Ukrajina

Ukrajina Україна (uk)
Zastava Grb
Himna: Shche ne vmerla Ukrayiny ni slava, ni volya (bs: Još nije nestala slava Ukrajine, ni njena sloboda)
Datoteka:Europe-Ukraine14.svg.png Položaj Ukrajine na karti Položaj Ukrajine
Glavni grad		Kijev 50°27′N 30°30′E
Najveći grad		Kijev
Službeni jezik		ukrajinski
Državno uređenje		Unitarna država
• Predsjednik		Aleksandar Turčinov (privremeno)
• Premijer		Arsenij Jacenjuk
Zakonodavstvo
Nezavisnost		od Sovjetskog Saveza
• Priznato		24. august 1991.
Površina
• Ukupno		603,628 km2 (44.)
• Vode (%)		7.0
Stanovništvo
• Ukupno		46.337.340 Procjena 2008 (27.)
• Gustoća		77/km2
BDP (PKM)		procjena 2011
• Ukupno		$320,221 biliona
• po stanovniku		$7 077
Gini (2008)		27,5
HDI (2011)		▲ 0,729 (visok)
Valuta		Hrivnja (UAH)
Vremenska zona		EET (UTC+2) - ljeti EEST (UTC+3)
Topografija
• Najviša tačka		Hoverla 2 061 m
• Najveća rijeka		Dnjepar 2 280 km
Pozivni broj		+380
Internetska domena		.ua

Ukrajina (ukrajinski: Україна) je država u istočnoj Evropi, koja graniči s Crnim morem na jugu, Ruskom Federacijom na istoku, Bjelorusijom na sjeveru, Poljskom i Slovačkom na zapadu, Mađarskom na jugu, te Rumunijom i Moldavijom na jugozapadu. Sa površinom od 603.628 km2, Ukrajina je najveća evropska država poslije Rusije. Područje današnje Ukrajine bilo je naseljeno još prije 44.000 godina a upravo tu je izvršeno i prvo pripitomljavanje divljeg konja a smatra se da je i kolijevka nastanka Indo-Evropske porodice jezika.U srednjem vijeku bila je ključni centar Istočnoslovenske kulture.

Ukrajina je unitarna država podijeljena na 24 oblasti, jednu autonomnu republiku (Krim), i dva grada s posebnim statusom: Kijev, njen glavni i najveći grad, i Sevastopolj, sjedište ruske Crnomorske flote. Ukrajina je republika sa polu-predsjednički sistem sa odvojenom zakonodavnom, izvršnom i sudskom vlašću. nakon raspada Sovjetskog Saveza, Ukrajina je nastavila da održava drugu po veličini vojsku u Evropi, poslije Rusije. Ukrajina je dom za oko 46 miliona ljudi od čega njih 77,8 % su etnički Ukrajinci, sa značajnim ruskom (17 %), bjeloruskom i rumunskom manjinom. Službeni jezik je ukrajinski a pismo je ćirilica. Također, široko rasprostranjena je upotreba ruskog jezika. Dominantna religija je pravoslavna. Područje Ukrajine je također bilo poznato kao Rutenija, a stanovnici kao Ruteni ili Rusini; a u ruskoj historiografiji kao Mala Rusija (Малороссия, Malorossiya). Ovo su područje u prethodnim stoljećima naseljavali Skiti i Sarmati. Sadašnje ime se tumači na različite načine, obično kao pogranična krajina. Ukrajina je bivša članica SSSR-a a glavni grad je Kijev.

Historija

Ljudi iz tzv. bakarnog doba naseljavali su današnju zapadnu Ukrajinu, a Srednji stog kultura (4500-3500 p.n.e.) je smještena sjeverno od Azovskog mora. Jamna kultura iz ranog bronzanog doba (3600-2300 p.n.e.) prostirala se na području između rijeka Bug, Dnjestar i uralskih planina, ostavljajući stotine kamenih stela, zatim tu je i pećinska kultura iz trećeg milenijuma p.n.e.

Tokom željeznog doba za njima slijede Kimerijci, Skiti, Sarmati, između ostalih pastoralnih nomada, zajedno sa drevnim grčkim kolonijama osnovanim u 6. vijeku p.n.e. na sjeveroistočnoj obali Crnog mora. Kolonije Tiras, Olbia, Hermonassa, ovjekovječili su rimske i vizantijske gradove do 6. vijeka n.e.

U 3. vijeku n.e. Goti su stigli na područje današnje Ukrajine koju su nazvali Oium, koje je nazvano od strane arheologa Černjakov kultura. Ostrogoti ostaju na tom području, ali dolaze pod vlast Huna 370ih n.e.

Kijevska kultura

Na sjeveru, tzv. Kijevska kultura je cvjetala od 3. do 5. vijeka n.e.. Smatra se da je to prva slovenska arheološka kultura, i postojala je istovremeno kad i (nalazi se uglavnom sjeverno od) multietničkog gotskog kraljevstva Oium. Naselja su se nalazila uglavnom uz obale rijeka, često na visokim liticama ili uz obale rijeka. Nastambe su polu podzemne, često četvrtaste (4X4 metra), s otvorenim ognjištem u uglu. Većina sela sastojala su se od samo nekoliko nastambi.

Huni su poraženi u bici kod Nedao 454. godine. Uz vakuum moći stvoren sa krajem hunske i gotske vladavine, slovenska plemena vjerovatno izlazeći iz ostataka kijevske kulture počeo je tokom 5. vijeka n.e. da se širi preko velikog područja današnje Ukrajine pa sve do Balkana od 6. vijeka.

U 7. vijeku na području današnje Ukrajine je srž države Prabugara (često se naziva Stara velika Bugarska) koji su imali svoje središte u gradu Phanagoria. Većina prabugarskih plemena selili su se u nekoliko pravaca krajem 7. vijeka i ostaci njihove države su bili osvojeni od strane Hazara, polunomadskog naroda iz središnje Azije. Hazari osnivaju nezavisno hazarsko kraljevstvo blizu Kaspijskog mora i Kavkaza, koja je uključivala teritoriju današnje istočne Ukrajine, Azerbejdžana na jugu, Rusije, i poluostrva Krim.

Zlatno doba Kijeva

Rus se spominje po prvi put od strane evropskih hroničara 839. n.e.. Kijevska Rusija se sastojala od nekoliko kneževina kojima su vladali međusobno povezani Rurikid prinčevi. Kijevska država je cvjetala od 9. do 11. vijeka pod vladarima Vladimirom I. Velikim (980-1015), njegovim sinom Jaroslavom I. Mudrim (1019-1054), i Vladimirom II Monomahom (1113-1125). Vladimir I Veliki je uveo hrišćanstvo u Kijevsku Rusiju 988. n.e., dok su druga dva vladara poslije njega dala novoj religiji državni status. Sa hrišćanstvom dolazi i azbuka razvijena od strane makedonaca Ćirila i Metodija.

Ovo stanje postavlja temelje nacionalnom identitetu Ukrajinaca, kao i drugih istočnoslavenskih naroda. Njegov glavni grad Kijev pod vodstvom Askolda i Dira oko 860. n.e. borili su se za nezavisnost od Hazara. Vladajuća elita Kijevske Rusije se u početku sastojala od Varjaga iz Skandinavije koji su se kasnije asimilirali u lokalno slovensko stanovništvo i dalo je Kijevskoj Rusiji svoju ​​prvu moćnu Rurik dinastiju.

Sa smrću Mstislava od Kijeva (1125-1132) Kijevska Rusija se raspala u zasebne kneževine. U 13. vijeku mongolska osvajanje zadalo je Kijevskoj Rusji završni udarac.

Mongoli, Litvanci i Poljaci

Kneževine Galicija i Volinija su se ujedinile stvarajući Galičko-Volinjsko kraljevstvo, i opirući se Mongolima i Tatarima postajući Ruski bastion kroz cijeli 14. vijek. Istaknuti vladar Danilo Romanovič Galickij (1201-1264) je bio okrunjen od strane pape Inocenta IV 1264. godine i jedini je ukrajinski kralj krunisan na taj način.

Nakon 14. vijeka, Kijevska Rusija pada pod stranu dominaciju. Litva vladali su najvećim dijelom Ukrajine osim Galicije i Volinije koje su bile poražene i pod upravom Poljske. Zlatna horda koja je bila dio Džingis Kanovog carstva, kontrolisala je južne stepe i obale Crnog mora. Krimski kanat, osmanska vazalna država, preuzima vlast od Zlatne horde počevši od 1475. godine.

Na kraju je Veliko vojvodstvo Litve kontrolisalo sjeverozapadnu i središnju Ukrajinu. Veliko vojvodstvo je usvojilo administraciju Kijevske Rusije u svoj pravni sistem, a državni jezik je bio staroslavenski, uključujući i velikim dijelom domaći ukrajinski i bjeloruski jezik. Od 1386. godine nakon dinastičkih veza s Poljskom, litvanska elita usvojila je katolicizam, kao i poljski jezik i običaje, dok su obični ljudi zadržali odanost pravoslavnoj crkvi, povećavajući napetosti u društvu.

Do 1569. godine Lublinska unija koju su činili poljsko-litvanska unija, gdje je značajan dio ukrajinske teritorije prebačen pod poljsku upravu. Brest-Litovskom unijom iz 1596. godine Ukrajinci su podijeljeni na pravoslavce i istočne katolike. Sigismund III Vasa pokušao je prevesti pravoslavno stanovništvo na katoličanstvo kroz stvaranje ukrajinske grčke katoličke crkve. Dok je se gornja klasa okrenula na katoličanstvo, obični ukrajinci lišeni prirodnog zaštitnika među rusinskim plemstvom, okreću se za zaštitu Kozacima koji su ostali pravoslavni.

Od 1569. godine poljsko-litvanska unija bila je podvrgnuta nizu tatarskih osvajanja. Granično područje na jugoistoku bilo je u stanju polutrajnog rata do 18.vijeka. Više od tri miliona ljudi, uglavnom Ukrajinaca, ali i Čerkeza, Rusa, Bjelorusa i Poljaka su bili zarobljeni i otjerani u ropstvo za vrijeme Krimskog kanata.

Kozaci

Sredinom 17. vijeka, kozačka država tzv. Zaporoški sič, osnovan od strane dnjeparskih Kozaka i rusinskih seljaka koji su bježali od Poljskog kmetstva. Zaporoški Kozaci koji su zasnovali ostrvsku tvrđavu ispod brzaka na rijeci Dnjepar, postala je simbol ukrajinskog nacionalnog identiteta.

Razdora između Ukrajinaca i njihovih Poljskih gospodara preko eksploatacije seljaka i suzbijanje pravoslavne crkve počeo je 1590-ih, predvođenih Kozacima. Godine 1648. Bogdan Hmeljnicki je predvodio najveći kozački ustanak protiv Poljsko-Litvanske unije predvođene poljskim kraljem Janom II Kazimirom. Ovaj ustanak je na kraju doveo do podjele Ukrajine između Poljske i Rusije. Hmeljnicki je tražio pomoć protiv Poljaka u sporazumu s Moskvom iz 1654 godine. Moskovljani su ovo iskoristili kao izgovor za okupaciju. Dio Ukrajine na lijevoj obale rijeke Dnjepar je na kraju pripojen Rusiji kao Zaporoška (kozačka) Republika.

Ova republika je dostigla svoj vrhunac pod Ivanom Mazepom (1687-1709). Književnost, umjetnost, arhitektura (u kozačkom baroknom stilu) i učenje je cvjetalo. Mazepa je tražio ujedinjenje Ukrajinske države, pod suverenitetom cara. Kada je car Petar zaprijetio ukrajinskoj autonomiji, Mazepa se udružio sa Karlom XII kraljem Švedske protiv njega, ali je bio poražen u bici kod Poltave 1709. godine.

Ruska nadmoć

Do kraja 18. vijeka zapadna ukrajinska Galicija je bila preuzeta od strane Austrije, dok je ostatak Ukrajine postepeno ulazio u sastav carske Rusije. Ruska carica Katarina II proširila je kmetstvo na tradicionalno slobodne kozačke regije i uništila je Zaporoški sič 1775. godine. Rusija je potiskivala svako kretanje prema nacionalnom identitetu tokom 19. vijeka. Ukrajinski jezik je bio zabranjen na svim javnim mjestima osim za kućnu upotrebu.

Međutim, mnogi Ukrajinci su prihvatili svoju sudbinu u okviru carske Rusije, a neki su postigli veliki uspjeh tamo. Mnogi ruski pisci, kompozitori, slikari i arhitekti iz 19. vijeka bili su ukrajinskog porijekla od kojih se posebno ističe Nikolaj Gogolj.

I svjetski rat

Tokom Prvog svjetskog rata Austro-ugarske vlasti su proganjale proruske Ukrajince u Galiciji. Preko 20.000 simpatizera Rusije uhapšeni su i smješteni u austrijskom logoru u Talerhof, Štajerska i u tvrđavi Terezín (u današnjoj Češkoj ). Kada su svjetski rat i Oktobarska revolucija u Rusiji razbili austrijsku i rusku imperiju, Ukrajinci su bili uhvaćeni između dvije strane. Između 1917. i 1918. godine više odvojenih ukrajinskih republika izjavljuje svoju nezavisnost, Centralna Rada, Zaporoška Republika, Direktorat ukrajinske narodne republike, Ukrajinska narodna republika i Zapadna ukrajinska narodne republika.

Najveći otpor protiv Austro-Nijemaca i Crvene armije bio je od strane vojske Nestora Mahnoa koji je vodio anarhističku revoluciju u to vrijeme.

Uz poraz u poljsko-ukrajinskom ratu, zatim neuspjeha Józefa Piłsudskog i Simona Petljure tokom kijevske ofanzive, pa do kraja poljsko-sovjetskog rata nakon mira u Rigi marta 1921. godine, zapadni dio Galicije je pripojen Poljskoj, a veća središnja i istočna područja postaju Ukrajinska Sovjetska Socijalistička Republika.

Uprkos nemirima pisana izdanja na ukrajinskom jeziku namnožila su se u ovom periodu. U zaporoškoj republici postavljenoj od strane Njemačke bila je podsticana ukrajinska kultura i obrazovanje.

Rane sovjetske godine

Tokom ranih sovjetskih godina ukrajinska kultura i jezik uživali su oživljavanje poznato kao " ukrainizacija" što je postalo domaći oblik sovjetske politike "povratka korijenima".

Ukrajina je učestvovala u sovjetskoj industrijalizaciji, počevši od kasnih 1920-ih, a industrijska proizvodnja u republici učetverostručila se 1930-ih. Međutim, ukrajinsko seljaštvo koje je bilo kičma nacije platilo je visoku cijenu za vrijeme ekonomske politike Staljina. Zbog povećanja zaliha hrane i finansiranja industrijalizacije Staljin je pokrenuo program kolektivizacije poljoprivrede koristeći redovnu vojsku i tajnu policiju objedinjujući plodno zemljište i stoku seljaka u zadruge. Oni koji su se suprotstavili bivali su uhapšeni i deportovani. Proizvodne kvote su bile prisilno sprovođene.

Kolektivizacija je uništila poljoprivrednu proizvodnju. Kao članovi kolektiva seljaci nisu smjeli primati ni zrno žita ako proizvodne kvote nisu bile ispunjene. Glad je postala široko rasprostranjena. Milioni su umrli od onoga što je postalo poznato kao Holodomor. Budući da je sovjetska vlada negirala postojanje gladi dostupni, podaci o tačnom broju umrlih je neuvjerljiv.

Sovjetska vlada je napala ukrajinsku političku i kulturnu elitu optužujući ih za " nacionalistička odstupanja" obrnuto od bivše politike ukrajinizacije. Dva talasa čistki od (1929-1934 i 1936-1938) dovela je do nestanka četiri petine ukrajinske kulturne elite.

II svjetski rat

Za vrijeme II svjetskog rata neki elementi ukrajinskog nacionalističkog podzemlja borili su se protiv nacističkih i sovjetskih snaga, osnivajući ukrajinsku ustaničku vojsku 1942. godine, dok su ostali Ukrajinci u početku sarađivali sa nacistima. 1941. godine njemački okupatori i njihovi saveznici u početku su napredovali protiv očajnih, ali neuspješnih odbrambenih napora Crvene armije. U bici za Kijev grad je proglašen od strane Sovjeta kao "grad heroj", zbog žestokog otpora Crvene armije i domaćeg stanovništva. Više od 650.000 sovjetskih muškaraca u dobi od 15-50 godina su bili zarobljeni.

U početku, mnogi Ukrajinci su smatrali Nijemce kao oslobodioce, posebno u zapadnoj Ukrajini koju su Sovjeti zauzeli 1939. godine. Međutim, nacistički administratori osvojenih sovjetskih teritorija su se malo trudili da iskoriste ukrajinsko nezadovoljstvo sovjetskom politikom. Umjesto toga, nacisti su zadržali sistem kolektivnih poljoprivrednih gazdinstava, vršeći genocidnu politiku nad Jevrejima, deportirajući ostale (uglavnom Ukrajince) na rad u Njemačku. U isto vrijeme vršeči sistematsko raseljavanje Ukrajine pripremajući je za njemačku kolonizaciju koja je uključivala blokadu hrane za Kijev. Pod ovakvim okolnostima, većina ljudi koji su živjeli na okupiranom području protivila se nacistima.

Ukupni civilni gubici za vrijeme rata i njemačke okupacije u Ukrajini se procjenjuju između pet i 8.000.000, uključujući i više od pola miliona Jevreja koje je ubila tzv. Einsatzgruppen, ponekad uz pomoć domaćih saradnika. Procijenjeno je da je od 8.600.000 sovjetskih vojnika koji su pali u borbi protiv nacista oko jedne četvrtine (2,7 miliona) su bili etnički Ukrajinci. Ukrajina je poznata kao jedan od prvih naroda u borbi protiv Sila Osovine u karpatskoj Ukrajini, a koja je vidjela neke od najvećih krvoprolića u toku rata.

Ukrajina u okviru SSSR-a nakon II svjetskog rata

Republika koja je bila teško oštećena u ratu pogođena je glađu stvorenom od strane čovjeka 1946-1947. godine, kada su sovjetske vlasti prisilno oduzimale žitarice ignorišući sušu iz 1946. godine. Prikupljene žitarice su bile prebacivane u druga područja Sovjetskog Saveza i 2,5 miliona tona je bilo izvezeno u inostransvo. U Ukrajini je oko milion ljudi pretežno u seoskim područjima umrlo od gladi.

U zapadnoj Ukrajini ukrajinske ustaničke vojske osnovane u Drugom svjetskom ratu da se bore i protiv sovjeta i nacista, nastavile su da se bore protiv SSSR-a tokom 1950-ih. Koristeći gerilsku taktiku ratovanja pobunjenici su ubili sovjetske stranačke vođe, pripadnike tajne službe NKVD i vojne oficire. Zbog ovog otpora u periodu od 1946-1947. godine glad je bila mnogo blaža u zapadnoj Ukrajini nego u drugim regijama ove zemlje.

Nakon smrti Staljina 1953. godine Nikita Hruščov je postao novi vođa SSSR-a. Bio je prvi sekretar Komunističke partije Ukrajinske SSR u periodu od 1938-1949. godine. Hruščov je imao aktivnu ulogu u staljinovim proganjanjima, izazivanju gladi od 1946-1947. godine, suzbijanju otpora u zapadnoj Ukrajini. Nakon što je preuzeo vlast, smatrao je da je najbolje da se propagira prijateljstvo između ukrajinskog i ruskog naroda. 1954. godine za 300-tu godišnjicu Ugovora u Rostovu koji je bio široko slavljen, a posebno zbog Krima koji je prešao iz ruske SFSR u ukrajinsku SSR. U vremenima tzv. hruščovljevog otapanja od 1960-ih, bilo je disidentskih pokreta u Ukrajini predvođenih takvim istaknutim ličnostima poput Vjačeslava Čornovila, Vasil Stus, Levko Lukjanenko. Kao i u drugim područjima SSSR-a, pokreti su bili brzo potisnuti.

1970-ih, novi sovjetski vođa Leonid Brežnjev je postepeno koncentrisao vlast. Godine 1972., prvi sekretar Komunističke partije Ukrajine Petar Šelest je izgubio ovo mjesto jer su ga vidjeli kao "previše nezavisnog" od strane vlade u Moskvi, a umjesto njega je došao Vladimir Šerbicki.

Vladavina šerbickog karakteriše proširenu politiku rusifikacije. U isto vrijeme on je koristio svoj uticaj kao prvi sekretar KPU i član Politbiroa više od 25 godina zalagao se za ekonomske interese Ukrajine u SSSR-u.

Vlada

Predsjednik vlade Ukrajine je Arsenij Jacenjuk.

Političke podjele

Glavni članak: Administrativna podjela Ukrajine

Geografija

Ukrajina zauzima jugozapadni dio Istočnoevropske nizije te je najveća država s kompletnim teritorijem u Evropi.

Privreda

Ukrajina je nazivana žitnicom bivšeg Sovjetskog Saveza, a Ukrajinska privreda i danas se temelji na poljoprivrednoj proizvodnji. Drugi važniji izvori prihoda su: željezna ruda, ugalj, zemni plin, nafta, mangan, živa itd. Stopa nezaposlenosti se kreće oko 12%.

Stanovništvo

Po posljednjem popisu, u Ukrajini živi 48 miliona ljudi. Sastav je raznolik: ima oko 17 miliona Rusa, 500.000 Jevreja, 500.000 krimskih Tatara, koji su islamske vjere. Ukrajinci su u ogromnoj većini pravoslavni narod, s izuzetkom zapadnih dijelova zemlje, gdje ima grkokatolika (pravoslavci koji su prešli u uniju sa zapadnom crkvom), te gotovo zanemarljiv broj pravih rimokatolika.

Kultura

Zvanično pismo je ćirilično. Zanimljivo je da narod uopće ne poznaje latinicu, čak ni oni koji su vezani za rimokatoličku crkvu. Od značajnijih pisaca treba istaći reformatora njihovog jezika i pisma, pjesnika i kompozitora Tarasa Ševčenka. Tu je i pjesnikinja Lesja Ukrajinka, te mnogi drugi. Za neke od njih kažu da nisu njihovi, npr. Gogolj, iako je rođeni Ukrajinac, najvjerovatnije zbog toga što se nije baš slagao s izraženim nadolazećim ukrajinskim nacionalizmom. Opet, svojataju čuvenog prvog filozofa među ruskim narodima, Grigorija Skovorodu, koji je živio prije početka podjele jedinstvenog ruskog korpusa na ruski, ukrajinski i bjeloruski narod.

Također pogledajte

• Julija Timošenko
• Sergej Svjačenko
• Adžigolski svjetionik
• Sveukrajinsko objedinjenje Sloboda
• Moščena

Reference

Nedovršeni članak Ukrajina koji govori o državama treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.