaj Češke
Glavni grad		Prag
Službeni jezik		češki
Državno uređenje
• Predsjednik		Václav Klaus
• Premijer		Petr Nečas
Zakonodavstvo
Nezavisnost		raspadom Čehoslovačke 1. januar, 1993.
Površina
• Ukupno		78,866 km² km2 (117)
• Vode (%)		2.0
Stanovništvo
• Ukupno		10,306,709 Procjena 2007 (79)
• Gustoća		130/km2
Valuta		Kruna (CZK)
Vremenska zona		CET (UTC+1) - ljeti CEST (UTC+2)
Pozivni broj		+420
Internetska domena		.cz

Češka Republika je država u srednjoj Evropi. Graniči na zapadu s Njemačkom, na sjeveru s Poljskom, na istoku s Slovačkom, na jugu s Austrijom. Od 12. Marta 1999. je član NATO a od 1. Maja 2004. član Evropske unije.

Historija

Revolucija u Pragu 1848. godine

O naseobinama na teritoriji Češke Republike još oko 28.000 godina prije nove ere govori niz arheoloških nalaza. Od 3. vijeka prije nove ere naseljljavaju je Kelti, a od 1. vijeka i Germani. Slaveni su se na područje Češke Republike doselili u 5. vijeku, a u 7. vijeku oformili Samovo carstvo. Godine 833. na području Moravske, Slovačke, sjeverne Mađarske i zapadnog zakarpatskog kraja nastaje Velikomoravsko carstvo, koja vremenom raste i obuhvata i Češku (890.-894.), Šleziju, Lužice, Malopoljsku, i dio Mađarske. Velika Morava, od koje se Češka otcjepila 894., nestala je pod udarom Mađara 907. godine.

Češka država se rađa u drugoj polovini 9. vijeka, kada je ustoličen prvi češki knez iz dinastije Pržemislovića, Borživoj. U 10. i 11. vijeku država se konsoliduje, pripaja Moravsku i postaje kraljevina. Češka kraljevina bila je značajna regionalna sila, i svoj vrhunac dostiže za vrijeme posljednjih Pržemislovića (Pržemisla II Otakara, Vaclava II), te (i prije svega) moćnog Karla IV iz luksemburške dinastije. Međutim, husitski ratovi u 15. vijeku, i kasnije tridesetogodišnji rat u 17. vijeku imali su razarajući učinak.

1526. godine, na češki tron definitivno stupa dinastija Habsburgovaca, koja je zemlju pripojila Habzburškoj monarhiji. Masovni ustanci su podizani 1547. i 1618. godine. Kada su u maju 1618. godine vladari ubijeni izbacivanjem sa prozora u praškom Hradu (događaj koji se u češkoj historiji označava slikovitim nazivom defenestracija), otpočeo je i tridesetogodišnji rat. Pobunjenici su poraženi, zarobljeni najoštrije kažnjeni, a zatim se počelo sa nasilnom rekatolizacijom čeških protestanata. Reforme Josifa II 1781. godine donijele su kraj vazalstva i početak vjerske tolerancije. Od kraja 18. vijeka, u češkim zemljama se formira narodni pokret za obnovu češke kulture i jezika, a kasnije ističe i zahtjev za političkom moći.

Nakon poraza Austro-Ugarske u Prvom svjetskom ratu, češke zemlje su se osamostalile i zajedno sa susjednim Slovacima (Martinska deklaracija) 28. oktobra 1918. godine formirali novu državu, Čehoslovačku (češki: Československo), tzv. "prvu republiku", koja je obuhvatala i teritoriju zakarpatske Rusije (danas Ukrajine), sa prvim predsednikom Tomášom Garrigue Masarykom. U novoj državi većina industrije je bila iz doba Austro-Ugarske i u narednim godinama je počela prosperirati. Industrijski proizvodi su bili izvezeni na tržišta mnogih država svijeta. Vlada ČSR je osnovala odbranu republike paktom sa Rumunijom i Jugoslavijom (ili Mali ugovor).

Pod pritiskom nacističke Njemačke i evropskih sila (Chamberlain: "Donijeli smo Evropi mir za naših života!") od kojih su neke čak ignorisale odbrambene sporazume sa Pragom, Čehoslovačka je u septembru 1938. godine Minhenskim sporazumom Njemačkoj predala širok pogranični pojas Sudeta sa značajnom njemačkom nacionalnom manjinom, a i de facto cijela predata potpunoj njemačkoj kontroli, uz dogovor da to bude i posljednji njemački zahtjev. Jug Slovačke i zakarpatska Rusija pripali su Mađarskoj, a jedan dio teritorije (Tješinska oblast) je uzela i Poljska. Nastaje i "druga republika": Slovačka dobija veću autonomiju, a u ime države ulazi crtica: Češko-Slovačka (češki: Česko-Slovensko). Nedugo zatim, 14. marta 1939, Slovačka proglašava nezavisnost, a 15. marta njemačka vojska okupira ostatak zemlje i proglašava Protektorat Češka i Moravska. U maju 1945., saveznici su oslobodili Čehoslovačku, a etnički Nijemci i neki Mađari su Benešovim dekretima protjerani u Njemačku, Austriju i Mađarsku.

Komunisti vlast u Čehoslovačkoj preuzimaju prevratom u februaru 1948.; zavode totalitarizam, pridružuju zemlju sovjetskom bloku i 1960. godine mjenjaju ime u Čehoslovačka socijalistička republika (ČSSR). Široki pokret za liberalizaciju 1968., i napori vođstva čehoslovačke komunističke partije da reformišu sistem i stvore "socijalizam sa ljudskim likom", poznati pod nazivom Praško proljeće, ugušeni su 21. augusta vojnom intervencijom snaga Sovjetskog saveza i svih ostalih zemalja Varšavskog ugovora (izuzev Rumunije). (Česi i dalje pamte podršku koju su tada imali iz SFRJ) 1. januara 1969. stupio je na snagu i Zakon o federalizaciji ČSSR, kojim je zemlja i formalno ustrojena kao federacija dvije narodne (češke i slovačke) socijalističke republike.

Do demokratskih promjena u Čehoslovačkoj dolazi mirnim putem, poslije somotske revolucije 17. novembra 1989., kada je komunistički kongres za predsjednika izabrao književnika i disidenta Vaclava Havela. 1990. godine iz imena obe republike odstranjen je pridjev "socijalistička", a početkom proljeća iste godine zajednička država je preimenovana: u Čehoslovačku Federativnu Republiku (skr. Čehoslovačku) na češkom jeziku, odnosno Češko-Slovačku Federativnu Republiku (skr. Češko-Slovačku) na slovačkom (ova komplikacija je bio značajna kao crtični rat). Nepunih mjesec dana kasnije, 20. marta 1990., ČSFR je ponovo dobila novo puno ime: Češka i Slovačka Federativna Republika; različite skraćenice ostale su nepromenjene.

Čehoslovačka je sporazumno prestala da postoji 1. januara 1993. godine. 1999. godine, na pedesetom samitu NATO pakta, Češka Republika je primljena u punopravno članstvo. 1. maja 2004. godine pristupila je i Evropskoj uniji.

Hronologija Češke republike

Rijeka Vltava, ušće u rijeku Labu u gradu Mělník

• 623/624-658/659 Češka je dio Samove države
• 833-894 Češka je dio Velikomoravske države (Velike Morave)
• 894-1306 Vlada domaće dinastije Přemyslovaca (Přemyslovci)
• 1306-1437 Vlada češko-njemačke dinastije Luksemburga (Lucemburkové)
• 1437-1439 Vlada austrijske dinastije HabsBurg (Habsburkové)
• 1471-1526 Vlada poljsko-litvanske dinastije Jagellon (Jagellonci)
• 1526-1918 Vlada austrijske dinastije Habsburg (Habsburkové)
• 1918-1938 Češka dio Čehoslovačke, I. republika
• 1938-1939 Češka dio Čehoslovačke, II. republika (Njemačka, poljska i mađarska okupacija graničnih krajeva)
• 1939-1945 Njemački protektorat Češka i Moravska
• 1945-1990 Češka dio Čehoslovačke kao socijalističke republike
• 1968 Agresija, vojska Sovjetskog saveza i ostalih država Varšavskog pakta bio je obsadio Čehoslovačku
• 1990-1992 Češka dio federativne Čehoslovačke (ČSFR)
• 1992/1993 raspad Čehoslovačke, češka nezavisnost

Politika

Prema ustavu, Češka je parlamentarna republika, a šef države je predsjednik (prezident České republiky), kojeg neizravno bira parlament svakih pet godina. Predsjednik ima određene ovlasti, kao što je pravo da predlaže suce Ustavnog suda, raspušta parlament u određenim uvjetima, te ulaže veto na zakone. Osim toga, predsjednik imenuje predsjednika vlade, koji usmjerava najveći dio domaće i vanjske politike, a predsjednik imenuje i druge članove kabineta na prijedlog predsjednika vlade.

Češka ima dvodomni parlament sa Zastupničkim domom (Poslanecká sněmovna) i Senatom (Senát). Prvi dom ima 200 zastupnika, koji se biraju svake četiri godine proporcionalnim biranjem. Drugi dom ima 81 člana, koji imaju mandad šest godina, a jedna trećina se bira svake dvije godine na temelju većinskog glasanja u dva kruga.

Najviši državni prizivni sud je Vrhovni sud. Predsjednik imenuje Ustavni sud, koji sudi o pitanjima ustava. Suci Ustavnog suda imaju mandate od deset godina.

Političke podjele

Češka ima 13 pokrajina (kraje, jednina kraj) i jedan glavni grad (hlavní město), ovdje označen zvjezdicom (*):

Podjela Češke

• Jihomoravský kraj
• Středočeský kraj
• Královéhradecký kraj
• Vysočina
• Karlovarský kraj
• Liberecký kraj
• Moravskoslezský kraj
• Olomoucký kraj
• Pardubický kraj
• Plzeňský kraj
• Prag* (Praha)
• Jihočeský kraj
• Ústecký kraj
• Zlínský kraj

Geografija

Češki reljef je vrlo raznolik. Češka zauzima veći dio Češkog masiva, dijela srednjoevropskog sredogorskog pojasa koji je izgrađen od predkambrijskih stijena. Na zapadu je velika nizija kroz koju teku rijeke Laba i Vltava, te koja je okružena niskim planinama (Sudeti i Krkonoše), na kojima je i najviši vrh države, Snězka (1,602 m). Morava, istočni dio zemlje, više je brdovita i kao glavnu rijeku ima Moravu ali u njoj izvire i Odra. Rijeke iz Češke teku u tri različita mora: Sjeverno more (Vltava, Labe, Ohře), Baltičko more (Odra) i Crno more (Morava).

Klima je umjerena, ljeta su topla, a zime hladne, oblačne i vlažne. Osjećaju se i morski i kontinentalni uticaji. Na planinama padne i do 1200mm padavina na godinu, a na dnu kotlina i dolina 500mm. Količina padavina u Pragu iznosi 508mm padavina. Prag ima srednju januarsku temperaturu -2,6 °C, a srednju julsku 17,56 °C.

Privreda

Nuklearna elektrana Dukovany

Prag, glavni grad Češke

Iako najstabilnija i najbogatija među bivšim zemljama Istočnog bloka, Češka se od sredine 1999. oporavlja od recesije. Ekonomija je živnula u 2000-2001. zbog izvoza u EU, pogotovo Njemačku, i zbog investicija iz inozemstva, dok je domaća potražnja sve jača. U budućnosti bi moglo doći do problema zbog neugodno visokih poreznih deficita. Radi se na dovršenju privatizacije bankarstva, telekomunikacija i energetike, što će povećati strane investicije, dok će preustroj velikih kompanija i banaka, te modernije

Stanovništvo

Prema popisu stanovništva iz 2001. godine izjasnilo se 90,4 % stanovništva Češke kao Česi, 3,7 % kao Moravljani, 1,9 % kao Slovaci. Brojne su i manjine Poljaka, Nijemaca, Ukrajinaca, Vijetnamaca i Roma. Većina od njih bili su ateisti (59 %), ostali su pripadnici kršćanskih vjera; rimski katolici (26,8 %), češki evangelici (1,1 %), čehoslovački husiti (1 %).

Do 1946. godine živjela je u Češkoj brojna grupa Nijemaca (oko 3,5 miliona), koja je bila zbog saradnje sa nacističkim režimom Adolfa Hitlera u vremenu II. svjetskog rata preseljena u Njemačku.

Kultura

Karlov Univerzitet u Pragu, osnovan 1340-ih (vjerovatno 1348.), bio je prvi univerzitet u srednjoj Evropi i u svim slovenskim zemljama. Neki od njegovih studenata i profesora su bili: Jan Hus, Franz Kafka, Milan Kundera, Nikola Tesla, Albert Einstein, Ernst Mah, Tomaš Masarik, Edvard Beneš.

Mozart je bio vezan za Prag, jer je u njemu nalazio na više razumijevanja za svoj rad, nego u Beču. U Nacionalnom pozorištu u Pragu je održana premijera njegove opere Don Đovani 29. oktobra 1787. Vila Bertramka u kojoj je stanovao, danas je muzej.

Poznati su češki kompozitori nacionalne škole iz 19. vijeka, Bedřich Smetana i Antonin Dvořak. Među piscima izdvajaju se Karel Čapek, Franz Kafka i Milan Kundera. Slikar i grafičar Alfons Mucha bio je jedan od predvodnika umjetničkog pravca secesije (ili Art Nouveau). Česi su bili među najaktivnijim umjetnicima u pokretu kubizma.

Čuveni naučnik, Gregor Mendel, otac genetike, živio je i istraživao u Olomucu.

Što se filmske umjetnosti tiče, u Češkoj se održava poznati Filmski festival u Karlovim Varima. Širom svijeta poznati su češki režiseri Jiří Menzel i Miloš Forman. Fakultet za film i televiziju (češ. Filmová a televizní fakulta) u Pragu, bila je škola za Mencla, Formana i Emira Kusturicu, između ostalih.

Popularna kultura

• Najpopularniji sport u Češkoj je hokej na ledu, u kome je nacionalna ekipa imala dosta međunarodnog uspjeha (zlato na olimpijadi u Naganu 1998).

• Vera Časlavska, gimnastičarka, je na ljetnim olimpijskim igrama 1964. i 1968. osvojila ukupno 7 zlatnih olimpijskih medalja.

• Iz Češke potiče više poznatih manekenki, kao: Eva Herzigová, Petra Němcová, Paulina Porizkova, Ivana Trump i druge.

• Jozef Čapek, slikar i pisac, brat Karela Čapeka, stvorio je izraz robot koji se prvi put pominje u Karelovoj drami RUR.

Relevantni članci

• Prag
• Brno
• Tomáš Masaryk
• Kde domov můj

Vanjski linkovi

• Zvaničan sajt Češke republike
• Znaničan sajt predsjednika Češke republike
• Zvanična prezentacija vlade Češke republike
• Parlament ČR, Zastupnički dom
• Parlament ČR, Senat
• Ministarstvo vanjskih poslova ČR
• Ambasada Češke Republike u Sarajevu