Referendum o nezavisnosti Makedonije

Referendum o nezavisnosti Makedonije
Jeste li za suverenu i nezavisnu državu Makedoniju, s pravom ulaska u buduću uniju suverenih država Jugoslavije?
Rezultati

Referendum o nezavisnosti održan je u Socijalističkoj Republici Makedoniji (tada u sastavu SFR Jugoslavije) 8. septembra 1991. Referendumsko pitanje glasilo je: "Da li ste za suverenu i nezavisnu državu Makedoniju, s pravom ulaska u buduću uniju suverenih država Jugoslavije?" (makedonski: Дали сте за суверена и независна држава Македонија, со право на влез во иден сојуз на суверени држави на Југославија?). Pitanje je odobrilo 96% birača, uz izlaznost od 76%, jer je većina etničkih Albanaca u državi bojkotovala referendum u vezi s drugom polovinom referendumskog pitanja. Osmi septembar se slavi kao Dan nezavisnosti u Sjevernoj Makedoniji.^[1]

Pozadina

Na osnovu plebiscita iz decembra 1990. u kojem je slovenski narod većinski odlučio da izgradi suverenu i nezavisnu državu, Slovenija je 24. juna sljedeće godine proglasila nezavisnost. Odmah nakon toga došlo je do oružanih sukoba između JNA i slovenske teritorijalne odbrane, te počinje Desetodnevni rat. Vojni sukob završen je nakon samo deset dana potpisivanjem Brionske deklaracije i povlačenjem jedinica JNA iz Slovenije u Srbiju i Bosnu i Hercegovinu.

Istog dana, zajedno sa Slovenijom, na osnovu odluke Sabora, Hrvatska je proglasila nezavisnost. Dana 6. maja počeo je nered, a zatim dolaze do pucnjave u i oko Pomorske baze "Lora" u Splitu. Prva žrtva nereda bio je vojnik Sašo Geškovski iz Kavadaraca, koji je tu bio na straži.

Događaji u Splitu bili su početak čestih incidenata i oružanih sukoba između snaga Jugoslavenske narodne armije i Hrvatske narodne garde, koji su potom dobili zamah, proširili se i prerasli u otvoreni oružani sukob, nazvan Domovinski rat.

To je stvorilo haotičnu situaciju i u Bosni i Hercegovini proglašenjem Srpskih autonomnih oblasti u Istočnoj/Staroj Hercegovini (SAO Hercegovina), područja Romanije-Birač (SAO Romanija), Bosanske krajine (SAO Bosanska krajina) i Sjeveroistočne Bosne (SAO Semberija) koje su došle u direktnu nadležnost srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, odnosno rukovodstva tada Savezne Republike Jugoslavije.

Kako bi mirno riješila krizu, Evropska unija usvojila je Deklaraciju o Jugoslaviji 27. augusta. Potpisana su i dva dokumenta - sporazum o prekidu vatre, jedan od mnogih neuspješnih, koji će slijediti Memorandum o proširenju aktivnosti posmatranja EU u Jugoslaviji, koji je operacionalizirao Deklaraciju.

Deklaraciju je potpisao tadašnji predsjednik SFRJ Stjepan Mesić, u ime Saveznog izvršnog vijeća Ante Marković, kao i predsjednici svih šest republika. U ime EU, Deklaraciju je potpisao Hans van den Broek, predsjednik Vijeća ministara i šef diplomatije Nizozemske, koji je tada predsjedavao Unijom. Deklaracija je garantovala nepovredivost vanjskih i unutrašnjih granica, pravo naroda da izjave svoj suverenitet, uskraćivanje upotrebe sile kao politike postignuća, a na drugi način predviđa rigorozne sankcije.

EU je domaćin mirovne konferencije o Jugoslaviji 7. septembra u Haagu, kao najnoviji pokušaj sprečavanja građanskog rata koji se nadvio nad razvojem jugoslavenske krize.

Prepoznavši situaciju u Jugoslaviji, prvi višestranački Sobranje SR Makedonije usvojio je Deklaraciju o nezavisnosti 25. januara 1991. U augustu iste godine uslijedila je i odluka o raspisivanju referenduma 8. septembra 1991.^[2]^[3]

Pitanje i rezultati

Pitanje na referendumu je bilo: "Da li ste za suverenu i nezavisnu državu Makedoniju, s pravom ulaska u buduću uniju suverenih država Jugoslavije?" Potonji dio pitanja imao je za cilj da nezavisnoj Makedoniji zadrži pravo da se pridruži obnovljenoj verziji Jugoslavije u slučaju njenog potpunog raspada.^[4] Mnogi etnički Albanci u zemlji, iako su bili za nezavisnost Makedonije, bojkotovali su referendum, jer su se protivili drugom dijelu pitanja, budući da su bili oprezni zbog srpske političke dominacije u budućoj Jugoslaviji bilo kojeg oblika.^[5]^[6] Ipak, izlaznost je bila preko 76%, pri čemu je 96% birača bilo za nezavisnost i pravo na pridruživanje novoj Jugoslaviji.^[7] Uprkos bojkotu Albanaca, multietnička vlada je formirana nakon proglašenja nezavisnosti Makedonije kasnije te godine.^[5]

Glasova				Nevažeći glasova	Ukupno glasova	Registrovanih glasača	Izlaznost	Rezultat
Za	%	Protiv	%	Nevažeći glasova	Ukupno glasova	Registrovanih glasača	Izlaznost	Rezultat
1.079.308	96,46	39.639	3,54	13.648	1.132.595	1.495.807	75,72%

Posljedice

Nakon referenduma, Makedonija je 17. septembra 1991. proglasila nezavisnost, a prvi ustav kao suverena država donijela je u novembru iste godine. Za razliku od drugih bivših jugoslavenskih republika, Makedonija je mirno napustila Jugoslaviju, bez oružanog sukoba, što je doprinijelo stabilnijem unutrašnjem razvoju na početku.

Iako je nezavisnost formalno uspostavljena, Makedonija je naišla na značajne izazove u međunarodnom priznanju, posebno zbog spora s Grčkom oko imena „Makedonija“. Zbog toga su je mnoge države, uključujući i Ujedinjene nacije, privremeno priznale pod nazivom "Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija". Taj spor trajao je decenijama i bio je prepreka članstvu u međunarodnim organizacijama poput NATO-a i EU.

Odlazak iz zajedničkog jugoslavenskog tržišta doveo je do ekonomskih poteškoća, uključujući pad industrijske proizvodnje, visoku nezaposlenost i potrebu za ekonomskom tranzicijom. Također, etničke tenzije, posebno s albanskom manjinom, postale su izraženije, što je kulminiralo oružanim sukobom 2001, koji je riješen Ohridskim sporazumom.

Referendum je postavio temelje za stvaranje savremene makedonske države. Ipak, tek nakon dogovora s Grčkom 2018. (Prespanski sporazum), kojim je država promijenila ime u Republika Sjeverna Makedonija, otvorena su vrata za članstvo u NATO i EU.

Također pogledajte

Reference

^ "North Macedonia marks the Independence Day". Sarajevo Times. 8 September 2024. Pristupljeno 26 April 2025.
^ Trajanovski, Naum (6 May 2024). A History of Macedonian Sociology: In Quest for Identity (jezik: engleski). Springer Nature. str. 132–133. ISBN 978-3-031-48869-6. Pristupljeno 26 April 2025.
^ Nohlen, Dieter; Stöver, Philip (2010). Elections in Europe: A Data Handbook (jezik: engleski). Nomos. str. 1278. ISBN 978-3-8329-5609-7. Pristupljeno 26 April 2025.
^ Pridham, Geoffrey; Gallagher, Tom, ured. (2000). "Macedonia: An unlikely road to democracy". Experimenting with Democracy: Regime Change in the Balkans. London: Routledge. str. 250. ISBN 9780415187268.
^ ^a ^b Trajanovski, Naum (6 May 2024). A History of Macedonian Sociology: In Quest for Identity (jezik: engleski). Springer Nature. str. 132–133. ISBN 978-3-031-48869-6. Pristupljeno 26 April 2025.
^ Staf, European Centre for Minority Issues (1 January 2003). European Yearbook of Minority Issues: 2001/2 (jezik: engleski). Martinus Nijhoff Publishers. str. 336. ISBN 978-90-411-1956-8. Pristupljeno 26 April 2025.
^ Nohlen, Dieter; Stöver, Philip (2010). Elections in Europe: A Data Handbook (jezik: engleski). Nomos. str. 1278. ISBN 978-3-8329-5609-7. Pristupljeno 26 April 2025.

[1] "North Macedonia marks the Independence Day". Sarajevo Times. 8 September 2024. Pristupljeno 26 April 2025.

[Trajanovski-2] Trajanovski, Naum (6 May 2024). A History of Macedonian Sociology: In Quest for Identity (jezik: engleski). Springer Nature. str. 132–133. ISBN 978-3-031-48869-6. Pristupljeno 26 April 2025.

[NS-3] Nohlen, Dieter; Stöver, Philip (2010). Elections in Europe: A Data Handbook (jezik: engleski). Nomos. str. 1278. ISBN 978-3-8329-5609-7. Pristupljeno 26 April 2025.

[4] Pridham, Geoffrey; Gallagher, Tom, ured. (2000). "Macedonia: An unlikely road to democracy". Experimenting with Democracy: Regime Change in the Balkans. London: Routledge. str. 250. ISBN 9780415187268.

[Trajanovski2-5] Trajanovski, Naum (6 May 2024). A History of Macedonian Sociology: In Quest for Identity (jezik: engleski). Springer Nature. str. 132–133. ISBN 978-3-031-48869-6. Pristupljeno 26 April 2025.

[6] Staf, European Centre for Minority Issues (1 January 2003). European Yearbook of Minority Issues: 2001/2 (jezik: engleski). Martinus Nijhoff Publishers. str. 336. ISBN 978-90-411-1956-8. Pristupljeno 26 April 2025.

[NS2-7] Nohlen, Dieter; Stöver, Philip (2010). Elections in Europe: A Data Handbook (jezik: engleski). Nomos. str. 1278. ISBN 978-3-8329-5609-7. Pristupljeno 26 April 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

p r u Izbori i referendumi u Sjevernoj Makedoniji
Predsjednički	1994 1999 2004 2009 2014 2019 2024.
Parlamentarni	1990 1994 1998 2002 2006 2008 2011 2014 2016 2020 2024.
Lokalni	1990 1996 2000 2005 2009 2013 2017 2021 2025.
Referendumi	1991 1992 2004 2018.
Izbori u Jugoslaviji

p r u Referendumi o nezavisnosti i autonomiji u bivšoj SFR Jugoslaviji
Nezavisnost	Slovenija (1990) Hrvatska (1991) Makedonija (1991) Kosovo (1991) Bosna i Hercegovina (1992) Crna Gora (1992) Crna Gora (2006)
Autonomija	Srbi u Hrvatskoj (1990) SAO Krajina (1991) Sandžak (1991) Republika Srpska (1991) Ilirida (1992) Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem (1997) Makedonija (2004)