Potpromocija (šah)
Potpromocija u šahu je pretvaranje i zamjena pješaka, koji je u toku partije došao na protivničko osnovno polje, za manje vrijednu figuru od dame. Pješak se u istom potezu zamjenjuje sa topom, lovcem ili skakačem iste boje, te u istom potezu preuzima sve osobine zamjenjene figure.
Označavanje[uredi | uredi izvor]
Označavanje potpromocije pješaka u algebarskoj notaciji vrši se dodavanjem oznake figure nakon položaja polja. Npr:
- b8L - promocija lovca L na polju b8,
- f8L - promocija skakača S na polju f8,
- c8T - promocija topa T na polju c8.
Razlozi[uredi | uredi izvor]
Potpromocija u skakača, mada rijetka u šahovskim partijama, ima prednost u slučajevima, kada se dobija jača figura, tzv. viljuškom, ili kada je potrbno ostvariti tempo. Potpromocije u topa ili lovca, su još rjeđe, ali često mogu poslužiti u korist materijalnog slabijeg igrača, koji potpromocijom izvlači pat.
Primjeri[uredi | uredi izvor]
 | a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 |  |
 |
|
|
|
|
|
| 8 |
| 7 | |
|
 |
|
 |
|
 |
| 7 |
| 6 | |
|
|
|
|
|
|
| 6 |
| 5 | |
|
|
|
|
 |
|
| 5 |
| 4 | |
|
|
|
|
|
|
| 4 |
| 3 | |
|
|
|
|
|
|
| 3 |
| 2 | |
|
|
|
|
 |
|
| 2 |
| 1 | |
|
|
|
|
|
|
| 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Bijeli vuče i promocijom pješaka u skakača dobija materijal:
- 1.e8S+!
sa istovremenim napadom na damu tzv. viljuškom, crni stječe preduslov za matiranje crnog kralja sa lovcem i skakačem. Promocija u damu bi promjenom dama 1. e8D? te nakon Df7+ dovela do promjene dama i konačno ka remiju.
Amusements in Chess, 1845.
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 | |
|
|
|
|
|
|
| 8 |
| 7 | |
|
|
|
|
|
|
| 7 |
| 6 | |
|
|
|
|
|
|
| 6 |
| 5 | |
|
|
|
|
|
|
| 5 |
| 4 | |
|
|
|
|
|
|
| 4 |
| 3 | |
|
|
|
|
|
|
| 3 |
| 2 | |
|
|
|
|
|
|
| 2 |
| 1 | |
|
|
|
|
|
|
| 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Nakon promocije u damu, crni bi izvukao pat. Promocija u topa vodi ka prisilnom potezu, te nakon toga ka matu:
1. c8T! Ka6
2. Ta8#
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 |  |
 |
|
|
|
|
|
| 8 |
| 7 | |
|
|
|
|
|
|
| 7 |
| 6 | |
|
|
|
|
|
|
| 6 |
| 5 | |
|
 |
|
|
|
|
| 5 |
| 4 | |
|
|
|
|
|
|
| 4 |
| 3 | |
|
|
|
|
|
|
| 3 |
| 2 | |
|
|
|
|
|
|
| 2 |
| 1 | |
|
|
|
|
|
|
| 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Bijeli dobija promocijom u lovca:
- 1.c8L!
Crni može sada samo igrati lovcem.
- 1. ... L~ 2.Sd7 L~ 3.Lb7#.
Nasuprot tome promocija u damu vodi ka patu, jer crni kralj ne može pomjeriti svoga lovca, jer bi time otkrio kralja. Dok bi potpromocija u skakača, takođe onemogućila pobjedu bijelog.
Fernpartie, SSSR 1969/70.
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 | |
|
|
|
|
|
|
| 8 |
| 7 | |
|
|
|
|
|
 |
| 7 |
| 6 | |
|
|
|
|
|
|
| 6 |
| 5 | |
 |
|
|
|
|
|
| 5 |
| 4 | |
|
|
|
|
|
|
| 4 |
| 3 | |
|
|
|
|
|
|
| 3 |
| 2 | |
|
|
|
|
|
|
| 2 |
| 1 | |
 |
|
|
|
|
|
| 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Jedan od rijetkih primjera gdje potpromocija skakača
- 1. e8S!
bez napada šahom, omogućava bolju poziciju bijelom i usprkos materijalnoj nadmoći crnoga, pravilom vječnog šaha skakačom na c7 und b5, bijeli prolazi sa remijem.
Dobri primjeri potpromocije, mogu se naći u šahovskim studijama Benkőa, Saavedra, Vitalija Halberstadta i Selesnjova. U studiji Pogosjanza prikazana je obostrana potpromocija skakača. Jednu osmostruku potpromociju skakača prikazao je André Chéron.
Historija[uredi | uredi izvor]
U drugoj polovoni 19. vijeka, bilo je uobičejeno, pješaka, nakon što bi dosegao zadnji rad, ostaviti na istom polu bez promocije, i to do kraja partije, ukoliko ne bi u slijedu poteza, bio sklonjen sa ploče. Takav se pješak nazivao dummy-pješak (engl.dummy pawn). Britanska šahovska federacija je 1862. godine ovo pravilo utvrdila i ono se održalo sve do početka dvadesetog vijeka. 1903. godine ovo je pravilo ukinoto, ali su tom vremenu u problemskom šahu nastale nekolike zanimljive studije. Najčešća svrha, dummy-pješaka bio je bijeg u pat, čime bi igrač slabije materijalne pozicije mogao remizirati.
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 | |
|
|
|
|
|
|
| 8 |
| 7 | |
 |
|
|
|
|
|
| 7 |
| 6 | |
|
|
|
|
|
|
| 6 |
| 5 | |
|
|
|
|
|
|
| 5 |
| 4 | |
|
|
|
|
|
|
| 4 |
| 3 | |
|
|
|
|
|
|
| 3 |
| 2 | |
|
|
|
|
|
|
| 2 |
| 1 | |
|
|
|
|
|
|
| 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Nakon 1. cxb8B bijeli uspijeva izvući pat, dok svaki drugi potez, vodi ka gubitku partije.
Američki šahista i tvorac mnogih logičkih zagonetki Samuel Loyd, postavio je zanimljivu studiju u tri poteza u kojoj bijeli pješak uzima crnog topa, na zadnjem redu, ali nesmije promovirati pješaka, što bi vodilo patu.
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 |  |
|
 |
 |
|
|
|
| 8 |
| 7 | |
|
|
 |
|
|
|
| 7 |
| 6 | |
|
|
|
|
|
|
| 6 |
| 5 | |
|
|
|
 |
|
|
| 5 |
| 4 | |
|
|
|
|
|
|
| 4 |
| 3 | |
|
|
|
|
|
|
| 3 |
| 2 | |
|
|
|
|
|
|
| 2 |
| 1 | |
|
|
|
|
|
|
| 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Nakon 1. d8B! (prijeti 2. f8D) te su moguće slijedeće varijante:
1. ... Lf5+ 2. Txf5 Ke7 3. f8D#
1. ... Lc6+ 2. bxc6 Kxc6 3. b5#
1. ... Lxc8 2. ff8D+ Kd7 3. De7#
Cilju ne vodi:
1. d8L? Lf5+ 2. Kd4 Lxc8
1. d8S? Lc6+ 2. Kd4 Lxa8
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
- Pravila šaha FIDE
- Tim Krabbé: Practical underpromotion (en)
