Pravoslavna crkva Uspenja presvete Bogorodice u Palama

Crkva Uspenja presvete Bogorodice
Crkva Uspenja presvete Bogorodice
Osnovne informacije
Lokacija	Pale
Religija	Pravoslavlje
Država	Bosna i Hercegovina
Arhitektonski opis
Arhitektonski tip	Crkva
Smjer fasade	istok - zapad
Specifikacije
Dužina	12,20 m.
Širina	9,60 m.
Toranj/-evi	1
Visina tornja	15 m.

Crkva Uspenja presvete Bogorodice na Palama, u opštini Pale, je crkva Srpske pravoslavne crkve i pripada Dabrobosanskoj mitropoliji. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[1] Nacionalni spomenik sačinjavaju: crkva, pokretna imovina koju sačinjava ikonostas sa ikonama i Spomenik žrtvama iz Prvog svjetskog rata.

Historija[uredi | uredi izvor]

Sagrađena je 1909. godine. O tome svjedoči i kamena ploča postavljena u hramu i sačuvana do danas (izradio kamenorezac Petar Vekić iz Sarajeva). Projektant crkve bio je slikar Lazar Drljača. Crkva na Palama je njegov jedini izvedeni arhitektonski projekat.^[2]

Za vrijeme Prvog svjetskog rata austrougarski vojnici su u crkvi zatvarali konje. U crkvenoj porti podignut je spomenik 72 žrtve austrougarskog terora, od oko 330 stradalih u tom području. Crkveno zvono sa crkve je skinuto i odnešeno u topionicu. U Drugom svjetskom ratu, crkva je ponovo pretrpjela oštećenja. Crkvena arhiva u potunosti je spaljena i uništena od srane ustaša, kao i matične knjige, crkvene stvari, bogoslužbene knjige i inventar hrama. Porušen je spomenik žrtvama iz Prvog svjetskog rata, a dom žrtava pretvoren u ustašku komandu.

Opis[uredi | uredi izvor]

U porti crkve nalaze se sljedeći objekti: crkva, dva parohijska doma, novoizgađena kapela povezana novoizgađenim natkrivenim trijemom i Spomenik žrtvama iz Prvog svijetskog rata.

Crkva pripada tipu centralne kubične građevine, sa bočnim pijevnicama koje daju spoljašnosti siluetu slobodnog krsta, poligonalnom (petostranom) apsidom na jugoistočnoj i zvonikom na sjeverozapadnoj strani.

Vanjski gabariti crkve iznose: 12,20 m x 9,60 m. Na crkvi postoje tri portala. Unutrašnju organizaciju prostora crkve čine: priprata iznad koje se nalazi galerija; molitveni prostor (naos); oltarski prostor sa apsidom i zvonik.

Zvonik predstavlja monumentalni toranj kvadratne osnove postavljen na četiri ojačana stuba i visine oko 15 metara. Pokriven je kriškastom kupolom, sastavljenom od osam sferičnih polja. Kupola je postavljena na vitki, osmostrani tambur. Na vrhu kupole je postavljen krst. Naročito je obrađena i dekorirana strana zvonika koja odgovara ulaznoj fasadi. Osim ulaza, ističe se obrada bifore, okulusa i u zoni osmostranog tambura prozorski otvori. Od svog osnivanja u zvoniku je postavljeno samo jedno zvono, što je izuzetak, jer obično na ovakvim zvonicima biva postavljeno tri ili više zvona. Crkva je građena od opeke i kamena. Debljina vanjskih zidova crkve iznosi: 80 cm.

Ikonostas (širina 4,48 m, visina 7,30 m) očuvan je u cjelosti in situ, a u stilskom pogledu odražava duh neoklasicizma. Izveden je početkom 20. stoljeća. Petnaest prizora, odnosno ikona podijeljene su u dvije zone, a dio ikonostasa sa dverima u tri. Ikone prve zone imaju pravougaoni okvir, dok su ikone druge zone polukružno završene. Kompoziciju ikonostasa možemo podijeliti u dvije horizontalne zone tematskog programa sa dverima i velikim Raspećem na vrhu.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Đoko Slijepčević, Historija Srpske pravoslavne crkve, II knjiga, Od početka XIX vijeka do kraja Drugog svjetskog rata, Munhen, 1966. (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo), 1966.
Mitar Papić - Istorija srpskih škola u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Veselin Masleša, 1978. godina, str. 140.