Drugi svjetski rat

Atomska bomba u Hirošimi

Drugi svjetski rat je globalni konflikt koji je započeo 7. jula 1937. u Aziji, odnosno 1. septembra 1939. u Evropi, i trajao do 1945. U njega je na neki način bila uključena većina zemalja u svijetu i svi naseljeni kontinenti. Gotovo sve zemlje učesnice Prvog svjetskog rata bile su uključene i u Drugi svjetski rat, osim npr. Turske. Bio je to najveći i najskuplji vojni sukob u svjetskoj historiji.

Uzroci

O uzrocima rata vodile su se i još uvijek se vode debate. Neki daju prednost Versajskom ugovoru kao jednom od uzroka, drugi spominju veliku depresiju koja je na neki način dovela u prvi plan militariste i nacionaliste. Još uvijek nisu raščišćene ni nedoumice o tačnom datumu početka rata. Rat u Evropi počeo je 1. septembra 1939. godine njemačkim napadom na Poljsku, ali u Aziji je počeo japanskom invazijom Kine već 7. jula 1937. godine (početak drugog kinesko-japanskog rata), ili još ranije 1931. godine, napadom Japana na Mandžuriju. Ekstremna mišljenja su i ta da su Prvi i Drugi svjetski rat ustvari jedan sukob, razdvojen samo prekidom vatre.

Borbe su se vodile na Atlantiku, u istočnoj i zapadnoj Evropi, Sredozemlju, sjevernoj Africi, Bliskom istoku, zatim na Pacifiku, u jugoistočnoj Aziji i Kini. U Evropi rat je završio predajom Njemačke 8. maja 1945. godine, ali je nastavljen u Aziji do predaje Japana 2. septembra 1945. godine. 57 miliona ljudi je umrlo kao posljedica rata, uključujući genocid koji se desio (poznat pod imenom Holokaust). Kao posljedica "totalnog rata" dobilo se masovno bombardovanje civilnih ciljeva. Nuklearno oružje, mlazni avioni i radar su samo neka od mnogobrojnih otkrića kojima je rat rezultirao.

Postratna Evropa podijeljena je na sfere zapadnog i sovjetskog uticaja. Bila je obnavljana pod Maršalovim planom, a istočnoevropske države su kasnije postale sovjetski sateliti. Zapadna Evropa osnovala je NATO pakt, a istočna Evropa Varšavski pakt - alijanse koje su bile suprotstavljene jedna drugoj u hladnom ratu. U Aziji okupacija Japana od strane Sjedinjenih Država imala je za posljedicu njegovo okretanje zapadu, a Kina je bila podijeljena ratom između komunista i nacionalista.

Učesnici

Zaraćene države Drugog svjetskog rata su se priklanjale jednom od dva bloka: Silama osovine ili Saveznicima. Jedan broj manjih država učestvovao je u ratu, manje ili više volonterski, na strani onih sila koje su imale veći uticaj na njih.

Sile osovine činile su prvenstveno Treći Reich, Italija i Japan, koje su podijelile Zemlju na tri interesne zone uticaja u Trojnom paktu potpisanom 1940. godine, gdje su obećali pomoć jedni drugima u slučaju rata protiv drugih zemalja. Ovaj pakt zamijenio je njemačko-japanski pakt protiv Kominterne iz 1936. godine, kojem se Italija bila pridružila 1937. godine. Jedan broj manjih zemalja pridružio se Trojnom paktu, ali ove zemlje nisu imale neki odlučujući uticaj na tok rata niti su doprinijele snabdijevanju Sila osovine nekim značajnijim brojem trupa niti značajnijim materijalnim sredstvima.

S druge strane savezničke snage, Veliku trojku, činile su Velika Britanija od septembra 1939. godine, Sovjetski savez od juna 1941. godine i Sjedinjene Države od decembra 1941. godine. Kina se borila s Japanom još od 1937. godine. Zatim Francuska, nezavisni dominioni britanskog Komonvelta, Poljska, Holandija, Belgija, Norveška i Danska su se također borili na savezničkoj strani.

Zemlje koje su pokušavale biti neutralne često su bile predmet sumnje zaraćenih strana, i često je, od strane najuticajnijih sila u njihovom susjedstvu, vršen pritisak na njih da daju doprinos i pomognu im. Neutralne zemlje su također bile leglo špijuna i poprište špijunskih dešavanja.

Uzroci i porijeklo rata

Evropa

Kao uzroci početka Drugog svjetskog rata u Evropi se može izložiti govor Adolfa Hitlera pred komandantima Rajhsvera 3.2.1933. (Reichswehr). Na ovom tajnom sastanku ih on upućuje u ciljeve i pravce buduće Njemačke koje je u svom djelu Moja Borba (Mein Kampf) već izložio. Uglavnom su to bili:

• velikonjemačka država
• prostor na istoku
• borba protiv, po njegovom mišljenju, nepravednog Versajskog sporazuma

Pod velikonjemačkom državom on vidi ujedinjenje svih njemačkih govornih područja i germanskih dijalekata. U tom smislu je to proširenje preko teritorije Njemačke, sjeverne Francuske, zemalja Beneluxa, sjeverne Evrope do Finske.

Sa osvajanjem prostora na istoku on želi riješiti dva problema: povećanje teritorije zemlje sa mogućnošću koncentrisanog naseljavanja i germanizacije, te dolaska do plodnih resursnih prostora zapadne Poljske i Češke, te protjera “neljudskih” slavenskih kultura sa migracionog prostora Nijemaca prije Prvog svjetskog rata.

Borba protiv Versajskog sporazuma okupira Hitlera već od zatvorskih dana u kojima je pisao svoje djelo misli “Moja Borba”. Zatvoren kao pučista, Hitler u zatvoru kroz desničarsku propagandu i antisemitske članke sebi nalaže, od njega tako često citirano načitano znanje. Nošen antisemitskom teorijom vlade svijeta kroz jevreje, on njima daje dio krivice za tadašnje poratno stanje u Njemačkoj. Po ovome saznanju u njegovom bolesnom mozgu se razvija činjenica po kojoj je Njemačka “de facto” kolonija zemalja pobjednica Prvog svjetskog rata. Reparacije koje Njemačka tokom poslijeratnih godina plaća zemljama pobjednicama zaustavljaju razvoj same države i sve više dolazi do manifestacija nezadovoljstva naroda i gubitka podrške tadašnjoj vlasti. Kada je izašao iz zatvora, on zatiče jednu demoralisanu zemlju čija vlada nije u stanju spriječiti skoro raspadanje zemlje. On uzima osnovu nezadovoljstva u narodu, besposlicu, i na tome bazira svoj brzi uspjeh. U njegovim govorima, on ljudima govori ono što hoće da čuju i tako za sebe mobiliše najniže ali najbrojnije dijelove njemačkog stanovništva. Vidjevši ovo, tadašnjoj vladi pod Hindenburgom ne ostaje ništa drugo nego da mu otvore i drže vrata vlasti. Pošto u to vrijeme još nije bio građanin rajha, ustavom mu je bilo zabranjeno da postane Kancler (predsjednik vlade). Da bi ovu prepreku uklonio, on se daje kroz Hindenburga proglasiti državljaninom rajha, čime mu se otvaraju i do tad zatvorena vrata. Na dan preuzimanja vlasti, koji se u tadašnjoj državi do kraja Drugog svjetskog rata slavi kao praznik, 30. januara 1930, Hitler je već državljanin rajha i tako poslije smrti Hindenburga 2. augusta 1934 postaje “Reichskanzler und Führer der deutschen Nation” (predsjednik vlade i voda njemačke nacije). U tom smislu on uspijeva ujediniti funkcije predsjednika vlade i predsjednika države. Samim tim činom u njegove ruke je pala sva konstitutivna i ekzekutivna vlast države. Jedan od na svjetu neviđenih primjera vlasti je zakletva njemačke vojske (Wehrmacht) na ime vođe (Hitlera), a ne na njemačku državu i njen narod.

Vođen ovakvim uspjesima, on reorganizira sistem vlasti u monopartijsko uređenje i totalitarnu upravu na čijem se čelu nalazi on kao osoba. Nošeni njegovim zalaganjem za uspostavu njemačke vojske na prijeratnom stanju, on u oficirskom korpusu nalazi podršku jer im otvara vrata dolaska na ponovno značenje, a ne propasti u poslijeratnoj Njemačkoj.

Poslije deklaracije stanovnika pokrajine Saar 13. januara 1935. godine i oružanim ugovorima sa velikom Britanijom (povećanje njemačke ratne mornarice na trećinu tonaže kraljevske britanske mornarice), on otvoreno priznaje nastojanja za ponovno uređenje vojske. Deklaracijom tonaže a ne broja brodova, on uspijeva zaobići ograničenja i tako se koncentrise na pravljenje jedne moderne podmorske snage ( pod admiralom Dönitz-om) i manjeg broja teških borbenih brodova velike tonaže kao što su Bismarck, Scharnhorst i Gneisenau. U klasi krstarica se također koncentrira na pravljenje manjeg broja brodova velike udarne snage kao što je naprimjer Prinz Eugen. Sa tako moderniziranom mornaricom on dolazi do mogućnosti da se čak i kraljevskoj britanskoj mornarici može suprostaviti, čiji zastarijeli teški brodovi nisu u stanju da se suprostave brzim i bolje naoružanim njemačkim.

Što se tiče modernizacije avijacije, u kojoj učestvuju Udet i Göring, njemu se daje mogućnost testiranja u španskom građanskom ratu (Legion Condor) i tako obuke i specializacije pilota i vrsta aviona. Pri početku Drugog svjetskog rata, Njemačka ima već odlično, u takozvanim sportskim letačkim udruzenjima, obučene pilote dok Engleska i Francuska svoje pilote tek regrutuju i obučavaju. Jedan od najvećih uspjeha engleskih obavještajnih službi je saznanje o radovima Willi-ja Messerschmitt-a na lovcu Me-109 poslije čega se engleski konstruktori „bacaju“ na rad i prave Supermarine Spitfire kao odgovor na njemačkog lovca.

Sa ovakvom tehnikom za leđima i preusmjerenjem industrije na ratne potrebe pod Speer-om, Hitler se sastavlja sa Staljinom i razrađuje podijelu Poljske. Poslije koncentracije snaga na poljskoj granici je samo pitanje dana ulaska u Poljsku i uspostavljanja dogovorenih granica sa Staljinom. Poslije pritiska poljske vlade, Engleska spaja odbranbeni ugovor sa Poljskom kojim se obavezuje za pomoć u slučaju napada. Iako je za ovo znao, Hitler još uvijek vjeruje da Engleska ovaj sporazum neće sprovesti i tako 1. septembra 1939. napada Poljsku.

Ovaj dan se uzima za početak Drugog svjetskog rata u Evropi.

Azija

Kolonijalistička politika Japana i ratovi sa Kinom se zbog prostorne udaljenosti i još neučcešćca drugih država u konfliktima, historijski ne uzima kao jedan od uzroka ili šta više početka Drugog svjetskog rata u Aziji. Ali, gledajući na osvojenja i teritorijalne dobitke su pravi počeci Drugog svjetskog rata utemeljeni napadima Japana na Indokinu 30-tih godina. Opširno gledano, vremenska razlika izmedu Prvog i Drugog svjetskog rata se može prikazati kao primirje i obadva rata kao jedan.

Godine pred rat

Evropa

Adolf Hitler je izabran za predsjednika vlade (njemački:Kanzler). Njemačke 30. januara 1933. godine, a de facto je postao diktator 2. augusta 1934. godine, smrću predsjednika Paula von Hidenburga, kada je Hitler objedinio ove dvije funkcije i proglasio se Führerom (vođom), a Njemačku proglašava za Drittes Reich (Treći Rajh). Prkoseći uslovima Versajskog ugovora, Hitler stvara veliku, ofanzivno nastrojenu, armiju (Wehrmacht) godine 1935. Velika Britanija i Njemačka, 18. juna 1935., godine potpisuju anglo-njemački pomorski ugovor koji dozvoljava Njemačkoj da razvije svoju ratnu mornaricu do jedne trećine (engleske) Kraljevske mornarice.

Italija započinje drugi italo-abisinijski rat 3. oktobra, vršeći invaziju na Etiopiju, čime pokazuje svoje želje za proširenjem teritorije na nekadašnja područja Rimskog carstva. Etiopski car Haile Selassie je uzaludno protestvovao u Ligi naroda koja je ostala nijema i nemoćna pred ovim činom agresije i očitim kršenjem međunarodnih sporazuma.

U međuvremenu je, 18. jula 1936. godine, 34-godišnji Francisco Franco sa šačicom desničarskih generala podigao vojničku bunu protiv republike u Španiji. U tom ratu su učestvovali komunisti i liberali iz cijelog svijeta, na strani republike, a fašisti i nacisti, na Frankovoj strani. Nijemci i Italijani slali su ljudstvo i tenkove Frankovoj vojsci, dok je republikance opremom snabdijevao najviše Sovjetski savez, a dobrovoljci su dolazili sa svih kontinenata. Između ostalog bilo je tu i jugoslavenskih komunista, od kojih su mnogi iskustvo stečeno u Španiji kasnije iskoristili organizujući otpor okupatorima za vrijeme Drugog svjetskog rata. Nakon trogodišnjeg krvavog sukoba desničari su odnijeli pobjedu.

Njemačka je ponovo zauzela Rajnsku oblast na granici s Francuskom 7. marta 1936. godine. Poljska je tražila aktiviranje francusko-poljskog ugovora iz Lokarna, ali zahtjev za akcijom je bio odbačen. Francuska i Velika Britanija izabrale su strategiju popuštanja, pokušavajući da spase mir diplomatskim potezima.

Njemačka je anektirala Austriju u Anschlussu (anšlusu) 1938 godine. Britanski premijer Neville Chamberlain (Nevil Čembrlen) na sastanku u Minhenu 1938 godine sreo se s Adolfom Hitlerom pokušavajući dobiti od njega garanciju da Njemačka nema više teritorijalnih aspiracija. Vratio se kući mašući sporazumom (minhenski sporazum) i tvrdeći kako je uspio sačuvati "mir za naše pokoljenje". Ovo je praktično ostavilo Hitleru odriješene ruke da priključi Čehoslovačku Studetsku oblast, sa većinskim njemačkim stanovništvom, Reichu. Sovjetski savez je protestvovao u Ligi naroda protiv ovakvog sporazuma i ponudio Čehoslovačkoj svoju vojnu pomoć, međutim Francuska i Britanija savjetovali su Čehoslovačkuda tu ponudu ne prihvati.

Hitler je nešto kasnije, ne obazirući se na tačke minhenskog sporazuma, okupirao cijelu Čehoslovačku, i ona je prestala postojati kao država. Chamberlain je tada pokušao sklopiti odbrambeni savez sa Francuskom i Sovjetskim savezom, ali to je propalo nakon što je ovaj prijedlog mjesecima bio u opticaju. Staljin se odlučio za potpisivanje pakta o nenapadanju sa Njemačkom, donekle ljut zbog toga što su ga Britanci i Francuzi ignorisali za vrijeme minhenskih pregovora. Britanija i Francuska tada dogovaraju da će u slučaju napada na Poljsku objaviti rat Njemačkoj, shvatajući da se Hitler ne može zaustaviti mirnim putem. U međuvremenu njemačko-sovjetski sporazum je potpisan 23. augusta 1939. godine, i osigurao je Hitleru mir na istočnim granicama, tako da je, svega sedmicu dana poslije potpisivanja pakta, Hitler napao Poljsku, čime formalno započinje Drugi svjetski rat.

Azija

Za vrijeme 1920-tih godina činilo se da demokratija pušta korijenje u Japanu, ali velika ekonomska kriza 1930-tih dovodi u prvi plan mnoge sposobne vojne vođe koji preuzimaju kontrolu nad Japanom, vladajući u ime cara Hirohita, zbog tradicionalnog poštovanja koje su Japanci gajili prema svojim carevima. 1931. godine Japan napada i okupira unutrašnju Mandžuriju, uspostavljajući marionetsku državu Mandžuko. 1937. godine započinje druga invazija kojom Japan okupira ostatak mandžurijske teritorije. Iz ovog razloga u nekim školama se 1937. godina računa kao godina u kojoj je Drugi svjetski rat započeo.

Sukob

Napadom Njemačke na Poljsku 1. 9. 1939. počeo je drugi svjetski rat. Prije napada na Poljsku sklopljen je sporazum između Njemačke i SSSR-a kojeg su potpisali njemački ministar vanjskih poslova Joachim von Ribbentrop i Josif Staljin. Prema ovom sporazumu Poljska je podijeljena između Sovjetskog Saveza i Njemačke, te su povučene granice između interesnih sfera ovih država u Evropi. Nakon Blitzkriega kroz Poljsku Hitler se okreće prema zapadu. Nakon nekoliko mjeseci tzv. Sitzkriega (sjedeći rat - zbog minimalnog broja akcija na zapadnom frontu tokom prvih mjeseci rata) napadom na zemlje Beneluxa i prolaskom kroz Ardensko gorje kako bi izbjegao utvrđenu odbrambenu liniju na Francusko-Njemačkoj granici (Mažinoova linija - Maginot) Hitler relativno lako uspjeva pokoriti Francusku. U Francuskoj je zatim uspostavljen režim generala Petaina koji je surađivao sa Njemačkom. Ovo je bila prva velika sila koja je pala pred Njemačkim napadom. Slijedeća je na redu bila Norveška koja je napadnuta kako bi Njemačka uspjela zatvoriti prilaz u Baltičko more.

Prikaz razvoja Drugog svjetskog rata

Nakon što je imao čitavu Evropu pod kontrolom Hitler je namjeravao napasti Sovjetski savez, ali je njegove planove poremetio vojni puč koji se desio u Jugoslaviji. Naime grupa prozapadnjački orjentisanih Jugoslovenskih generala je svrgnula vladu Cvetković-Maček koja je potpisala pristup Trojnom paktu. Iako su nakon puča objavili kako ne odustaju od potpisanog pakta, Hitler je odlučio da prije napada na SSSR napadne i podijeli Jugoslaviju te pomogne Italiji da savlada Grčku.

Hitler se, zatim odlučio na tajni plan "Barbarosa", želio je napasti Staljina, i zauzeo se za mišljenje da Englezi neće biti u stanju da poduzmu nikakav ozbiljniji napad, on se čak zanosio mišljenjem da će pridobiti podršku zapadnih zemalja, na što one naravno nisu pristale, uvidjevši kolika opasnost prijeti od fašizma, stale su na stranu Staljina, koji nije imao pojma o svemu tome. Američki agenti u Tokiju otkrivaju za Barbarosu, i šalju upozorenje Staljinu, koji u to nije povjerovao, jer se zanosio mišljenjem da ga saveznik neće napasti.

U jesen 1940. godine Njemačka, Italija i Japan u Berlinu zaključile su trojni savez. Njime su se obavezale da će jedna drugoj pomoći u slučaju ako ih napadne neka država koja još nije bila u ratu. Savez se zvao savez Sila Osovine. Budući da su se izvan ratnih sukoba nalazile samo SAD, jasno je da je pakt bio usmjeren protiv njih.

Munjeviti rat je novi oblik ratovanja u kojem napadač zbog tehničke nadmoći i iznenađenja neprijatelju nanosi velike štete i zauzima njegovu teritoriju. Već u prvim danima ofanzive Nijemci su prodrli kroz sve frontove. Iznenađena i nepripremljena crvena armija pretrpjela je teške gubitke, a Nijemci su prodrli skroz do Moskve, gdje su pretrpjeli prvi veliki poraz u ratu.

Vlada SAD-a zahtijevala od Japana da se povuče sa zauzetog kineskog teritorija i iz Indokine. Odmah zatim SAD su uvele vojnu obavezu i sklopile sporazum sa Velikom Britanijom radi zaštite svojih političkih i ekonomskih interesa. Odgovor Japana na to je bio napad na Američku pomorsku bazu Pearl Harbour (Perl Harbur) 7.12. 1941. godine na Havajskim ostrvima. Odmah dan nakon toga SAD objavljuje rat Japanu, Njemačka i Italija SAD-u, a Japan Velikoj Britaniji.

Kraj Drugog svjetskog rata

Suđenja

Glavni članak: Međunarodni sud u Nirnbergu

Također pogledajte

• Onoda Hirō
• Šušnjar