Travnička tvrđava

Travnička tvrđava

Travnička tvrđava, ili Stari grad u Travniku je jedan je od najljepših i najočuvanijih utvrđenih objekata srednjovjekovne Bosne i Hercegovine, u kojem su naredni historijski periodi ostavili svoja posebna obilježja. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Travnička tvrđava je tokom svoje historije u više navrata mijenjala naziv.

Garbun, zaboravljeno srednjovjekovno ime čije značenje nije pouzdano jer možda potiče iz izumrlog jezika Ilira, ili je to riječ turskog porijekla koja označava tvrđavu na brijegu;

Travnik (Trawinc, Travnich, Travnic), po onom bosanskom kraljevskom porezniku na travarinu (porez na ispašu stoke), kao što je i grad Mostar dobio ime po mostarima, poreznicima na mostarinu;

Austro-Ugarska monarhija imenuje tvrđavu kao Kastel ili Kaštel, te je tako označena i na njihovim vojnim kartama;

U narodu, jednostavno nazvana Grad, da bi nakon 1953. godine na poticaj Stipe Lozića, direktora travničkog Zavičajnog muzeja, a u svrhu stavljanja tvrđave u turističku funkciju, bila nazivana Stari grad. Tvrđava je danas poznata po nazivu – Stari grad!

Lokacija

Stari grad se nalazi u istočnom kraju današnjeg grada Travnika, na odsječenom i dijelom stjenovitom obronku Vlašića. Sa istočne strane utvrde nalazi se izvor potoka Šumeće, a sa njegove zapadne strane protiče potok Hendek.

Historija

O srednjovjekovnom gradu Travniku nema pomena u historijskim dokumentima. Historičari su saglasni, po načinu gradnje, te činjenica da se kvart ispod zapadne padine utvrđenja zvao “Varoš”, da ju je dao sagraditi kralj Tvrtko II Kotromanić, ili kralj Stjepan Dabiša. Istraživač ovog objekta P. Anđelić pretpostavio je da bi dvor mogao da pripada tepčiji Batalu, koji je živio krajem XIV i početkom XV vijeka. Tek 1464. godine pominje se grad Travnik. Te godine osmanski hroničar Dursun-beg bilježi da su se osmanske trupe sa sultanom Mehmedom II el- Fatihom na čelu pri svom pohodu na Jajce zadržale u Travniku. Tek poslije 1480. godine, u grad je smještena stalna posada (koja je tu bila do 1878. godine) i izgrađena džamija koja nosi ime Bajazida II.

Prvi pomen o posadi u ovome gradu je iz 1540. godine. Tada je, prema defteru, u gradu bilo 37 mustahfiza timarlija (čuvara) i dizdar Davud. Tanasije Đorđić 1626. godine, prolazeći ovim krajem, zabilježio je da je u gradu bila posada od 50 momaka. Prema Čelebijinom opisu iz 1659. godine, trvđava ima dizdara, gradsku posadu, nekoliko vojničkih kuća i dovoljnu količinu municije.

Važan datum za Stari grad je 1699. godina, kada je vezir Defterdar Halil-paša Ćoso prenio vezirsku stolicu u Travnik. To se dogodilo istovremeno sa krajem "velikog rata" (1683-1699) u kome je Osmansko Carstvo izgubilo teritorije u Mađarskoj i Hrvatskoj.

U 18. i 19. stoljeću, travnička tvrđava ostala je upamćena kao kazamat i gubilište za nepokorne bosanske begove i age, kao i svakovrsne prestupnike.

Utvrđenje je kao vojnički objekat služilo austrougarskoj, a zatim i drugim vojskama koja su prolazila ovim područjem sve do kraja II svjetskog rata. Napušteno je 1946. godine, ali ga je Jugoslavenska narodna armija ponovo zaposjela 1947/1948. i u njemu ostala neko vrijeme. Tek 1953. godine grad je predan na brigu Zavičajnom muzeju u Travniku.

Opis

Travnička tvrđava

Njena površina iznosi približno 11.000 m² i ima oblik nepravilnog petougaonika. Najbolji prilaz Starom gradu je sa zapadne strane kamenim mostom preko potoka Hendek.

Najviši dio tvrđave, smješten na najisturenijem dijelu grebena je bastion (tabija) koji nadvisuje najnižu tačku u gradu za 16 metara. Bastion je turska gradnja na mjestu srednjovjekovne donžon kule. Južno od bastiona je manja terasa ispod koje je izgrađena nadsvođena kamena cisterna za vodu.

Prema jugu se dalje proteže pravougaono dvorište na dužini od 28 m. Na mjestu današnje cisterne i dijela dvorišta pronađeni su ostaci srednjovjekovne palače, srušene po dolasku Turaka.

Dvorište je s južne strane zatvoreno manjom zgradom jakih zidova, zasvođenom masivnim kamenim svodom. U objektu se nalazi samo jedna prostorija koja je služila kao barutana ili kazamat.

Južno se prostire manji obor sa šesnaestougaonom kulom (visina 11 m). Obor se prema zapadu završava manjom četvrtastom terasom (toretom ). Kula potječe iz osmanskog perioda. Pretpostavlja se da je na tome mjestu stajala srednjovjekovna odbrambena kula fundirana na živoj stijeni. Uz nju je pronađena dobro očuvana nadsvođena cisterna izgrađena od sedre i cementa, iz austrougraskog perioda. Kamenim stepenicama, kroz nadsvođeni otvor, silazi se u vanjski obor.

Tu je izgrađena džamija, od koje se sačuvala munara usađena u zapadni zid gradskog bedema. Zgrada džamije srušena je uslijed dotrajalosti nakon Prvog svjetskog rata.

Južno od džamije nalaze se ostaci objekta (stražarnice) iz osmanskog perioda, obnovljenog u vrijeme austrougarske uprave. Zapadno od kule je dobro očuvana cisterna, vjerovatno iz vremena austrougarske okupacije. U jugozapadnom dijelu platoa, južno od glavnih prilaznih stepenica, nalazi se ruševna austrijska zgrada.

Literatura

• Hamdija Kreševljaković, Naše starine I, Sarajevo, 1953, 7-45. - Stari bosanski gradovi
• Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić -Sarajevo, 1966- KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE

Vanjski linkovi

• Travnik Arhivirano 4. 8. 2016. na Wayback Machine
• Tvrđava - Stari grad
• Tvrđava - Travnik Arhivirano 30. 4. 2017. na Wayback Machine
• Općina Travnik
• Tvrđava - primamljiva za turiste