Razlika između verzija stranice "Hemijska formula"

Pregled historije

[nepregledana izmjena]

← Starija izmjena Novija izmjena →

Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj

VizualnoWikitekst

U redovima

Verzija na dan 10 februar 2021 u 01:57

Pregled

Hemijska formula je jedan od načina predstavljanja informacija o hemijskim proporcijama atoma koji čine određeni hemijski spoj ili molekulu, koristeći simbole hemijskih elemenata, brojeve, a ponekad i druge simbole, poput umetanja, crtica, zagrada, zareza i znakova plus (+) i minus (–). Oni su ograničeni na jednu tipografsku liniju simbola, koja može uključivati indekse i natpise. Hemijska formula nije hemijski naziv i ne sadrži riječi. Iako hemijska formula može podrazumijevati određene jednostavne hemijske strukture, to nije isto što i puna hemijska strukturna formula. Hemijske formule mogu u potpunosti odrediti strukturu samo najjednostavnijih molekula i hemijskih supstanci, i uglavnom su ograničenije snage hemijskih imena i strukturnih formula.

Najjednostavnije vrste hemijskih formula nazivaju se empirijske formule, koje koriste slova i brojeve koji označavaju numeričke proporcije atoma svake vrste. Molekulske formule označavaju jednostavne brojeve svake vrste atoma u molekulu, bez podataka o strukturi. Naprimjer, empirijska formula za glukozu je CH₂O(dvostruko više atoma vodika od ugljika i kisika), dok je njegova molekulska formula.

Hemijska formula je zapis sastava hemijskog spoja pomoću hemijskih simbola. Hemijska formula može biti:

Empirijska formula, koja navodi elemente spoja u njihovom međusobnom omjeru. Primjer: C_nH_2n; u spoju označava omjer vodonika i ugljika 1:2. Spojevi s takvim sastavom su obično veliki, npr. svi alkeni ili cikloalkani.

Strukturna formula, koja uz omjer pojedinog spoja navodi valenciju i razpored atoma u molekuli.

Molekulska formula, koja navodi broj atoma elementa u pojedinom spoju. Primjer: butan - C₄H₁₀

Definicija

Hemijska formula je jedan od načina predstavljanja informacija o hemijskim proporcijama atoma koji čine određeni hemijski spoj ili molekulu, koristeći simbole hemijskih elemenata, brojeve, a ponekad i druge simbole, poput umetanja, crtica, zagrada, zareza i znakova plus (+) i minus (–). Oni su ograničeni na jednu tipografsku liniju simbola, koja može uključivati indekse i natpise. Hemijska formula nije hemijski naziv i ne sadrži riječi. Iako hemijska formula može podrazumijevati određene jednostavne hemijske strukture, to nije isto što i puna hemijska strukturna formula. Hemijske formule mogu u potpunosti odrediti strukturu samo najjednostavnijih molekula i hemijskih supstanci, i uglavnom su ograničenije snage hemijskih imena i strukturnih formula.

Najjednostavnije vrste hemijskih formula nazivaju se empirijske formule, koje koriste slova i brojeve koji označavaju numeričke proporcije atoma svake vrste. Molekulske formule označavaju jednostavne brojeve svake vrste atoma u molekulu, bez podataka o strukturi. Naprimjer, empirijska formula za glukozu je CH₂O(dvostruko više atoma vodika od ugljika i kisika), dok je njegova molekulska formula.

Tako npr. formula H₂O označava molekulu vode, koja se sastoji od dvaju atoma vodika (H) i jednog atoma kisika (O).

Spoj	Empirijska formula	Molekulska formula	Sažeta strukturna formula	Strukturna formula
Hlorovodik	HCl	HCl	HCl	HCl
Acetatna kiselina	CH₂O	C₂H₄O₂	CH₃-CO-OH
Etin	CH	C₂H₂	HCΞCH	H-CΞC-H
Benzen	CH	C₆H₆
Etanol	C₂H₆O	C₂H₆O	CH₃-CH₂-OH
Metoksimetan	C₂H₆O	C₂H₆O	CH₃-O-CH₃
Mliječna kiselina	CH₂O	C₃H₆O₃	CH₃-CH(OH)-COOH
Glukoza	CH₂O	C₆H₁₂O₆	HOCH₂-[CH(OH)]₄-CHO	Fischerova

Formulska jedinica

Formulsku jedinica je najmanji omjer broja aniona i kationa u ionskom spoju koji prikazujemo formulom spoja. Ionska tvar je ogroman skup aniona i kationa koji su povezani ionskom vezom (elektrostatskom). U ionskoj tvari naizmjenično su raspoređeni anioni i kationi, odnosno svaki anion je okružen određenim brojem kationa i obrnuto. Ne postoji molekula ionskog spoja već je cijeli spoj jedna „velika molekula”. Zato formula ionskog spoja ima samo najmanji omjer broja aniona i kationa u spoju, odnosno prikazuje formulsku jedinku. Formula CaCl₂ govori da se u kalcij-hloridu kationi (Ca²⁺) i anioni (Cl^–) nalaze u omjeru 1:2 te je CaCl₂ formulska jedinka kalcij-hlorida.

U najširem smislu svaka formula predstavlja formulsku jedinku.

Formule hidratnih soli

Kristali hidratnih soli imaju u sastavu vezanu kristalnu vodu. Formula spoja se piše, naprimjer: CuSO₄∙5H₂O. Tačka u formuli ne predstavlja znak množenja već je znak sabiranja (plus). Voda je uklopljena u kristalnu strukturu spoja. Napisana formula je sažeti oblik pisanja. Zapravo formulu bi pravilnije trebalo pisati kao: [Cu(H₂O)₄]SO₄∙H₂O. Četiri molekule vode se koordiniraju s ionom bakra, dok je peta molekula vode povezana sa sulfatnim ionom. Također, MgSO₄∙7H₂O zapravo je [Mg(H₂O)₆]SO₄∙H₂O. Uglaste zagrade u pisanju koriste se za kreiranje formula kompleksnih spojeva.

Formule kompleksnih spojeva

Formule kompleksnih spojeva, sažeto se pišu kao u prethodnim primjerima, ali najprizornije je formulu prikazati „trodimenzijski”.

Bakar-tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH₃)₄]SO₄·H₂O
Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH₃)₅Cl]Cl₂
Kompleks kationa metala i EDTA.

Tipovi hemijskih formula

Hemijske formule razlikuju se prema informacijama koje pružaju.

Formula elementarne tvari predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli elementarne tvari (H₂, P₄, S₈)
Empirijska formula pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
Molekulska formula pokazuje tačan broj atoma u spoju (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate molekulske mase.
Strukturna formula prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije funkcionalnih grupa molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
Sažeta strukturna formula je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom redu, prikazane su atomske grupe i atomi ali način njihovog povezivanja nije posve jasan.
Stereohemijska formula prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim tipovima projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodima strukturne analize.

Formulska jedinica

Formulsku jedinica je najmanji omjer broja aniona i kationa u ionskom spoju koji prikazujemo formulom spoja. Ionska tvar je ogroman skup aniona i kationa koji su povezani ionskom vezom (elektrostatskom). U ionskoj tvari naizmjenično su raspoređeni anioni i kationi, odnosno svaki anion je okružen određenim brojem kationa i obrnuto. Ne postoji molekula ionskog spoja već je cijeli spoj jedna „velika molekula”. Zato formula ionskog spoja ima samo najmanji omjer broja aniona i kationa u spoju, odnosno prikazuje formulsku jedinku. Formula CaCl₂ govori da se u kalcij-hloridu kationi (Ca²⁺) i anioni (Cl^–) nalaze u omjeru 1:2 te je CaCl₂ formulska jedinka kalcij-hlorida.

U najširem smislu svaka formula predstavlja formulsku jedinku.

Formule hidratnih soli

Kristali hidratnih soli imaju u sastavu vezanu kristalnu vodu. Formula spoja se piše, naprimjer: CuSO₄∙5H₂O. Tačka u formuli ne predstavlja znak množenja već je znak sabiranja (plus). Voda je uklopljena u kristalnu strukturu spoja. Napisana formula je sažeti oblik pisanja. Zapravo formulu bi pravilnije trebalo pisati kao: [Cu(H₂O)₄]SO₄∙H₂O. Četiri molekule vode se koordiniraju s ionom bakra, dok je peta molekula vode povezana sa sulfatnim ionom. Također, MgSO₄∙7H₂O zapravo je [Mg(H₂O)₆]SO₄∙H₂O. Uglaste zagrade u pisanju koriste se za kreiranje formula kompleksnih spojeva.

Formule kompleksnih spojeva

Formule kompleksnih spojeva, sažeto se pišu kao u prethodnim primjerima, ali najprizornije je formulu prikazati „trodimenzijski”.

Bakar-tetraaminosulfat hidtat [Cu(NH₃)₄]SO₄·H₂O
Rodijev pentaminotriklorid [Rh(NH₃)₅Cl]Cl₂
Kompleks kationa metala i EDTA.

Također pogledajte

Periodni sistem elemenata

Reference

@@ Red 1: / Red 1: @@
 ==Pregled==
+'''Hemijska formula''' je jedan od  načina predstavljanja informacija o hemijskim proporcijama [[atom]]a koji čine određeni [[hemijski spoj]] ili molekulu, koristeći simbole [[hemijski element|hemijskih elemenata]], brojeve, a ponekad i druge simbole, poput umetanja, crtica, zagrada, zareza i znakova ''plus'' (+) i ''minus'' (–). Oni su ograničeni na jednu tipografsku liniju simbola, koja može uključivati indekse i natpise. Hemijska formula nije [[hemijska nomenklatura | hemijski naziv]] i ne sadrži riječi. Iako hemijska formula može podrazumijevati određene jednostavne hemijske strukture, to nije isto što i puna hemijska [[strukturna formula]]. Hemijske formule mogu u potpunosti odrediti strukturu samo najjednostavnijih [[molekula]] i [[hemijska supstanca|hemijskih supstanci]], i uglavnom su ograničenije snage hemijskih imena i strukturnih formula.
+Najjednostavnije vrste hemijskih formula nazivaju se ''[[empirijske formule]]'', koje koriste slova i brojeve koji označavaju numeričke ''proporcije'' atoma svake vrste. '''Molekulske formule''' označavaju jednostavne brojeve svake vrste atoma u molekulu, bez podataka o strukturi. Naprimjer, empirijska formula za [[glukoza|glukozu]] je CH<sub>2</sub>O(dvostruko više atoma vodika od ugljika i kisika), dok je njegova molekulska formula.
 '''Hemijska formula''' je zapis sastava [[hemijski spoj|hemijskog spoja]] pomoću [[hemija|hemijskih]] [[simbol]]a. Hemijska formula može biti:
 * '''[[Empirijska formula]]''', koja navodi [[hemijski element|elemente]] spoja u njihovom međusobnom omjeru. Primjer: C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>; u spoju označava omjer [[vodonik]]a i [[ugljik]]a 1:2. Spojevi s takvim sastavom su obično veliki, npr. svi alkeni ili cikloalkani.
 {{Glavni|Empirijska formula}}
-* '''[[Strukturna formula]]''', koja uz omjer pojedinog spoja navodi [[valencija (hemija)|valenciju]] i razpored [[atom]]a u [[molekula|molekuli]]. (CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>)
+* '''[[Strukturna formula]]''', koja uz omjer pojedinog spoja navodi [[valencija (hemija)|valenciju]] i razpored [[atom]]a u [[molekula|molekuli]].
 *'''Molekulska formula''', koja navodi broj atoma elementa u pojedinom spoju. Primjer: [[butan (plin)|butan]] - C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>
@@ Red 22: / Red 26: @@
 Tako npr. formula H<sub>2</sub>O označava molekulu vode, koja se sastoji od dvaju atoma vodika (H) i jednog atoma kisika (O).
-==Tipovi hemijskih formula==
-Hemijske formule razlikuju se prema informacijama koje pružaju.
-*'''Formula elementarne tvari''' predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli [[elementarne tvari]] (H<sub>2</sub>, P<sub>4</sub>, S<sub>8</sub>)
-*'''Empirijska formula''' pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
-*'''Molekulska formula''' pokazuje tačan broj atoma u spoju (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate molekulske mase.
-*'''Strukturna formula''' prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije [[Funkcionalna grupa|funkcionalnih grupa]] molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
-*'''Sažeta strukturna formula''' je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom redu, prikazane su atomske grupe i atomi ali način njihovog povezivanja nije posve jasan.
-*'''Stereohemijska formula''' prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim tipovima projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodima strukturne analize.
 {| class="wikitable"
@@ Red 48: / Red 42: @@
 |[[Metoksimetan]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-O-CH<sub>3</sub>||align="center"|[[slika:Dimethylether.PNG|100px]]||
 |-
-|[[Mliiječna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub>||CH<sub>3</sub>-CH(OH)-COOH||[[slika:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg]]||
+|[[Mliječna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub>||CH<sub>3</sub>-CH(OH)-COOH||[[slika:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg]]||
 |-
 |[[Glukoza]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>||HOCH<sub>2</sub>-[CH(OH)]<sub>4</sub>-CHO||[[slika:D-glucose chain (Fischer).svg]]Fischerova||[[slika:Beta-D-Glucopyranose.svg]]
@@ Red 69: / Red 63: @@
 M(edds).png|Kompleks kationa [[metal]]a i [[EDTA]].
 </gallery>
-==Reference==
-{{reflist}}
-[[Kategorija:Hemija]]
-[[Kategorija:Opća hemija]]
-[[Kategorija:Hemijska terminologija]]
-'''Hemijska formula''' je jedan od  načina predstavljanja informacija o hemijskim proporcijama [[atom]]a koji čine određeni [[hemijski spoj]] ili molekulu, koristeći simbole [[hemijski element|hemijskih elemenata]], brojeve, a ponekad i druge simbole, poput umetanja, crtica, zagrada, zareza i znakova ''plus'' (+) i ''minus'' (–). Oni su ograničeni na jednu tipografsku liniju simbola, koja može uključivati indekse i natpise. Hemijska formula nije [[hemijska nomenklatura | hemijski naziv]] i ne sadrži riječi. Iako hemijska formula može podrazumijevati određene jednostavne hemijske strukture, to nije isto što i puna hemijska [[strukturna formula]]. Hemijske formule mogu u potpunosti odrediti strukturu samo najjednostavnijih [[molekula]] i [[hemijska supstanca|hemijskih supstanci]], i uglavnom su ograničenije snage hemijskih imena i strukturnih formula.
-Najjednostavnije vrste hemijskih formula nazivaju se ''[[empirijske formule]]'', koje koriste slova i brojeve koji označavaju numeričke ''proporcije'' atoma svake vrste. '''Molekulske formule''' označavaju jednostavne brojeve svake vrste atoma u molekulu, bez podataka o strukturi. Naprimjer, empirijska formula za [[glukoza|glukozu]] je CH<sub>2</sub>O(dvostruko više atoma vodika od ugljika i kisika), dok je njegova molekulska formula.
- CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-OH or CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>OH. However, even a condensed chemical formula is necessarily limited in its ability to show complex bonding relationships between atoms, especially atoms that have bonds to four or more different [[substituent]]s.
-Since a chemical formula must be expressed as a single line of chemical element symbols, it often cannot be as informative as a true structural formula, which is a graphical representation of the spatial relationship between atoms in chemical compounds (see for example the figure for butane structural and chemical formulae, at right). For reasons of structural complexity, a single condensed chemical formula (or semi-structural formula) may correspond to different molecules, known as [[isomer]]s. For example glucose shares its [[molecular formula]] [[C6H12O6|C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>]] with a number of other [[sugar]]s, including [[fructose]], [[galactose]] and [[mannose]]. Linear equivalent chemical ''names'' exist that can and do specify uniquely any complex structural formula (see [[chemical nomenclature]]), but such names must use many terms (words), rather than the simple element symbols, numbers, and simple typographical symbols that define a chemical formula.
-Tako npr. formula H<sub>2</sub>O označuje molekulu vode, koja se sastoji od dvaju atoma vodika (simbol H) i jednog atoma kisika (simbol O).
 ==Tipovi hemijskih formula==
 Hemijske formule razlikuju se prema informacijama koje pružaju.
-*''Formula elementarne tvari'' predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli [[elementarne tvari]] (H<sub>2</sub>, P<sub>4</sub>, S<sub>8</sub>)
+*'''Formula elementarne tvari''' predočuje molekulu odnosno skup istovrsnih atoma koji se nalaze u molekuli [[elementarne tvari]] (H<sub>2</sub>, P<sub>4</sub>, S<sub>8</sub>)
-*''Empirijska formula'' pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
+*'''Empirijska formula''' pokazuje samo relativne omjere broja pojedinih atoma u jedinki, a određuje se na temelju masenih udjela pojedinih elemenata u spoju dobivenih elementarnom analizom.
-*''Molekulska formula'' pokazuje tačan broj atoma u spoju (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate molekulske mase.
+*'''Molekulska formula''' pokazuje tačan broj atoma u spoju (molekuli), a određuje se iz empirijske formule i poznate molekulske mase.
-*''Strukturna formula'' prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije [[Funkcionalna grupaa|funkcionalnih skupina]] molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
+*'''Strukturna formula''' prikazuje način povezivanja atoma u molekuli, a određuje se nakon identifikacije [[Funkcionalna grupa|funkcionalnih grupa]] molekule (alkoholna, aldehidna, kiselinska, aminska i dr.), najčešće spektroskopskim tehnikama.
-*''Sažeta strukturna formula'' je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom redu, prikazane su atomske grupe i atomi ali način njihovog povezivanja nije posve jasan.
+*'''Sažeta strukturna formula''' je strukturna formula napisana jednostavnije, često u jednom redu, prikazane su atomske grupe i atomi ali način njihovog povezivanja nije posve jasan.
-*''Stereohemijska formula'' prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim tipovima projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodima strukturne analize.
+*'''Stereohemijska formula''' prikazuje prostornu orijentaciju atoma u molekuli različitim tipovima projekcija koje uključuju mnoge dodatne konvencije. Prostorni raspored atoma izravno se određuje difrakcijskim metodima strukturne analize.
-{| class="wikitable"
-!Spoj||Empirijska formula||Molekulska formula||Sažeta strukturna formula||Strukturna formula||Projekcijska formula
-|-
-|[[Hlorovodik]]||HCl||HCl||HCl||align="center"|HCl||
-|-
-|[[Acetatna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>4</sub>O<sub>2</sub>||CH<sub>3</sub>-CO-OH||align="center"|[[slika:Acetic acid 2.svg|100px]]||
-|-
-|[[Etin]]||CH||C<sub>2</sub>H<sub>2</sub>||HCΞCH||align="center"|H-CΞC-H||
-|-
-|[[Benzen]]||CH||C<sub>6</sub>H<sub>6</sub>||[[Datoteka:Benzene circle.png]]||align="center"|[[slika:Benz1.png|100px]]||
-|-
-|[[Etanol]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-CH<sub>2</sub>-OH||align="center"|[[slika:Ethanol-2D-flat.png|100px]]||
-|-
-|[[Metoksimetan]]||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>O||CH<sub>3</sub>-O-CH<sub>3</sub>||align="center"|[[slika:Dimethylether.PNG|100px]]||
-|-
-|[[Mliiječna kiselina]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub>||CH<sub>3</sub>-CH(OH)-COOH||[[slika:Milchsäure Enantiomerenpaar.svg]]||
-|-
-|[[Glukoza]]||CH<sub>2</sub>O||C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>||HOCH<sub>2</sub>-[CH(OH)]<sub>4</sub>-CHO||[[slika:D-glucose chain (Fischer).svg]]Fischerova||[[slika:Beta-D-Glucopyranose.svg]]
-|}
 ==Formulska jedinica==
@@ Red 139: / Red 98: @@
 [[Kategorija:Hemija]]
 [[Kategorija:Opća hemija]]
-[[Kategorija:Hemijska terminologija]]
 [[Kategorija:Hemijska nomenklatura]]