Crkve brvnare u Bosni i Hercegovini

Crkva brvnara

Crkve brvnare u Bosni i Hercegovine su naročit tip crkvenih zdanja izgrađen u potpunosti od drveta pri čemu je, kako im i samo ime kaže, brvno glavni građevinski element. Brvno je stablo koje nije obrađeno bar sa jedne strane. Predstavljaju skupinu objekata graditeljskog naslijeđa Bosne i Hercegovine, pa su neke proglašene za nacionalne spomenike.

Opšte

Ovakve crkve građene su svuda u svijetu gde je drvo bilo važan građevinski materijal. U Rumuniji ih je izgrađeno preko 100, u Slovačkoj preko 50, Srbiji, u Hrvatskoj postoje još četiri, Rusiji, Poljskoj, Ukrajini Skandinaviji i u Čileu na ostrvu Chiloé.

Po 8 crkava brvnara iz Rumunije i Slovačke i po 16 iz sa poljskih i ukrajinskih Karpata i Čilea upisano je na UNESCOvu listu mjesta svjetske baštine u Evropi.

Prema popisu, koji je rađen 1911. godine, na prostoru Bosne i Hercegovine bila su ukupno 83 sakralna objekta izrađena od drveta, prvenstveno u Bosanskoj Krajini. Do 1952. godine bilo ih je približno trideset. Veliki broj drvenih crkava nestao je u toku II svjetskog rata i u godinama poslije njegovog završetka, zbog lošeg ili nedovoljnog održavanje.

Građene su u periodu od kraja XVII do početka XX vijeka i obično daleko od važnih drumova. Crkve nisu građene po jedinstvenom projektu, već su rezultat inventivnosti graditelja, pa nije moguća klasifikacija. Promatrajući njihovu arhitektonsku artikulaciju, ne može se govoriti o primjeni nekih stilskih elementa, jer se radi o seoskim crkvama na samoj periferiji umjetničkih i kulturnih strujanja. Neke su građene i bez uptrebe eksera. Poredeći crkve brvnare izgrađene u Bosni i Hercegovini sa džamijama od drveta, nalazi se dosta sličnih arhitektonsko-konstruktivnih elemenata, koji se objašnjavaju djelovanjem domaćih majstora.

Crkva brvnara u Romanovcima

Crkva brvnara u selu Malo Blaško

Crkva u Romanovcima

Graditeljska cjelina - Pravoslavna crkva brvnara posvećena sv. Nikoli u Romanovcima, općina Gradiška, proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Osnovu crkve predstavlja pravougaonik dimenzija 7,42 m dužine i 4,16 m širine. Visina zidova objekta iznosi 1,95 m, dok ukupna visina crkve, mjerena od nivoa terena do sljemena, iznosi 5,75 m. Crkva nema oltarsku apsidu.

Crkva u Malom Blašku

Graditeljska cjelina - Pravoslavna crkva brvnara u selu Malo Blaško sa pokretnom imovinom, općina Laktaši, proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Potiče iz perioda oko 1750. godine. Postavljena je na kamene temelje i cjelokupno izvedena od hrastovog drveta. Vanjske dimenzije osnove crkve su 7,19 x 4,02m. Ukupna visina objekta iznosi 5,11m. Pokrivena je strmim četverovodnim krovom od hrastove šindre, izvedenim nizom rogova, bez grebenjača, čije odsustvo omogućuje suptilnije spajanje krovnih ploha.

Crkva u Jelićki

Graditeljska cjelina – Pravoslavna crkva brvnara (crkva posvećena Prenosu moštiju sv. Nikole) u Jelićki, općina Prijedor. proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine

Selo Jelićka nalazi se u prostranoj ravnici zvanoj Timar, u donjem toku rijeke Gomionice, između Prijedora i Bronzanog Majdana i planina Kozara i banjalučka Vrhovina. Osnovu crkve predstavlja pravougaonik čije dimenzije su: dužina 9,00 m (mjereno bez apside) i širina 5,40 m. Crkva sa istočne strane ima petostranu oltarsku apsidu dužine 1,35 m. Oltarni prostor crkve je od naosa odijeljen ikonostasnom pregradom,sa ikonama slikanim tehnikom tempera na platnu. Slike su rad domaćeg majstora i oštećene su.

Crkva u Marički

Graditeljska cjelina – Pravoslavna crkva brvnara sv. Ilije u Marićki, općina Prijedor. proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine

Crkva u Palačkovcima

Graditeljska cjelina – Pravoslavna crkva-brvnara (Crkva svetih apostola Petra i Pavla) sa pokretnim naslijeđem u Palačkovcima, općina Prnjavor je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Selo Palačkovci nalazi se na sredini puta između Prnjavora i Dervente, na udaljenosti od oko 2 km jugozapadno od ceste koja vodi prema mjestu zvanom Crkvina, lokalitet Šuma. Godina gradnje ove crkve je 1843, što je vidljivo sa urezanog natpisa u vrhu dovratnika hrama. Crkva ima pravougaonu osnovu, dimenzija 9,82 x 4,56 m. Visina sljemena iznosi preko 7,00 m. Rađena je od hrastovih savršeno tesanih brvana čiji su spojevi i preklopi urađeni vrlo precizno. Zidna brvna su uža od temeljnih koja su postavljena na grubo pritesano kamenje i na uglovima su povezana dvostrukim preklopom. U enterijeru crkva je podijeljena, kao i većina objekata ovog tipa, na: pripratu, naos i oltarski prostor. Ukrašena je ikonama.

Crkva u Krupi na Vrbasu

Historijsko područje – Crkva brvnara posvećena svetom Nikoli u Krupi na Vrbasu, Grad Banja Luka, je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Crkva je smještena u zaseoku Tovilovići, na uzvisini na obodu hrastove šume. Do crkve vodi lokalna saobraćajnica u neposrednoj blizini glavnog puta Banja Luka - Jajce.

Crkva je izgrađena 1735. godine. Dimenziije objekta su: dužina veća od 8 m i širina veća od 6 metara, dodatom trostranom apsidom. Zvonik koji se nalazi u dvorištu crkve nije autentičan, tj. izgrađen je u novije vrijeme. Tokom posljednje rekonstrukcije crkve, uvedena je električna energija.

Crkva u Kolima Banja Luka

Građevinska cjelina – Crkva brvnara posvećena Vaznesenju Hristovom u Kolima, Grad Banja Luka, je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Selo Kola smješteno je u banjalučkim Vrhovinama, na nadmorskoj visini od cca 420 m.n.v., desetak kilometara jugozapadno od Banje Luke, a u neposrednoj blizini puta Banja Luka - Ključ. Uži lokalitet na kojem se nalazi drvena crkva se naziva Branilovice. Crkva je pravougaonog oblika cca 7,18 x 4,21 m. Na udaljenosti od 7-8 m zapadno od crkve brvnare, podignut je, iza 2000. godine, poluotvoreni zvonik na stupovima.

Crkva na Palama

Drvena katolička crkva na Palama

Graditeljska cjelina – Katolička crkva sv. Josipa na Palama proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Vanjske dimenzije objekta iznose 17 x 8 m, sa apsidom. Visina zidova crkve, mjereno od poda do početka svoda, iznosi oko 4 m, a visina do tjemena svoda oko 7 m. Zidovi crkve su rađeni od masivnih brvana (balvana) sa tankim drvenim gredicama između njih. Brvna su postavljena na kameni postament visine 40 cm, izrađen od nepravilno tesanih kamenih blokova, postavljenih u dva horizontalna reda. Dvovodni krov crkve je pokriven crijepom, a viševodni krovovi apside i zvonika limom.

Literatura

• Ljiljana Ševo, Banja Luka, 2002. -Crkva u Romanovcima, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine, Banja Luka, 2002.
• Petar Momirović, Naše starine III. Sarajevo: 1956, 149-173. -Drvene crkve zapadne Bosne
• Madžida Bećirbegović, Džamije sa drvenom munarom u Bosni i Hercegovini, 2. izdanje, «Sarajevo Publishing», Sarajevo, 1999.

Vanjski linkovi

• Drvena crkva u Laktašima