Šumadija i zapadna Srbija

Šumadija i zapadna Srbija je jedan od četiri statističkih regiona Srbije. Najveći je po broju stanovnika (2.031.697 prema popisu stanovništva iz 2011. godine), površini (26.483 km²) i broju naseljenih mjesta (2.111). Na sjeverozapadu graniči sa Vojvodinom, koja ima status autonomne pokrajine, na sjeveru sa Beogradskom regijom, na sjeveroistoku i istoku sa Južnom i istočnom Srbijom, dok na jugozapadu graniči sa Republikom Kosovo te na zapadu sa Crnom Gorom i Bosnom i Hercegovinom. Najveći grad u regionu je Kragujevac.

Formiranje

U julu 2009. godine, skupština Srbije usvojila je zakon kojim je Srbija podeljena na sedam statističkih regiona. [1] Prvobitno je bilo predviđeno da područje statističkog regiona Šumadija i zapadna Srbija čine dva statistička regiona - Zapadni region i Centralni region. Početkom 2010. godine preovladala je ideja o smanjenju broja statističkih regiona, a razlog za to je neravnomernost u broju stanovnika u regionima na osnovu prvog predloga. Prema novom predlogu, Srbija se djeli na pet statističkih regiona, a ujednačavanje regiona vrši se spajanjem Zapadnog i Centralnog regiona i Istočnog i Južnog regiona.

Historija

U rimsko doba, ovo područje je prvobitno bilo u sastavu provincija Mezije, Dalmacije i Panonije. Usitnjavanjem provincija i promenom njihovih granica, celokupno područje regiona ulazi u sastav provincije Gornja Mezija. Stanovništvo ove provincije su uglavnom činila keltska i ilirska plemena. Kasnije, podelom Rimskog carstva, cela oblast je uključena u Vizantiju.

Krajem 5. i početkom 6. veka, na ove prostore se masovno doseljavaju slavenska plemena. Tokom ranog srednjeg veka, sjeveroistočnim djelovima ove oblasti su uglavnom dominirale Bugarska i Vizantija, dok su se jugozapadni djelovi oblasti nalazili u sastavu Raške. Na sjeveru regije, u Mačvi, širi se srednjovjekovna ugarska država, koja na ovom području formira pokrajinu Mačvanska banovina.

1282. godine, nakon sabora u Deževu, sjeverni djelovi oblasti ulaze u sastav Srijemske kraljevine, pod vlašću kralja Dragutina, a sredinom 14. veka, cela oblast je u sastavu Dušanovog srpskog carstva. Posle propasti Srpskog carstva, regija postaje središte države Nikole Altomanovića, a zatim i središte Moravske Srbije (u 14. vijeku) i Srpske despotovine (u 15. vijeku).

Padom Srpske despotovine (1459. godine) cjelokupno područje regiona dolazi pod tursku vlast. U kratkom periodu, između 1718. i 1739. godine, sjeverni deo oblasti ulazi u sastav Austrijske Kraljevine Srbije. 1804. godine region postaje središte Srpske revolucije i Pijemont moderne Srbije. Prvi srpski ustanak podigao je Karađorđe Petrović u mjestu Orašac 15. februara 1804. godine, a Drugi srpski ustanak pod vođstvom Miloša Obrenovića podignut je u mjestu Takovo 24. aprila 1815. godine.

Posle Drugog srpskog ustanka, veći dio regiona je u sastavu Srbije. Proširenjem granica Srbije 1833. godine, u sastav Srbije ulaze još neki južni i zapadni delovi regiona, dok pod turskom vlašću ostaje samo područje Sandžaka, koje će takođe ući u sastav Srbije 1912. godine. Posle formiranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, područje regiona je bilo podeljeno na nekoliko okruga (1918-1922) i oblasti (1922-1929). Sa formiranjem banovina 1929. godine, područje regiona je podeljeno između Drinske, Dunavske, Moravske i Zetske banovine.

Tokom okupacije Jugoslavije od strane sila Osovine u Drugom svjetskom ratu, ovo područje je uglavnom bilo u sastavu Nedićeve Srbije, dok se dio Sandžaka nalazio u sastavu Crne Gore. U toku narodnooslobodilačke borbe protiv okupatora, na zapadu regiona je 1941. godine formirana Užička republika. Posle oslobođenja, region ulazi u sastav SR Srbije u okviru nove socijalističke Jugoslavije. Na sjeveru i jugu SR Srbije nalazile su se autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovo, dok je centralno područje republike koje se nije nalazilo u sastavu autonomnih pokrajina bilo poznato pod imenom Uža Srbija (kasnije Centralna Srbija) i funkcionisalo je kao neka vrsta statističkog regiona, koji, za razliku od drugih djelova Jugoslavije, nije imao sopstvene organe vlasti, ali su statistički podaci iskazivani u okviru njegovih granica.

Tokom 2009. godine, područje Centralne Srbije podeljeno je na 5 statističkih regiona (Beograd, Zapadni region, Centralni region, Istočni Region, Južni region), da bi 2010. godine, spajanjem regiona, ovaj broj bio smanjen na 3 (Beograd, Šumadija i zapadna Srbija, Južna i istočna Srbija).

Geografija

Na području regiona nalazi se nekoliko prostorno-geografskih celina, od kojih su značajnije: Šumadija, Sandžak, Stari Vlah, Mačva, Podrinje, Pešter, Posavina, Pomoravlje, Zlatibor, itd.

Okruzi

Statistički region Šumadija i zapadna Srbija obuhvata ukupno osam upravnih okruga.

Ime	Položaj	Broj stanovnika (2011)	Glavni grad
Kolubarski okrug		174.228	Valjevo
Mačvanski okrug		298.931	Šabac
Moravički okrug		212.603	Čačak
Pomoravski okrug		214.536	Jagodina
Rasinski okrug		240.463	Kruševac
Raški okrug		309.258	Kraljevo
Šumadijski okrug		293.308	Kragujevac
Zlatiborski okrug		286.549	Užice

Gradovi

Veći gradovi regiona su (sa okvirnim brojem stanovnika 2011. godine):

• Kragujevac (179.000)
• Čačak (73.000)
• Kruševac (73.000)
• Novi Pazar (66.000)
• Kraljevo (64.000)
• Valjevo (59.000)
• Šabac (54.000)
• Užice (52.000)
• Jagodina (37.000)
• Paraćin (25.000)
• Aranđelovac (25.000)
• Gornji Milanovac (24.000)
• Loznica (19.000)
• Ćuprija (19.000)

Demografija

Prema popisu iz 2011. godine Statistički region Zapadna Srbija i Šumadija ima 2.031.697 stanovnika, dok gustoća naseljenosti iznosi 76,72 stanovnika/km². Prosječna starost iznosi 42,27 godina. Majmlađu populaciju ima Raški okrug (38,54), dok najstariju ima Pomoravski okrug (44,05 godina).