Razlika između verzija stranice "Helij"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
No edit summary |
m mala izmjena |
||
| Red 125: | Red 125: | ||
'''Helij''' ([[latinski jezik|latinski]] ''helium'') je hemijski elemenat sa simbolom '''He''' i atomskim brojem 2. On je bezbojni, neotrovni monoatomski gas, bez ukusa i [[miris]]a. Spada u plemenite gasove. Njegova [[talište|tačka topljenja]] i ključanja su najniže među svim hemijskim elementima, a u prirodi postoji isključivo kao [[gas]], dok pod ekstremnim uslovima temperature i pritiska može se prevesti u tečno stanje. On je drugi [[hemijski element]] po lahkoći, odmah poslije [[vodonik]]a, te drugi po rasprostranjenosti u [[svemir]]u, čineći oko 24% ukupne elementarne mase, odnosno više od 12 puta veću masu nego svi teži elementi zajedno. |
'''Helij''' ([[latinski jezik|latinski]] ''helium'') je hemijski elemenat sa simbolom '''He''' i atomskim brojem 2. On je bezbojni, neotrovni monoatomski gas, bez ukusa i [[miris]]a. Spada u plemenite gasove. Njegova [[talište|tačka topljenja]] i ključanja su najniže među svim hemijskim elementima, a u prirodi postoji isključivo kao [[gas]], dok pod ekstremnim uslovima temperature i pritiska može se prevesti u tečno stanje. On je drugi [[hemijski element]] po lahkoći, odmah poslije [[vodonik]]a, te drugi po rasprostranjenosti u [[svemir]]u, čineći oko 24% ukupne elementarne mase, odnosno više od 12 puta veću masu nego svi teži elementi zajedno. |
||
Njegova rasprostranjenost je sličnih vrijednosti i na [[Sunce|Suncu]] i [[Jupiter]]u. To je iz razloga visoke nuklearne vezujuće energe helija <sup>4 </sup>He (po nukleonu) u odnosu na sljedeća tri elementa nakon helija. Ova vezujuća energija helija <sup>4 |
Njegova rasprostranjenost je sličnih vrijednosti i na [[Sunce|Suncu]] i [[Jupiter]]u. To je iz razloga visoke nuklearne vezujuće energe helija <sup>4 </sup>He (po nukleonu) u odnosu na sljedeća tri elementa nakon helija. Ova vezujuća energija helija <sup>4</sup>He je razlog zašto je on proizvod i nuklearne fuzije i radioaktivnog raspada. Najveći dio helija u svemiru je upravo izotop <sup>4</sup>He, a vjeruje se da je nastao tokom [[Veliki prasak|Velikog praska]]. Velike količine novog helija se stvaraju [[Fuzija|nuklearnom fuzijom]] vodonika u [[zvijezda]]ma. |
||
Helij je dobio ime po grčkom božanstvu ''[[Helije|Helios]]'' koje je predstavljalo Sunce. Prvi put je zapažen proučavanjem nepoznate žute [[Spektar (fizika)|spektralne linije]] u sunčevoj svjetlosti tokom [[Pomračenje Sunca|pomračenja Sunca]] 1868. godine koje je primijetio francuski astronom [[Jules Janssen]]. Janssen zajedno sa Normanom Lockyerom se smatra otkrivačem elementa. Lockyer je prvi objavio da bi te žute linije mogle biti naznaka novog elementa, kojem je on i dao ime. Formalno otkriće helija uslijedilo je 1895. godine, kada su dvojica švedskih hemičara [[Per Teodor Cleve]] i [[Nils Abraham Langlet]] pronašli helij kojeg je otpuštala [[uranij]]eva ruda [[cleveit]]. Godine 1903. velike rezerve helija su pronađene u poljima prirodnog gasa u dijelovima SAD, koje su i danas najveći proizvođač helija na svijetu. |
Helij je dobio ime po grčkom božanstvu ''[[Helije|Helios]]'' koje je predstavljalo Sunce. Prvi put je zapažen proučavanjem nepoznate žute [[Spektar (fizika)|spektralne linije]] u sunčevoj svjetlosti tokom [[Pomračenje Sunca|pomračenja Sunca]] 1868. godine koje je primijetio francuski astronom [[Jules Janssen]]. Janssen zajedno sa Normanom Lockyerom se smatra otkrivačem elementa. Lockyer je prvi objavio da bi te žute linije mogle biti naznaka novog elementa, kojem je on i dao ime. Formalno otkriće helija uslijedilo je 1895. godine, kada su dvojica švedskih hemičara [[Per Teodor Cleve]] i [[Nils Abraham Langlet]] pronašli helij kojeg je otpuštala [[uranij]]eva ruda [[cleveit]]. Godine 1903. velike rezerve helija su pronađene u poljima prirodnog gasa u dijelovima SAD, koje su i danas najveći proizvođač helija na svijetu. |
||
Helij se koristi u [[kriotehnika|kriotehnici]] (što je najveća oblast njegove upotrebe, trošeći oko četvrtine ukupne proizvodnje), naročito za hlađenje superprovodničnih magneta, što se najviše koristi za skenere [[magnetna rezonanca|magnetne rezonance]]. Druge industrijske upotrebe helija, kao što je gas za pritisak i čišćenje, za stvaranje zaštite atmosfere i lučno zavarivanje te procese rasta kristala, koriste oko polovine svjetske proizvodnje gasa. Dobro poznato korištenje helija je i kao gasa za [[balon]]e i [[cepelin]]e,<ref name="away" /> međutim u tu svrhu koriste se zanimarive količine proizvodnje. Kao i kod bilo kojeg gasa čija se gustoća razlikuje od običnog zraka, udisanjem male količine helija privremeno se mijenja boja i kvalitet ljudskog glasa. U naučnom istraživanju, ponašanje dvije fluidne faze helija <sup>4 </sup>He (helij I i helij II) je važno za istraživače koji proučavaju [[kvantna mehanika|kvantnu mehaniku]] (naročito osobine superfluidnosti) te one koji istražuju fenomene poput [[superprovodljivost]]i koja se javlja kod supstanci blizu apsolutne nule. |
|||
== Rasprostranjenost == |
== Rasprostranjenost == |
||
| Red 158: | Red 160: | ||
{{refspisak|1|refs= |
{{refspisak|1|refs= |
||
<ref name="crc">[http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf Handbook of Chemistry and Physics 81. izd.], CRC press, ISBN 978-0849304811</ref> |
<ref name="crc">[http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf Handbook of Chemistry and Physics 81. izd.], CRC press, ISBN 978-0849304811</ref> |
||
<ref name="away">Melinda Rose, [http://www.photonics.com/Article.aspx?AID=35225 Photonics Spectra], oktobar 2008.</ref> |
|||
}} |
}} |
||
Verzija na dan 28 januar 2014 u 14:17
Šablon:Infokutija Hemijski element Helij (latinski helium) je hemijski elemenat sa simbolom He i atomskim brojem 2. On je bezbojni, neotrovni monoatomski gas, bez ukusa i mirisa. Spada u plemenite gasove. Njegova tačka topljenja i ključanja su najniže među svim hemijskim elementima, a u prirodi postoji isključivo kao gas, dok pod ekstremnim uslovima temperature i pritiska može se prevesti u tečno stanje. On je drugi hemijski element po lahkoći, odmah poslije vodonika, te drugi po rasprostranjenosti u svemiru, čineći oko 24% ukupne elementarne mase, odnosno više od 12 puta veću masu nego svi teži elementi zajedno.
Njegova rasprostranjenost je sličnih vrijednosti i na Suncu i Jupiteru. To je iz razloga visoke nuklearne vezujuće energe helija 4 He (po nukleonu) u odnosu na sljedeća tri elementa nakon helija. Ova vezujuća energija helija 4He je razlog zašto je on proizvod i nuklearne fuzije i radioaktivnog raspada. Najveći dio helija u svemiru je upravo izotop 4He, a vjeruje se da je nastao tokom Velikog praska. Velike količine novog helija se stvaraju nuklearnom fuzijom vodonika u zvijezdama.
Helij je dobio ime po grčkom božanstvu Helios koje je predstavljalo Sunce. Prvi put je zapažen proučavanjem nepoznate žute spektralne linije u sunčevoj svjetlosti tokom pomračenja Sunca 1868. godine koje je primijetio francuski astronom Jules Janssen. Janssen zajedno sa Normanom Lockyerom se smatra otkrivačem elementa. Lockyer je prvi objavio da bi te žute linije mogle biti naznaka novog elementa, kojem je on i dao ime. Formalno otkriće helija uslijedilo je 1895. godine, kada su dvojica švedskih hemičara Per Teodor Cleve i Nils Abraham Langlet pronašli helij kojeg je otpuštala uranijeva ruda cleveit. Godine 1903. velike rezerve helija su pronađene u poljima prirodnog gasa u dijelovima SAD, koje su i danas najveći proizvođač helija na svijetu.
Helij se koristi u kriotehnici (što je najveća oblast njegove upotrebe, trošeći oko četvrtine ukupne proizvodnje), naročito za hlađenje superprovodničnih magneta, što se najviše koristi za skenere magnetne rezonance. Druge industrijske upotrebe helija, kao što je gas za pritisak i čišćenje, za stvaranje zaštite atmosfere i lučno zavarivanje te procese rasta kristala, koriste oko polovine svjetske proizvodnje gasa. Dobro poznato korištenje helija je i kao gasa za balone i cepeline,[1] međutim u tu svrhu koriste se zanimarive količine proizvodnje. Kao i kod bilo kojeg gasa čija se gustoća razlikuje od običnog zraka, udisanjem male količine helija privremeno se mijenja boja i kvalitet ljudskog glasa. U naučnom istraživanju, ponašanje dvije fluidne faze helija 4 He (helij I i helij II) je važno za istraživače koji proučavaju kvantnu mehaniku (naročito osobine superfluidnosti) te one koji istražuju fenomene poput superprovodljivosti koja se javlja kod supstanci blizu apsolutne nule.
Rasprostranjenost
Na Zemlji se javlja samo u tragovima (4 × 10-7% u gornjim slojevima Zemlje). Helij se na Zemlji uglavnom javlja u atmosferi.(5,2 × 10-4% u zraku). U litosferi helij se također javlja, ali u veoma malim količinama. Praktično sav helij koji je postojao na Zemlji nije mogao da gradi jedinjenja sa drugim elementima pa je zbog male mase napustio atmosferu Zemlje.
Izotopi i osobine
Javlja se u obliku 2 postojana izotopa - 3He i 4He kao i 6 nepostojanih: 5He, 6He, 7He, 8He, 9He i 10He.
Helijum je plemeniti gas, najneaktivniji hemijski element, sa veoma velikom energijom ionizacije. Nema nikakav biološki značaj.
Upotreba
- Helij se u tečnom obliku koristi za hlađenje tamo gde su potrebne veoma niske temperature, zbog njegove niske tačke ključanja.
- Tečni helij koristi se za magnetne rezonance.
- Kao najlakši siguran gas (nezapaljiv) koristio se za punjenje balona. Sada se sve rjeđe koristi zbog velikih troškova pri dobijanju, a umjesto njega se najčešće koristi zagrijan zrak.
- Zbog male rastvorljivosti u krvi koristi se kao sastojak mješavine za ronjenje na velikim dubinama.
Dobijanje helija
Helij se dobija uglavnom iz zemnog gasa koji je bogat ovim elementom. Ovog bogatog helijem gasa najviše ima u SAD. Helij se dobija i frakcionom destilacijom tečnog zraka.
Svjetska produkcija helija iznosi oko 4500 tona u toku godine.
Vanjski linkovi
Reference
- ^ Melinda Rose, Photonics Spectra, oktobar 2008.
<ref> oznaka s imenom "crc" definirana u <references> nije korištena u ranijem tekstu.
 |
Commons ima datoteke na temu: Helij |
Šablon:Link FA Šablon:Link FA Šablon:Link FA Šablon:Link FA Šablon:Link FA Šablon:Link FA