Nobelova nagrada za književnost

Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu
Čin proglašenje dobitnika Nobelove nagrade za književnost u 2008. godini
Lokacija	Stockholm, Švedska
U organizaciji	Švedska kraljevska akademija nauka
Prvi put dodijeljena	1901.
Službeni veb-sajt	www.nobelprize.org

Nobelova nagrada za književnost (švedski: Nobelpriset i litteratur) je nagrada koju Švedska kraljevska akademija nauka dodjeljuje svake godine još od 1901. Dodjeljuje se književnicima iz bilo koje države svijeta a koji su prema švedskom industrijalcu i utemeljitelju nagrade Alfredu Nobelu proizveli u oblasti književnosti najbolje djelo idealističkih tendencija (švedski: den som inom litteraturen har producerat det mest framstående verket i en idealisk riktning). Iako se ponekad pojedini radovi autora navode kao posebno vrijedni pažnje, Nobelova nagrada za književnost se zasniva na cjelokupnom opusu autora. Švedska kraljevska akademija nauka odlučuje laureata između nominiranih kandidata za nagradu a ime laureata objavljuje početkom oktobra. Jedna je od pet Nobelovih nagrada koje je utemeljio Alfred Nobel oporukom iz 1895. Ponekad se dodjela nagrada odloži za narednu godinu. Nije dodeljena 2018. godine, ali se u 2019. godini planira dodjela nagrade za dva laureata.

Pozadina

Alfred Nobel je u svom posljednjem testamenu naveo namjeru da se njegov kapital koji je stekao tokom života kao industrijalac i pronalazač koristi za utemeljenje niza nagrada za one koji daju najveću korist čovječanstvu u fizici, hemiji, fiziologiji ili medicini, književnosti i doprinosu svjetskom miru. Iako je Nobel sastavio nekoliko oporuka za života, posljednja je napisana nešto više od godinu dana prije nego što je preminuo, a potpisana je u Švedsko-norveškom klubu u Parizu 27. novembra 1895. Nobel je ostavio 94% svoje ukupne imovine, 31 milion švedskih kruna kako bi uspostavio fond za dodjelu pet Nobelovih nagrada. Zbog određene doze skepticizma oko autentičnosti podnesenog testamenta, Storting (norveški parlament) ga je odobrio tek 26. aprila 1897. Izvršitelji njegove posljednje volje bili su Ragnar Sohlman i Rudolf Lilljequist, koji su osnovali Nobelovu fondaciju i ispunili Nobelovu namjeru i organizirali dodjele nagrada.

Članovi norveškog Nobelovog komiteta koji su dodijelili nagradu za mir imenovani su ubrzo nakon što je testament odobren. Uslijedilo je osnivanje i drugih organizacije za dodjelu nagrada: Instituta Karolinska 7. juna, Švedske akademije 9. juna i Kraljevske švedske akademije nauka 11. juna. Nobelova fondacija je tada postigla dogovor o smjernicama vezano za dodjelu Nobelove nagrade. 1900. švedski kralj Oscar II proglasio je novostvorene statute Nobelove fondacije. Prema Nobelovoj volji, Kraljevska švedska akademija trebala je dodijeliti nagradu za književnost.

Nominacija i izbor

Svake godine Švedska kraljevska akademija nauka šalje zahtjeve za nominaciju kandidata za Nobelovu nagradu iz oblasti književnosti. Kandidate za nagradu mogu predlagati članovi Akademije, članovi književnih akademija i društava, profesori književnosti i jezika, bivši dobitnici Nobelove nagrade za književnost i predsjednici književnih organizacija ali ih ne mogu i birati.

Svake godine se predloži na hiljade kandidata a taj broj je od 2011. na nivou od oko 220 prijedloga. Akademija prijedloge prima do 1. februara, nakon čega ih razmatra Nobelov komitet. Do aprila, Akademija sužava izbor na dvadesetak kandidata dok se u maju lista ograničava na pet kandidata. Sljedeća četira mjeseca se zatim iskoriste na čitanje i pregled opusa svih pet kandidata. U oktobru, članovi Akademije glasaju i kandidat koji dobije više od polovine glasova imenovan je za Nobelovu nagradu za književnost. Niko ne može dobiti nagradu bez da bude na listi najmanje dva puta, tako da se mnogi od istih autora ponovo pojavljuju i ponovo se pregledavaju tokom sljedećih godina. Akademija raspolaže prevodiocima za trinaest jezika, ali ako kandidat koji je u užem izboru piše na drugom od tih jezika angažuju se prevodioci koji pri tome polažu zakletvu. Drugi elementi procesa su slični procesima za nagrade iz drugih oblasti. Sudije su sastavljene od 18 članova odbora koji se biraju do kraja života i do 2018. godine su bili bez mogućnosti povlačenja mandata. Kralj Carl XVI Gustaf je 2. maja 2018. godine izmijenio pravila akademije i omogućio članovima da podnesu ostavke. Nova pravila također navode da se od člana koji je bio neaktivan u radu akademije više od dvije godine može zatražiti da podnese ostavku.

Nagrada se najčešće objavljuje u oktobru. Ponekad, međutim, nagrada se može dodijeliti i godinu nakon što je trebala biti dodijeljena. Usred kontroverzi oko tvrdnji o seksualnom napadu, sukobu interesa i ostavkama zvaničnika, 4. maja 2018. godine, Švedska akademija je objavila da će dobitnik nagrade za 2018. biti objavljen 2019. godine zajedno sa laureatom za 2019.

Laureati

Glavni članak: Spisak dobitnika Nobelove nagrade za književnost

Također pogledajte

• Alfred Nobel
• Nobelova nagrada
• Nobelova nagrada za ekonomiju
• Nobelova nagrada za fiziku
• Nobelova nagrada za hemiju
• Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu
• Nobelova nagrada za mir