Seleučko carstvo
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Seleučko carstvo Βασιλεία τῶν Σελευκιδῶν |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 312. p. n. e – 64. p. n. e. | |||||||||||||
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||
.svg) Položaj na karti
|
|||||||||||||
| Glavni grad | Seleukija (305–240. p. n. e) Antiohija (240–63. p. n. e) |
||||||||||||
| Službeni jezik | Grčki, Perzijski, Aramejski | ||||||||||||
| Religija | Starogrčka, Babilonska, Zoroastrizam | ||||||||||||
| Državno uređenje | Monarhija | ||||||||||||
| Basileus | |||||||||||||
• 305–281. p. n. e. |
Seleuk I Nikator (prvi) | ||||||||||||
• 65–63. p. n. e. |
Filip II Filoromej (zadnji) | ||||||||||||
| Zakonodavstvo | |||||||||||||
Seleučko carstvo (starogrčki: Βασιλεία τῶν Σελευκιδῶν, Basileía tōn Seleukidōn) je bilo helenističko carstvo koje je postojalo od 312. p. n. e. do 63. godine p. n. e. Osnovao ga je Seleuk I Nikator koji je nakon podjele Makedonskog carstva dobio Babilon i mnoge druge istočne teritorije Aleksandrovog carstva. Na vrhuncu moći, Seleučko carstvo je obuhvatalo Malu Aziju, Perziju, Levant, Mezopotamiju, dijelove srednje Azije (današnji Turkmenistan i Pamir) i dolinu rijeke Ind.
Seleučko carstvo je bilo glavni centar helenističke kulture u kojoj su dominirali grčka kultura i običaji, uglavnom u urbanim područjima. Nakon nekoliko poraza od Maurijskog carstva, Seleuk je sklopio savez sa Chadragupta Mauryjem ustupajući mu ogromnu teritoriju zapadno od rijeke Ind, uključujući i Hindukuš (današnji Afganistan i pakinstanska pokrajina Belučistan) zajedno sa rukom svoje kćerke. Seleučko proširenje na Anadoliju i Grčku je naglo zaustavljeno nakon odlučujućeg poraza od strane Rimske republike. Njihovi pokušaji da pobijede starog neprijatelja Ptolemejsko carstvo su bili frustrirani zbog rimskih zahtjeva. Sredinom 2. stoljeća, istočne dijelove carstva osvaja Partski kralj Mitridat I. Ipak, Seleučko carstvo je i dalje postojalo kao krnja država na prostoru Sirije do invazije armenskog kralja Tigrana Velikog i konačnim zbacivanjem kralja od strane rimskog generala Pompeja.
Historija[uredi | uredi izvor]
Podjela Aleksandrovog carstva[uredi | uredi izvor]
Aleksandar Veliki je nakon zauzimanja Ahemenidskog carstva umro mlad 323. godine p. n. e, ostavljajući ogromno carstvo bez odraslog nasljednika. Tada je carstvo naslijedio njegov mladi sin Aleksandar IV sa svojim regentom Perdikom, dok su njegove osvojene teritorije podijeljene Aleksandrovim generalima koji su postali satrapi.
Uspon Seleuka i širenje na zapad[uredi | uredi izvor]
Aleksandrovi generali (dijadosi) su se nakon podjele carstva borili za prevlast nad dijelovima kojima su vladali. Ptolemej, bivši Aleksandrov general i satrap Egipta, je bio prvi koji je osporio novi sistem, što je dovelo do smrti Perdike. Njegova pobuna je dovela do nove podjele carstva sporazumom u Triparadisu 320. godine p. n. e. Tim sporazumom Seleuk je dobio Babilon i istočne provincije, te je od tada je nemilosrdno nastavio širenje svog dominiona. Nakon proširenja na istok, Seleuk je 312. godine u Babilonu osnovao novo Seleučko carstvo. Nakon toga, Seleuk je poveo rat protiv Maurijskog carstva. Nakon dvije godine rata, postigao je sporazum sa Chandraguptom Mauryem, u kojem je zamijenio svoje istočne teritorije za značajnu snagu od 500 ratnih slonova koji su imali odlučujuću ulogu u bici kod Ipsa 301. godine p. n. e.
Nakon njegove i Lizimahove pobjede nad Antigonom u odlučujućoj bici kod Ipsa 301. godine p. n. e, Seleuk je preuzeo kontrolu nad istočnom Anadolijom i sjevernom Sirijom. U Siriji je osnovao novi grad Antiohiju koji je dobio ime po njegovom ocu. Zatim je sjeverno od Babilona osnovao novu prijestolnicu carstva kojoj je dao ime Seleukija. Seleučko carstvo je dostiglo teritorijalni vrhunac nakon Seleukove pobjede nad nekadašnjim saveznikom Lizimahom u bici kod Korupedija 281. godine. p. n. e. Nakon pobjede, Seleuk je odlučio da preuzme kontrolu nad Lizimahovom teritorijom u Evropi (Trakija i Makedonija), ali je ubijen od strane Ptolemeja Kerauna.
Njegov sin Antioh I Soter (281–261. p. n. e) i unuk Antioh II Teos (261–246. p. n. e) su bili suočeni sa mnogim izazovima na zapadu, među kojima su ratovi sa Ptolemejom II i keltska invazija na Malu Aziju. Krajem vladavine Antioha II, istočne pokrajine Baktrija i Partija su proglasile nezavisnost. Nakon toga je seleučki guverner Baktrije Diodot formirao Grčko-Baktrijsko kraljevstvo koje je trajalo do 125. godine p. n. e. kada je uništeno invazijom sjevernih nomada. Jedan od Grčko-Baktrijskih kraljeva Demetrije I je izvršio invaziju na Indiju 180. godine p. n. e. formirajući Indo-Grčko kraljevstvo koje je trajalo do 20. godine. Seleučki guverner Partije Andragora je proglasio nezavisnost Partije zajedno sa svojim susjedom Baktrijom. Međutim, ubrzo nakon toga partski plemenski poglavica Arsak je osvojio Partske teritorije 238. godine p. n. e. i formirao Partsko carstvo. Sin Antioha II, Seleuk II Kalinik (246–225. p. n. e) se, nakon poraza u Trećem Sirijskom ratu protiv Ptolemeja III, morao boriti protiv svog brata Antioha Hieraksa. Tokom ovog građanskog rata, Gali su u Maloj Aziji uspostavili polunezavisnu kraljevinu Galatiju iz koje su kasnije iznikli Bitinija, Pont, Kapadokija i Pergam.
Preporod carstva (223–191. p. n. e)[uredi | uredi izvor]
Preporod carstva počinje dolaskom na prijestolje Antioha III Velikog (223–187. p. n. e). Nakon neuspješnog Četvrtog Sirijskog rata protiv Ptolemejskog kraljevstva, Antioh III se dokazao kao najveći Seleučki vladar nakon Seleuka I. Narednih deset godina je proveo u ratu protiv Partskog carstva i Grčko-Baktrijskog kraljevstva. Nakon pobjede u bici kod rijeke Arije i opsade Baktrije, uspostavio je prijateljstvo sa indijskim kraljem Sofagasenom koji mu je dao 150 slonova. Nakon povratka na zapad 205. godine p. n. e, otkrio je povoljnu situaciju za napad na Ptolemejsko kraljevstvo nakon smrti Ptolemeja IV. Uspostavljanjem saradnje, Antioh III i Filip V Makedonski su podijelili ptolemejske teritorije izvan Egipta nakon Petog Sirijskog rata.
Ekspanzija na Grčku i rat sa Rimom[uredi | uredi izvor]
Nakon poraza njegovog nekadašnjeg saveznika Filipa V Makedonskog od Rimske republike 197. godine p. n. e, Antioh III je vidio priliku proširenja na zapad. Ohrabren uspjehom kartaginskog vojskovođe Hanibala, pokrenuo je invaziju preko Helesponta. Sa svojom ogromnom vojskom je želio uspostaviti vlast nad cijelim Helenističkim svijetom, ali je time došao u sukob sa Rimskom republikom. Nakon poraza u bitkama kod Termopila 191. godine p. n. e. i Magnezije 190. godine p. n. e. bio je primoran uspostaviti mir. Sporazumom u Apameji 188. godine p. n. e. pristao je da plati veliku ratnu odštetu i da povuče svoju vojsku istočno od planine Taurus. Time su rimski saveznici Kraljevina Pergam i grad Rodos stekli sve bivše Seleučke teritorije u Anadoliji.