Razlika između verzija stranice "Crnogorci"

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Pregled historije
[nepregledana izmjena][nepregledana izmjena]
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Sadko (razgovor | doprinosi)
170 edits
Dopunjujem članak na osnovu referenci.
oznaka: vraćeno
Sadko (razgovor | doprinosi)
170 edits
Na osnovu popisa iz 2011, novi podaci će biti vjerovatno dogodine.
oznaka: vraćeno
Red 1: Red 1:
{{Nedostaju izvori}}
{{Nedostaju izvori}}
[[Datoteka:Flag of Montenegro.svg|mini|'''Nacionalni i državni barjak Crnogoraca''']]
[[Datoteka:Flag of Montenegro.svg|mini|'''Nacionalni i državni barjak Crnogoraca''']]
'''Crnogorci''', [[Južni Slaveni|južnoslavenski]] [[narod]], koji pretežno živi u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], jednim dijelom i u [[Srbija|Srbiji]]. U Crnoj Gori 279.012 (blizu 45% populacije) stanovnika se deklariše kao Crnogorci po nacionalnosti (popis iz 2011. godine). U Srbiji ima 69.000 deklariranih nacionalnih Crnogoraca (oko 1% populacije populacije u toj državi).
'''Crnogorci''', [[Južni Slaveni|južnoslavenski]] [[narod]], koji pretežno živi u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], jednim dijelom i u [[Srbija|Srbiji]]. U Crnoj Gori 279.012 (blizu 45% populacije) stanovnika se deklariše kao Crnogorci po nacionalnosti (popis iz 2011. godine). U Srbiji ima 38.527 deklariranih nacionalnih Crnogoraca (oko 1% populacije populacije u toj državi).


Crnogorci su većinom istočno-pravoslavne vjere, te manjim dijelom muslimanske i rimokatoličke, a govore, u zavisnosti od toga kako ga imenuju, relativnom većinom [[srpski jezik]] ijekavskog nariječja (računajući one koji se ne deklarišu kao Crnogorci), dok nešto manji dio (oko 229.215), odnosno više od 36-37% stanovništva Republike Crne Gore (sa popisa 2011.) naziva svoj jezik [[crnogorski jezik|crnogorskim]] (većinom etnički Crnogorci).
Crnogorci su većinom istočno-pravoslavne vjere, te manjim dijelom muslimanske i rimokatoličke, a govore, u zavisnosti od toga kako ga imenuju, relativnom većinom [[srpski jezik]] ijekavskog nariječja (računajući one koji se ne deklarišu kao Crnogorci), dok nešto manji dio (oko 229.215), odnosno više od 36-37% stanovništva Republike Crne Gore (sa popisa 2011.) naziva svoj jezik [[crnogorski jezik|crnogorskim]] (većinom etnički Crnogorci).

Verzija na dan 11 juni 2021 u 21:53

Nacionalni i državni barjak Crnogoraca

Crnogorci, južnoslavenski narod, koji pretežno živi u Crnoj Gori, jednim dijelom i u Srbiji. U Crnoj Gori 279.012 (blizu 45% populacije) stanovnika se deklariše kao Crnogorci po nacionalnosti (popis iz 2011. godine). U Srbiji ima 38.527 deklariranih nacionalnih Crnogoraca (oko 1% populacije populacije u toj državi).

Crnogorci su većinom istočno-pravoslavne vjere, te manjim dijelom muslimanske i rimokatoličke, a govore, u zavisnosti od toga kako ga imenuju, relativnom većinom srpski jezik ijekavskog nariječja (računajući one koji se ne deklarišu kao Crnogorci), dok nešto manji dio (oko 229.215), odnosno više od 36-37% stanovništva Republike Crne Gore (sa popisa 2011.) naziva svoj jezik crnogorskim (većinom etnički Crnogorci).

Ne zna se pouzdano koliko ukupno ima Crnogoraca u svijetu; procjenjuje se do 500.000.

Historija imena

Historija imena naroda, Crnogorac i Crne Gore, seže u srednji vijek za doba vladavine crnogorske dinastije Crnojevići (14. i 15. vijek), kada se prijestonica, pred prodorima Osmanlija, premjestila iz Zetske ravnice u brdovito Cetinje. Planinske oblasti Crnojevića države i prije toga događaja su se nazivale Crna Gora.

Etnos Crnogoraca je nastao sintezom dominantnih Slavena sa starosjediocima Ilirima i Vlasima koji su vremenom prihvatili slavenski jezik.

Prvobitno ime Crnogoraca je, prema vizantijskim izvorima, bilo Dukljani, jer se njihova država od 10. do 13. vijeka zvala Duklja. Naziv države poslije se mijenja u Zeta (sa stanovnicima - Zećanima), da bi se onda ime trajno promijenilo u Crna Gora i Crnogorci.

Pokretanje ideje i nastanak crnogorske nacije =

Crnogorski komunista Milovan Đilas (1911-1995), jedan od glavnih zagovornika crnogorske nacionalne posebnosti, koji se kasnije odrekao i ogradio od istih stavova.
Zastava NR/SR Crne Gore
Nakon referenduma o nezavisnosti dolazi do državno sponzorisanog afirmisanja i nastojanja da se utemelji crnogorske nacije, jezik i NVO CPC, što je istovrijemeno praćeno diskriminacijom Srba, prosrpskih pojedinaca, srpskog jezika i Srpske pravoslavne crkve.

Narod pravoslavne vjeroispovjesti sa prostora današnje Republike Crne Gore se kroz svoju čitavu srednjovjekovnu i modernu istoriju u etničkom smislu osjećao i izjašnjavao Srbima.[1] Tradicionalno su baštinili elemente srpskog etničkog korpusa kao što su: zajedničko sjećanje, mitovi, vjera i crkva, jezik, ćirilično pismo, epska poezija, simboli, imena, toponimi, kultovi Miloša Obilića (kosovski zavjet), Svetog Save, Nemanjića i drugo, smatrajući sebe nepokornim Srbima koji nijesu prihvatali da žive bez slobode.[1]

Crnogorci kao nacija kakvim ih danas prepoznajemo nastaju usljed spoljnih i unutrašnjih faktora, primarno tokom 20. vijeka.[1]

Spoljni faktori

Spoljni faktor ogledaju se u djelovanja i dugoročnom nacionalnom inženjeringu velikih sila i komšija Crne Gore. U 19. i početkom 20. vijeka takve aktivnosti sprovodili su Beč, Budimpešta, London i Zagreb.[1] Djelovanje ovih država i centara moći bilo je motivisano ciljem cijepanja srpskog etničkog korpusa zarad ostvarenja geopolitičkih ciljeva - onemogućavanja stvaranja teritorijalno i populaciono ozbiljnije srpske i južnoslovenske države na Balkanu te zaustavljanje i minimiziranje ruskog uticaja na Balkanu.[1]

Prva velika sila koje je direktno radila na stvaranju novog crnogorskog identiteta bila je Austrougarska.[2] Austrougarski okupator tokom Prvog svjetskog rata po kapituliranju Crne Gore ukida srpsku trobojku, planira rušenje NJegoševe zavjetne zadužbine, prekida štampanje Cetinjskih novina na ćirilici i uvodi latinicu, reformišu nastavni program tako da djeca ne uče o srpskoj istoriji, simbolima, kultovima a sve neposlušne učitelje hapsi i osuđuje na višemjesečnu robiju.[1]

Prvo pominjanje zasebne crnogorske nacije pronalazimo tokom četvrtog kongresa Komunističke partije Jugoslavije u Drezdenu.[3]

Tridesetih godina HH stoljeća, Sekula Drljević preuzima pseudoistorijski program hrvatskih propagandista Iva Pilara i Milana Šuflaja, bliskih Hrvatskoj stranci prava.[4] Štedimlijina publikacija Osnove crnogorskog nacionalizma izlazi 1937. u Zagrebu. U publikaciji on preuzima ideje i načela Pilara, kopira ih i dalje razrađuje. Glavne tvrdnje izrečene u knjizi su istorijski falsifikati u kojima se tvrdi da je Crna Gora izvorno "crvena Hrvatska" i katolička te da se Crvena Hrvatska vremenom lingvistički pretopila u Crnu Goru.[5][6]

Tokom okupacije Crne Gore od strane Sila Osovine u Drugom svjetskom ratu ponovo su ukidani simboli srpskog naroda. Kroz obrazovanje, političko uređenje i kulturnu politiku istican je zaseban nesrpski identitet. I pored represivnih mjera, tokom ovog perioda Krsto Zrnov Popović sam lider kvislniške Crne Gore i glavnica elita Crne Gore izjašnjavali su se kao Srbi.[5]

Unutrašnji faktori

Unutrašnji faktori zbog kojih Crnogorci nastaju kao nacija jesu i nezadovoljstvo, frustracija i strah ambicioznog kralja Nikole, čiji je životni cilj bio ujedinjenje dvije srpske države na čelu sa njegovom dinastijom,[7] kao i elita Crne Gore koji strijepe za svoju poziciju i budućnost nakon pobjede suparničke srpske dinastije Karađorđević. Unutrašnje nestabilnosti, podjele i brojni sukobi nastali nakon izbjeglištva kralja Nikole bile su dodatni razlog i podstrek za nastanak nezavisnog identiteta u Crnogoraca.[1]

U vrijeme ujedinjenja Kraljevine Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918), na području Crne Gore došlo je do političke polarizacije i podjele na bjelaše (pobornici ujedinjenja) i zelenaše (protivnici novonastalog stanja). Nakon sloma Božićne pobune, koja je izbila početkom 1919. godine, radikalno (separatističko) krilo zelenaškog pokreta potpalo je pod udar državne vlasti, dok su druge zelenaške grupacije počele da tragaju za novim oblikom političkog djelovanja, koji bi u novonastalim okolnostima bio formalno prihvatljiv.[8] Pošto je federalizam smatran politički legitimnom opcijom, umjereno krilo zelenaškog pokreta počelo se okretati ka federalističkom konceptu, koji su u to vrijeme zastupale i neke druge političke grupacije u Kraljevini SHS,[9] dok je radikalno krilo nastavilo da zagovara obnovu državnosti Crne Gore. Nakon konsolidacije u zelenaškim redovima, doneta je odluka o stvaranju regionalne stranke federalističkog usmjerenja, koja je formalno osnovana u oktobru 1925. godine, pod zvaničnim nazivom: Crnogorska stranka. Naziv stranke nije sadržao posebne ideološke odrednice, čime se željelo postići objedinjavanje svih zelenaških struja, a svođenjem stranačkog naziva na crnogorsku odrednicu željelo se izvršiti okupljanje svih pristalica crnogorstva.[10] U to vrijeme, u rukovodstvu Crnogorske stranke još uvijek nije postojao jedinstven stav o crnogorskom nacionalnom pitanju, koje je i dalje posmatrano prvenstveno kao regionalno i državno-političko pitanje. Međutim, na radikalnom (desnom) krilu zelenaškog pokreta došlo je do postepenog jačanja antisrpskih tendencija, a glavni zagovornici takvog usmjerenja postali su Savić Marković Štedimlija i Sekula Drljević.[11] Tokom dvadesetih godina XX vijeka, budući ideolog i svojevrsni otac crnogorske nacije Sekula Drljević ne spominje bilo kakvu posebnost crnogorske nacije. U zastupanju svojih stavova najdalje odlazi sa formulacijom politički narod, smatrajući da Crnogorci (kao dio srpskog naroda) i Crna Gora zaslužuju bolji status i tretman unutar zajedničke države.[3] Komunistički i ustaški pokret, na temeljima i postulatima austrougarskog djelovanja, crnogorskim federalistima i naslednicima zelenaškog pokreta pomažu i utiču da se projekat pomjeri od političke nacije do zasebno konstituisanog identiteta crnogorske nacije.[5]

Jedan od dodatnih faktora razvoja i nastanka crnogorske nacije jeste neadekvatan tretman državnosti i tradicije Crne Gore nakon ujedinjenja ili prisajedinjenja (zavisno od interpretacije događaja) 1918. godine, što je do danas izvor podjela u društvu Crne Gore.[1]

Ideja o crnogorskoj posebnosti prvi put se ozbiljnije spominje tokom Drugog svjetskog rata.[12]

Crnogorsko nacionalno pitanje je razmatrano na političkoj ljevici. Kominterna se u svojim programskim dokumentima zvanično zalagala za stvaranje posebne crnogorske nacije, takav stav je usvojila i Komunistička Partija Jugoslavije.[13][14] Prilikom priprema za održavanje Pete zemaljske konferencije KPJ u jesen 1940. godine, crnogorski komunista Milovan Đilas je odlučno zastupao stav o samobitnosti crnogorske nacije, u čemu su ga podržali Edvard Kardelj i Josip Broz Tito, dok je Moša Pijade smatrao da se proces formiranja posebne crnogorske nacije još uvek nalazi u svojoj prelaznoj, odnosno razvojnoj fazi.[15][16]

Nakon aprilskog rata i sloma Kraljevine Jugoslavije (1941), znatan dio rukovodstva Crnogorske stranke se na čelu sa Sekulom Drljevićem stavio u službu italijanskih okupatora, nadajući se da će putem saradnje sa fašistima doprinjeti stvaranju Nezavisne Države Crne Gore. Kada se ta zamisao pokazala kao neostvariva, Drljević se povukao u NDH, postavši saradnik ustaškog režima i savjetnik Ante Pavelića, koji je sredinom 1944. godine omogućio Drljeviću da u Zagrebu oformi takozvano Crnogorsko državno vijeće. Završetkom rata, fašistički koncept riješavanja crnogorskog nacionalnog pitanja doživio je potpuni slom.[17]

Po završetku Drugog svjetskog rata, crnogorski komunisti revitalizuju Štedimlijine ideje i zauzimaju stanovište da se 1918. dogodila okupacija te utvrđuju narativ o crnogorskoj posebno od vrijemena srednjovjekovne Duklje pa do savremenog doba.[1] Tokom perioda komunističke Jugoslavije u Crnoj Gori se sistematski radilo na temeljnoj izmjeni nacionalnog pamćenja i istorije, sa ciljem da bi se zajedničke odlike svih Srba što više umanjile a istakle regionalne zasebnosti Crnogoraca.[18] Takva politika je dodatno uobličena putem namjenskog konstruisanja crnogorske "nacionalne" istorije, što je bilo povjereno istoričaru Jagošu Jovanoviću, koji je 1947. godine objavio obimno djelo pod naslovom: Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti: Istorija Crne Gore od početka VIII vijeka do 1918. godine.[19] Pojavom ovog djela, koje je bilo naručeno od strane državnog i partijskog aparata, postavljena je osnova za ideološku crnogorizaciju cjelokupne regionalne istorije. U književnom kanonu NJegoša brisani su svi pomeni određivanja svog naroda i sebe kao Srbina.[20] Crnogorski identitet postaje ustavno-politička kategorija iako nije bilo nikakve društvene rasprave na ovu temu.[21] U razdoblju između 1944. i 1948. godine, crnogorizacija je zahvatila sve oblasti društvenog života, dostigavši vrhunac u vrijeme prvog posleratnog popisa stanovništva, koji je sproveden u martu 1948. godine.[22] Zvanični rezultati tog popisa prikazivali su Crnu Goru kao etnički najhomogeniju federalnu jedinicu, sa preko 90% etničkih Crnogoraca u odnosu na ukupan broj stanovnika. Iako je crnogorizacija bila sprovođena u mnogim oblastima društvenog života, komunistički režim ipak nije pristupio ozvaničenju posebnog crnogorskog jezika, već je jezičku normu zasnovao na konstruisanju opšteg srpskohrvatskog jezika. Takođe, nije promjenjena ni tradicionalna narodna zastava, odnosno crveno-plavo-bijela trobojka, osim što joj je pridodata petokraka zvijezda.

Komunističke vlasti usvajaju niz dokumenata kojima se daje zakonski legitimitet i razvija strateški razvoj crnogorske nacije, poput Platforme o razvoju crnogorske kulture iz 1970. usvojene na sjednici Centralnog komiteta saveza komunista Crne Gore.[21] Sve do donošenja platforme smatralo se da su Crnogorci etnički Srbi koji su stasali u posebnu naciju, što je zastupao i Milovan Đilas u poznatom članku objavljenom u Borbi 1945. O crnogorskom nacionalnom pitanju.[23] On je devedesetih revidirao stav u suprotnom pravcu tvrdeći da su Crnogorci dio srpskog korpusa.[21] Ni sam tekst platforme ne negira zajedničko porijeklo Srba i Crnogoraca ali naciju tumači kao produkt savremenih istorijskih zbivanja.[21] Usvojeni dokument u kojem se partija bavila suštinom crnogorskog identiteta biće predmet temeljne analize na partijskoj sjednici održanoj 1985. sa ciljem utvrđivanja postignutih rezultata.[21] Na osnovu usvojenih zaključaka platforme osnivaju se nove institucije i mediji u Crnoj Gori.[21] Osniva se Crnogorska akademija nauka i umjetnosti kao zasebna institucija kako bi se Srbi iz Crne Gore odvratili od članstva u SANU. Prvi počasni članovi CANU bili su Josip Broz i Vladimir Bakarić, koji je u pristupnoj besjedi govorio o crnogorskom jeziku.[24] U ovom periodu dolazi do rušenja NJegoševe zavjetne crkve, što je izazvalo proteste dijela javnosti.[24] Meštrovićev sin Mate Meštrović izjavio je da mu je na pitanje zašto radi na projektu NJegoševog mauzoleja otac rekao: Da im dignem nacionalnu samosvijest, da znaju da su oni Crnogorci, da imaju NJegoša kao simbol svoje prošlosti i nezavisnosti, odnosno samobitnosti.[25]

Krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih pojedine publikacije objavljene u Zagrebu nastavljaju Štedimlijin narativ o zasebnosti crnogorske nacije, kao što su O Postanku i razvoju crnogorske nacije Save Brkovića (1974) i omanja publikacija O etnogenezi Crnogoraca Špira Kulišića (1980).[26] Prema pisanju Batrića Jovanovića tezu o zasebnosti crnogorske nacije su na javnoj raspravi u junu 1981. veoma nevješto branili režimski podobni istoričari, poput Radoslava Rotkovića i Dragoja Živkovića.[27] Ovaj dvojac će po sopstvenom tumačenju crnogorske istorije pisati odrednice o kulturi i narodu Crne Gore u Enciklopediji Jugoslavije, objavljenoj i pripremanoj u Jugoslovenskom leksikografskom zavodu u Zagrebu.[27] Dalji nastavljači i propagandisti istovjetnih teza bili su crnogorski nacionalisti Jevrem Brković i Danilo Radojević.[27]

Uoči i tokom raspada Jugoslavije, u Crnoj Gori je počela da se vraća srpska samosvjest kod značajnog dijela građana. Nosioci ideje crnogorske zasebnosti u ovom periodu činile su strukture Liberalnog saveza Crne Gore, koji je imao određenu podršku djela državnog aparata i široku podršku nevladinih organizacija.[28][29] Liberalni savez 1993. osniva Maticu crnogorsku[28] koja takođe promoviše koncept crnogorske nacije.

Podjela u društvu Crne Gore vezana za različita stanovišta oko značajnih pitanja poput odnosa sa Srbijom, tumačenja istorijskih događaja i identiteta pravoslavnih hrišćana Crne Gore ponovo dobijaju na značaju nakon podjele ranije monolitne Demokratske partije socijalista na dijelove stranke koji podržavaju Momira Bulatovića ili Mila Đukanovića.[30] Od 1997. godine Milo Đukanović kao čelnik Demokratske partije socijalista, koja je tokom rata odlučno zastupale stavove srpske strane što je bilo praćeno oštrim ratnohuškačkim izjavama,[31][32] postepeno preuzima ideologiju i stanovišta Liberalnog saveza Crne Gore i Socijaldemokratske partije.[33] U periodu 1997-2000 Đukanović uz podršku zapadnih centara moći jača crnogorsku bezbednosnu i carinsku infrastrukturu, ojačava policiju stvarajući paralelnu vojsku, kao zvaničnu valutu proglašava njemačku marku i politički se distancira od Srbije, mijenja nazive ulica date po značajnim ličnostima iz Srbije, dovodi nove kadrove u obrazovne i druge institucije, za šta sve dobija široku podršku od strane opozicije u Srbiji.[33]

Za potrebe konstituisanja svih elemenata crnogorske nacije započet je rad na formiranju crnogorskog jezika. Ideju o crnogorskom jeziku sa 33 slova razvijali su devedesetih Jevrem Brković i Vojislav Nikčević, tadašnji predsjednik Društva crnogorsko-hrvatskog prijateljstva, uz asistenciju kolega iz Zagreba. Nikčević 1997. objavljuje knjigu pod naslovom Gramatika crnogorskog jezika a 2001. objavljen je Pravopis crnogorskog jezika.[34] Zbog neprihvatanja pseudonaučnih teza o crnogorskom jeziku od strane akademika CANU, osnovana je DANU (Dukljanska akademija nauka i umjetnosti), koja je postojala kao paralelna akademija i promovisala ideju crnogorske nacije.[34] Kad je referendum raspisan, nezavisnost je dobijena tijesnom većinom. Od proglašenja nezavisnosti, se u Crnoj Gori još više pojačava politika pravljenja nove nacije. Nakon 2006. godine, na osnovu Ustava Republike Crne Gore, srpski jezik prestao je da ima status zvaničnog jezika i postao je jedan od nekoliko jezika u upotrebi. Promociju crnogorskog jezičkog projekta pratilo je temeljno marginalizovanje i izražena diskriminacija srpskog jezika i profesora srpskog jezika i književnosti.[35] Srpski jezik koji se do tada učio u školama zamijenjen je „Maternjim“ a 2011. godine je imenovan kao "Crnogorski jezik" u školama, iako i dalje nije priznat kao poseban jezik u svijetu. Većina stanovnika Crne Gore ne naziva maternjim jezikom "crnogorski jezik". Prvi doktorat na temu crnogorskog jezika odnosno montenegristike odbranio je Adnan Čirgić na Sveučilištu u Osijeku. U svojoj disertaciji on za bazu crnogorskog jezika smatra govor podgoričkih Muslimana.[36]

Istorijski utemeljeni simboli Crne Gore kao što su trobojka, bijeli dvoglavi orao, himna Onamo, 'namo! u ovom periodu su planski zamjenjeni novim simbolima oko kojih se konstituiše crnogorska nacija.[37][38]

Još jedna okosnica crnogorske nacije je kontroverzna nekanonska Crnogorska pravoslavna crkva, koja je 1999. godine registrovana u policijskog stanici na Cetinju.[39] Pojedini crnogorski istoričari izneli su pseudonaučne teze o starini i istoriji tvrdeći da je navodno uvjek bila nezavisna i crnogorska. NJene osnivače i prve članove čine pojedinci izbačeni iz kanonskih crkvi i ljudi sa kriminalnim dosijeima.[40] Jedan od pokušaja jačanja crnogorske nacije odnosno identiteta odvija se kroz sponzorisanje NVO CPC od strane vlasti, što je kulminiralo donošenjem kontroverznog Zakona o slobodi vjeroispovjesti[41] kojim se predviđalo otuđenje imovine Srpske pravoslavne crkve.[42]

Godine 2011. procenat deklarisanih Crnogoraca je iznosio 44,98%, dok od tih 44,98%, čak 66,29% (184,866) govori Crnogorskim jezikom kao maternjim.[43] Samo 26,82% (74,806) etničkih Crnogorca se izjasnilo da govore srpskim jezikom. Prema posljednjem popisu stanovništva (2011), deklarisanih Srba u Crnoj Gori je bilo 28,73%. Crnogorci i Srbi zajedno čine 73,71% stanovništva Crne Gore.

Identitet i sadržina crnogorske nacije se i dalje formira i predstavlja nedovršenu pojavu.[44]

Reference

  1. ^ a b c d e f g h i Đurković 2013, str. 119-128.
  2. ^ Rakočević, Novica (1969). Crna Gora u Prvom svjetskom ratu. Cetinje: Obod.
  3. ^ a b Đurković 2013, str. 129.
  4. ^ Đurković 2013, str. 120-130.
  5. ^ a b c Đurković 2013, str. 130.
  6. ^ Terzić 2000, str. 181-198.
  7. ^ Đurković 2013, str. 125-126.
  8. ^ Vujović 1981, str. 66.
  9. ^ Vujović 1981, str. 55.
  10. ^ Vujović 1981, str. 172, 177.
  11. ^ Stamatović 2007, str. 119-139.
  12. ^ Živojinović, Dragoljub R. (2002). Kraj Kraljevine Crne Gore: mirovna konferencija i posle 1918–1921. Belgrade: Službeni list SRJ. str. 93–112. ISBN 86-355-0558-1.
  13. ^ Dimić 2001, str. 285.
  14. ^ Bojković 2013, str. 185-198.
  15. ^ Bojković 2012, str. 109-111.
  16. ^ Bojković 2016, str. 180, 187-190.
  17. ^ Pajović 1971, str. 75-89.
  18. ^ Đurić Mišina, Veljko (2011). "Rasrbljavanje Crne Gore i crnogorčenje Srba". NSPM.
  19. ^ Jovanović 1947.
  20. ^ Đurković 2013, str. 131.
  21. ^ a b c d e f Prekic, Adnan. "Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje PRIKAZ KNJIGE" (jezik: engleski): 162. journal zahtijeva |journal= (pomoć)
  22. ^ Novak 1954.
  23. ^ Malović, Suzana (2013). Disident Milovan Đilas. Zagreb: Sveučilište u Zagrebu. str. 3.
  24. ^ a b Đurković 2013, str. 132.
  25. ^ "Meštrovićev sin otkrio šta je njegov otac rekao o Njegoševom mauzoleju - CdM". www.cdm.me (jezik: engleski). Pristupljeno 2021-06-10.
  26. ^ Đurković 2013, str. 132-133.
  27. ^ a b c Đurković 2013, str. 133.
  28. ^ a b Đurković 2013, str. 134.
  29. ^ Đukanović, Dragan (2014). "„IDENTITETSKA PITANJA" I LINIJE UNUTRAŠNJIH PODELA U CRNOJ GORI". Bibild. LXVI: 398.
  30. ^ Đukanović, Dragan (2014). "„IDENTITETSKA PITANJA" I LINIJE UNUTRAŠNJIH PODELA U CRNOJ GORI". Bibild. LXVI: 397.
  31. ^ Tadić Mijović, Milka (2020). "Tamne sjenke Dubrovnika". Vijesti.
  32. ^ Jovićević, Dimitrije (2010). "Crnogorski vrh promijenio priču o razaranju Dubrovnika". Radio Slobodna Evropa.
  33. ^ a b Đurković 2013, str. 135.
  34. ^ a b Đurković 2013, str. 137.
  35. ^ Matović, Veselin (2012). Noć dugih makaza: potiskivanje srpskog identiteta u crnogorskim udžbenicima za jezik i književnost. Matica srpska. ISBN 978-86-87019-95-9.
  36. ^ Đurković 2013, str. 136-141.
  37. ^ Đurković 2013, str. 141-143.
  38. ^ Đukanović, Dragan (2014). "„IDENTITETSKA PITANJA" I LINIJE UNUTRAŠNJIH PODELA U CRNOJ GORI". Bibild. LXVI.
  39. ^ Pešić, Milenko (2007). ""Crkva" osnovana u policijskoj stanici". Politika.
  40. ^ Đurković 2013, str. 143-146.
  41. ^ Arbutina, Zoran (2020). "Crna Gora i politički koncept autokefalnosti". DW.
  42. ^ Arežina, Sanja (2020). "Analiza imovinsko-pravnih odnosa između Srpske pravoslavne crkve i Crne Gore u kontekstu donošenja Zakona o slobodi vjeroispovjesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica". Anali Pravnog fakulteta u Nišu. 59.
  43. ^ http://monstat.org/cg/page.php?id=534&pageid=322
  44. ^ Stanković, Vladan (2020). "Identitet nacionalnih Crnogoraca i srpstvo". Politička revija. XX.

Literatura

Vanjski linkovi

Portal iconPortal Crna Gora
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Crnogorci&oldid=3323966"