Prirodni odabir
| Dio serije o |
| Evoluciji |
|---|
 |
Prirodni odabir (selekcija) jest favorizovanje ili eliminisanje određene osobine ili alela unutar populacije. Ovaj faktor evolucije omogućava da određeni fenotipi imaju tendenciju da budu reprodukcijski uspješniji, što znači da ostavljaju više potomaka i svojih gena u narednu generaciju nego što to rade drugi. Kada te osobine imaju genetičke osnove, odabir može povećati njihovu prevalenciju jer će potomci naslijediti gene koji kontrolišu osobine njihovih roditelja.[1][2]
Priroda djelovanja
[uredi | uredi izvor]Kada je odabir intenzivan i uporan, adaptivne osobine postaju univerzalne u populaciji ili vrsti, za koje se onda može reći da evoluiraju.
Dugotrajni pozitivni odabir jednog alela neminovno vodi ka smanjenju učestalosti ostalih u populaciji i – u konačnici – do potpune eliminacije drugog ili drugih. Brzina eliminacije zavisi od snage selekcijskog pritiska, interakciji alelnih gena, heterozigotnosti, vezanosti pogođenih lokusa za gene visoke adaptacijske vrijednosti i neke druge odnose u genetičkoj strukturi populacije, kao i uvjetima života, uključujući ograničenja resursa (hrana, stanište prostor, saučesnici) i postojanje mogućih prijetnji (predatori, bolesti, nepovoljne vremenske prilike). Djelovanje svih tih faktora, međutim, uključeno je u kompleks koji se označava kao selekcijski pritisak.
U prirodnom odabiru čak ni najprilagođeniji fenotipi nisu dovoljno adaptirani da bi bili apsolutno pošteđeni njegovog djelovanja.
Prirodni odabir evolucijska je snaga koja (logično) prepoznaje samo fenotipe, a skupa s njima favorizuje ili onemogućuje odgovarajuće alelogene, dok je u vještačkom odabiru moguće birati i poželjne genotipe. Selekcija efikasno djeluje posredstvom diferenciranog nataliteta, ali i razlika u mortalitetu životnoj sposobnosti (vigor) individua u pogođenoj populaciji. Pritom su naročito važni adaptivna vrijednost i intenzitet selekcijskog pritiska.
Prirodni odabir najpoznatiji je oblik selekcije. Njegove potkategorije također se ponekad razlikuju. Među njima su spolni i ekološki odabir.
Prema prirodi i usmjerenosti odabir može biti stabilizirajući, direktivni, progresivni, disruptivni, divergentni, neutralni itd., zavisno od toga koliko fenotipa favorizuje i kuda vodi genetičku strukturu populacije.
Vještački odabir prisutan je od ranih civilizacija u uzgoju pasa, goveda, konja, ptica, ruža, karanfila, afričkih ljubičica i drugih životinja i biljaka.
Prirodni odabir ne garantuje da će najpovoljnije osobine ili aleli postati prevladavajući unutar populacije. Drugi proces u određivanju frekvencije gena u populaciji zove se genetički drift, koji djeluje na gene koji nisu pod selekcijom. No, drift ne može prevladati sami prirodni odabir jer je slučajni faktor, dok je prirodni odabir zapravo trajna evolucijska sila. S obzirom na izbor čak i tzv štetnih alela oni mogu postati univerzalna komponenta genskog fonda jedne vrste. To je rizik prvenstveno u slučaju "slabog" izbora (npr., zarazne bolesti s veoma niskom stopom smrtnosti) ili male veličine populacije.
Iako ponekad može postati osnova štetnih alela, odabir može djelovati negativno, kao i pozitivno. Negativni odabir smanjuje prevalenciju osobina koje smanjuju "kapacitet za uspjeh" (adaptivnu vrijednost), dok pozitivni odabir povećava prevalenciju adaptivne osobine.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ↑ G. Bell (1997): Selection: The mechanism of evolution. Chapman & Hall, New York, ISBN 0-412-05521-X. (2nd edition published in 2008 by Oxford University Press, ISBN 0-19-856972-6)
- ↑ Paramonov A. A. (1959): Kurs darvinizma. "Veselin Masleša", Sarajevo.
| Evolucija |  | |
|---|---|---|
| Populacijska genetika | ||
| Razviće | ||
| Evolucija taksona | ||
| Evolucija organa | ||
| Evolucija bioloških procesa | ||
| Tempo i oblici | ||
| Oblici specijacije | ||
| Srodne teme | ||
| Historija |
| |
