Razlika između verzija stranice "Lizosom"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
No edit summary |
|||
| Red 1: | Red 1: | ||
'''Lizosomi''' su redovne [[ćelija|ćelijske]] [[organele]] svih [[eukarioti|eukariotskih]] ćelija. Otkriveni su relativno kasno, tek [[1955]]. godine. To su membranske [[citoplazma]]tske organele čija gustina d, izgled, veličina i svojstva obojenosti toliko variraju da ne postoji ni jedna iole sigurna [[morfologija|morfološka]] [[osobina|karakteristika]] za njihovu [[mikroskop]]sku identifikaciju. Jedino primjenom posebnih histohemijskih metoda sa sigurnošću se dokazuju.<ref name="Bajrović">{{Cite book |author=Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds.|title=Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju|publisher=Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo|year=2005|isbn= 9958-9344-1-8}}</ref><ref name= "Kapur Pojskić">{{cite book|author=Kapur Pojskić L.|title=Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje|publisher= Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo|year=2014|isbn=978-9958-9344-8-3}}</ref><ref name="Međedović">{{cite book|author=Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R.|year=2002|title=Biologija 2. |publisher=Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-222-6}}</ref><ref name=“Sofradzija“>{{cite book|author=Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. |year= 2004|title= Biologija 1.|publisher= Svjetlost, Sarajevo|isbn=9958-10-686-8}}</ref> |
|||
{{Nedostaju izvori}} |
|||
'''Lizosomi''' su redovne [[ćelija|ćelijske]] organele svih [[eukarioti|eukariotskih]] ćelija. Otkriveni su relativno kasno, tek [[1955]]. godine. To su membranske [[citoplazma]]tske organele čiji denzitet, izgled, veličina i tinktorijalna svojstva toliko variraju da ne postoji ni jedna iole sigurna [[morfologija|morfološka]] [[osobina|karakteristika]] za njihovu [[mikroskop]]sku identifikaciju. Jedino primjenom posebnih histohemijskih metoda sa sigurnošću se dokazuju. Lizosomi su mjehuraste tvorevine ispunjene lizosomnim [[enzim]]ima iz grupe kiselih hidrolaza. Za identifikaciju lizozoma odgovorna je kolekcija enzima iz grupe kiselih fosfataza. |
|||
Lizosomi su mjehuraste tvorevine ispunjene lizosomnim [[enzim]]ima iz grupe kiselih [[hidrolaza]]. Za identifikaciju lizosoma odgovorna je porodica enzima iz grupe kiselih [[fosfataza]]. |
|||
==Granična membrana== |
==Granična membrana== |
||
Granična membrana lizosoma specifične je [[molekula|molekulske]] organizacije. Specifična građa ove membrane omogućuje prisustvo jakih lizosomnih enzima, kao što je kisela hidrolaza, i osigurava da sam lizosom ne bude oštećen djelovanjem ovih enzima. Tu zaštitnu funkciju obavljaju, čini se, gusto isprepleteni lanci [[ugljikohidrati|ugljikohidrata]] i [[polisaharidi|polisaharida]] na površini membrane ka lumenu (unutrašnjosti) organele. |
Granična membrana lizosoma specifične je [[molekula|molekulske]] organizacije. Specifična građa ove membrane omogućuje prisustvo jakih lizosomnih enzima, kao što je kisela hidrolaza, i osigurava da sam lizosom ne bude oštećen djelovanjem ovih enzima. Tu zaštitnu funkciju obavljaju, čini se, gusto isprepleteni lanci [[ugljikohidrati|ugljikohidrata]] i [[polisaharidi|polisaharida]] na površini membrane ka lumenu (unutrašnjosti) organele. [[Ugljikohidrat]]a nema na onoj površini organele koja je okrenuta ka citoplazmi. Ovo je svojstvo svih [[ćelijska membrana|ćelijskih membrana]], a od ovoga ne odstupa ni specifična membrana lizosoma. U membranu lizosoma ugrađeni su i enzimi tipa [[ATP-aza]]. Oni osiguravaju održavanje stalne kisele reakcije u lumenu organele, sa pH 5. |
||
==Lumen organele== |
==Lumen organele== |
||
U lumeni lizosoma opisano je prisustvo 40-ak enzima, među kojima su najzastupljeniji [[nukleaza|nukleaze]], [[proteaza|proteaze]], [[glikozidaza|glikozidaze]], [[lipaza|lipaze]], [[fosfataza|fosfataze]] i [[fosfolipaza|fosfolipaze]]. U slučaju da se ovi jaki enzimi izliju u [[citosol]], sastojci citoplazme neće biti izloženi njihovom djelovanju jer im neutralna reakcija citosola od pH 7 ne dozvoljava da razviju svoju [[ |
U lumeni lizosoma opisano je prisustvo 40-ak enzima, među kojima su najzastupljeniji [[nukleaza|nukleaze]], [[proteaza|proteaze]], [[glikozidaza|glikozidaze]], [[lipaza|lipaze]], [[fosfataza|fosfataze]] i [[fosfolipaza|fosfolipaze]]. U slučaju da se ovi jaki enzimi izliju u [[citosol]], sastojci citoplazme neće biti izloženi njihovom djelovanju, jer im neutralna reakcija citosola od pH 7 ne dozvoljava da razviju svoju [[kataliza|katalitsku]] aktivnost. |
||
==Transport materija u lizosomima== |
==Transport materija u lizosomima== |
||
Materijali koji putem [[pinocitoza|pinocitotičkih]] [[vezikula]], [[fagosom]]a i [[autofagosom]]a dospiju u lizosome razgrađuju se do jednostavnijih |
Materijali koji putem [[pinocitoza|pinocitotičkih]] [[vezikula]], [[fagosom]]a i [[autofagosom]]a dospiju u lizosome razgrađuju se do jednostavnijih spojeva, koji zatim prelaze u citosol, putem proste difuzije ili pasivnog transporta. Zbog toga su u membranu organele ugrađeni i transmembranski [[protein]]i u formi proteinskih kanala i nosača. Oni osiguravaju dolazak u [[citosol]] onih materija koje ne mogu proći kroz membranu lizosoma putem proste difuzije. Od nerazgrađenog materijala, u lizosomima nastaju tzv. rezidualna tjelašca, koja se nakupljaju u citosolu kao svjedoci prohujale lizosomne aktivnosti. |
||
==Funkcija lizosoma== |
==Funkcija lizosoma== |
||
Lizosomi su glavno mjesto |
Lizosomi su glavno mjesto ćelijske probave (digestije) . Pogrešno bi bilo smatrati da oni služe samo za probavljanje štetnih materija i dijelova ćelije koji više nisu u funkciji. Osim toga, lizosomi obavljaju i niz drugih funkcija važnih za ekonomiju ćelije. Npr., u lizosomima se razgrađuju ćestice LDL-a (''low-density lipoprotein''). U tom procesu, oslobađaju se [[holesterol]], [[lipid]]i, koji su vrlo važni za funkcioniranje plazmaleme ([[ćelijska membrana|ćelijske membrane]]). Isto tako, lizosomi razgrađuju i komplekse receptor-transferin. U ovom slučaju, oslobađa se elementarno [[željezo]], koje će se dalje vezati za [[hemoglobin]], u procesu [[eritropoeza|eritropoeze]] (nastajanje [[eritrociti|eritrocita]], tj. crvenih krvnih zrnaca). |
||
==Razvoj lizosoma== |
==Razvoj lizosoma== |
||
Razvoj lizozoma još nije do kraja objašnjen. Ranije se pravila razlika između pojmova "primarni" i "sekundarni |
Razvoj lizozoma još nije do kraja objašnjen. Ranije se pravila razlika između pojmova "primarni" i "sekundarni lizosom". Pod primarnim se mislilo na organelu u kojoj još nije počela razgradnja materijala, a pod sekundarnim na organelu u kojoj ta radnja već teče. Novi podaci pokazuju da u lumenu [[Golgijev aparat|Golgijevog aparata]] nastaju dva tipa transportnih [[vezikula]]: jedne za gradivne materijale granične membrane lizosoma, a druge za enzime u lumenu organele. Nijedan od ova dva tipa vezikula ne može ponijeti naziv "primarni lizosom". Zbog ovih saznanja odustalo se od upotrebe razdvajanja naziva "primarni" i "sekundarni lizozom". Više je vjerovatno da lizosom postoji kao zaseban entitet, proizišao iz ćelije prethodnice kao samosvojna struktura. Njegovi se istrošeni dijelovi sintetiziraju u [[endoplazmatski retikulum|endoplazmatskom retikulumu]], dorađuju u Golgijevom aparatu, a zatim putem transportnih vezikula prenose u lizosom. Broj lizosoma u ćelijama istog tipa približno je jednak. Npr., u [[hepatociti]]ma ih je oko 300. |
||
==Praktično-medicinski značaj== |
==Praktično-medicinski značaj== |
||
Lizozomi imaju i praktično-medicinski značaj. Usljed nekih [[gen]]skih poremećaja, izostaje sinteza nekih, a vrlo rijetko i svih |
Lizozomi imaju i praktično-medicinski značaj. Usljed nekih [[gen]]skih poremećaja, izostaje sinteza nekih, a vrlo rijetko i svih lizosomskih enzima. To remeti funkciju ćelije i dovodi do pojave simptoma raznih [[bolest]]i. Jedna od njih je [[inkluziona ćelijska bolest]] (''I-cell disease'') ili mukolipidoza tipa II. Kod ove bolesti spriječeno je nastajanje [[manoza 6-fosfat]]a, čime je spriječeno i dopremanje [[hidrolaza]] do lizosoma. [[Enzimi]] se, umjesto toga, deponiraju u [[krv]]i i [[vanćelijski prostor|vanćelijskom prostoru]]. Bolest se ne mora ispoljavati u svim ćelijama organizma. Moguće je da, npr., lizosomi budu defektni u [[fibroblast]]ima, a nedirnuti u hepatocitima.<ref>Hrnjičević, M (1995). Funkcionalna citologija. Narodna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine. 61-66 </ref> |
||
==Također pogledajte== |
|||
*[[Organela]] |
|||
*[[Ćelije (biologija)|Ćelija]] |
|||
== Reference == |
== Reference == |
||
{{ |
{{refspisak}} |
||
==Vanjski linkovi== |
|||
{{Commons|Lysosome}} |
|||
[[Kategorija:Citologija]] |
[[Kategorija:Citologija]] |
||
[[Kategorija:Ćelije]] |
|||
[[Kategorija:Organele]] |
|||
Verzija na dan 1 maj 2016 u 22:29
Lizosomi su redovne ćelijske organele svih eukariotskih ćelija. Otkriveni su relativno kasno, tek 1955. godine. To su membranske citoplazmatske organele čija gustina d, izgled, veličina i svojstva obojenosti toliko variraju da ne postoji ni jedna iole sigurna morfološka karakteristika za njihovu mikroskopsku identifikaciju. Jedino primjenom posebnih histohemijskih metoda sa sigurnošću se dokazuju.[1][2][3][4]
Lizosomi su mjehuraste tvorevine ispunjene lizosomnim enzimima iz grupe kiselih hidrolaza. Za identifikaciju lizosoma odgovorna je porodica enzima iz grupe kiselih fosfataza.
Granična membrana
Granična membrana lizosoma specifične je molekulske organizacije. Specifična građa ove membrane omogućuje prisustvo jakih lizosomnih enzima, kao što je kisela hidrolaza, i osigurava da sam lizosom ne bude oštećen djelovanjem ovih enzima. Tu zaštitnu funkciju obavljaju, čini se, gusto isprepleteni lanci ugljikohidrata i polisaharida na površini membrane ka lumenu (unutrašnjosti) organele. Ugljikohidrata nema na onoj površini organele koja je okrenuta ka citoplazmi. Ovo je svojstvo svih ćelijskih membrana, a od ovoga ne odstupa ni specifična membrana lizosoma. U membranu lizosoma ugrađeni su i enzimi tipa ATP-aza. Oni osiguravaju održavanje stalne kisele reakcije u lumenu organele, sa pH 5.
Lumen organele
U lumeni lizosoma opisano je prisustvo 40-ak enzima, među kojima su najzastupljeniji nukleaze, proteaze, glikozidaze, lipaze, fosfataze i fosfolipaze. U slučaju da se ovi jaki enzimi izliju u citosol, sastojci citoplazme neće biti izloženi njihovom djelovanju, jer im neutralna reakcija citosola od pH 7 ne dozvoljava da razviju svoju katalitsku aktivnost.
Transport materija u lizosomima
Materijali koji putem pinocitotičkih vezikula, fagosoma i autofagosoma dospiju u lizosome razgrađuju se do jednostavnijih spojeva, koji zatim prelaze u citosol, putem proste difuzije ili pasivnog transporta. Zbog toga su u membranu organele ugrađeni i transmembranski proteini u formi proteinskih kanala i nosača. Oni osiguravaju dolazak u citosol onih materija koje ne mogu proći kroz membranu lizosoma putem proste difuzije. Od nerazgrađenog materijala, u lizosomima nastaju tzv. rezidualna tjelašca, koja se nakupljaju u citosolu kao svjedoci prohujale lizosomne aktivnosti.
Funkcija lizosoma
Lizosomi su glavno mjesto ćelijske probave (digestije) . Pogrešno bi bilo smatrati da oni služe samo za probavljanje štetnih materija i dijelova ćelije koji više nisu u funkciji. Osim toga, lizosomi obavljaju i niz drugih funkcija važnih za ekonomiju ćelije. Npr., u lizosomima se razgrađuju ćestice LDL-a (low-density lipoprotein). U tom procesu, oslobađaju se holesterol, lipidi, koji su vrlo važni za funkcioniranje plazmaleme (ćelijske membrane). Isto tako, lizosomi razgrađuju i komplekse receptor-transferin. U ovom slučaju, oslobađa se elementarno željezo, koje će se dalje vezati za hemoglobin, u procesu eritropoeze (nastajanje eritrocita, tj. crvenih krvnih zrnaca).
Razvoj lizosoma
Razvoj lizozoma još nije do kraja objašnjen. Ranije se pravila razlika između pojmova "primarni" i "sekundarni lizosom". Pod primarnim se mislilo na organelu u kojoj još nije počela razgradnja materijala, a pod sekundarnim na organelu u kojoj ta radnja već teče. Novi podaci pokazuju da u lumenu Golgijevog aparata nastaju dva tipa transportnih vezikula: jedne za gradivne materijale granične membrane lizosoma, a druge za enzime u lumenu organele. Nijedan od ova dva tipa vezikula ne može ponijeti naziv "primarni lizosom". Zbog ovih saznanja odustalo se od upotrebe razdvajanja naziva "primarni" i "sekundarni lizozom". Više je vjerovatno da lizosom postoji kao zaseban entitet, proizišao iz ćelije prethodnice kao samosvojna struktura. Njegovi se istrošeni dijelovi sintetiziraju u endoplazmatskom retikulumu, dorađuju u Golgijevom aparatu, a zatim putem transportnih vezikula prenose u lizosom. Broj lizosoma u ćelijama istog tipa približno je jednak. Npr., u hepatocitima ih je oko 300.
Praktično-medicinski značaj
Lizozomi imaju i praktično-medicinski značaj. Usljed nekih genskih poremećaja, izostaje sinteza nekih, a vrlo rijetko i svih lizosomskih enzima. To remeti funkciju ćelije i dovodi do pojave simptoma raznih bolesti. Jedna od njih je inkluziona ćelijska bolest (I-cell disease) ili mukolipidoza tipa II. Kod ove bolesti spriječeno je nastajanje manoza 6-fosfata, čime je spriječeno i dopremanje hidrolaza do lizosoma. Enzimi se, umjesto toga, deponiraju u krvi i vanćelijskom prostoru. Bolest se ne mora ispoljavati u svim ćelijama organizma. Moguće je da, npr., lizosomi budu defektni u fibroblastima, a nedirnuti u hepatocitima.[5]
Također pogledajte
Reference
- ^ Bajrović K, Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R., Eds. (2005). Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) Sarajevo. ISBN 9958-9344-1-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ Kapur Pojskić L. (2014). Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo. ISBN 978-9958-9344-8-3.
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2002). Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-222-6.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004). Biologija 1. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 9958-10-686-8.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ Hrnjičević, M (1995). Funkcionalna citologija. Narodna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine. 61-66
Vanjski linkovi
 |
Lysosome na Wikimedia Commonsu. |