Spisak tvrđava u Bosni i Hercegovini
Spisak tvrđava u srednjovjekovnoj Bosni
Područje srednjovjekovne Bosne, topografski i kao politički sistem – feudalna država srednjega vijeka, od prvih spomena u 10. vijeku do pada Bosanskog kraljevstva 1463. godine imalo je različit teritorijalni opseg i raznovrsne resurse. Na tom području su iz starijih vremena i od drugih susjednih feudalnih država na koje se srednjovjekovna bosanska država širi, naslijeđena i osvojena brojna utvrđena vojna središta koja su pripadala Bosanskom kraljevstvu. Geostrateški, privredni, politički i vojni rast srednjovjekovne Bosne rezultirao obnovom i revitalizacijom brojnih ranije utvrđenih mjesta ali i dodatnom gradnjom novih. Tvrđave imaju svoju graditeljsku slojevitost. Prilagođene svrsi i vrsti oružja tvrđave se mijenjaju kroz vrijeme. Tako je i sa njihovom pripadnošću koja je u srednjem vijeku specifična jer podrazumijeva feudalnu hijerarhiju sa seniorima i vazalima koja ponekad prevazilazi okvire političkih zajednica kakve pratimo u ranijem i kasnijem razdoblju. U razvijenom srednjem vijeku posjedi vlastele nisu kompaktni, vlastela prelazi na novčanu privredu, ekonomski ne ovisi samo od uroda sa zemlje, posjeduju rudnike, carine i vazale na različitim terenima i na većim udaljenostima. Moćnija vlastela potčinjava i istiskuje slabiju. Neke vlastelinske porodice nestaju. Otuda su tvrđave predmet češćih promjena seniora, za brojne izmjene na relaciji velmože, vlastela, vlasteličići nema adekvatnih izvora, tako da je pravljenje presjeka stanja ponekad teško i po rezultatu relativno. Pisani izvori su malobrojni a arheološka istraživanja nisu dovoljna da bi se mogao napraviti pouzdaniji inventar.[1] Ovdje navedeni spisak podrazumijeva da su brojne srednjovjekovne bosanske tvrđave rezultat ranijeg naslijeđa (prethistorije i antike), srednjovjekovne dogradnje, izgradnje i vlasništva nad njima, te naslijeđa koje je prešlo u osmansko doba u Bosni i Hercegovini.
Spisak tvrđava
[uredi | uredi izvor]- Bajića Grad (Gornji Vilusi, Banjaluka)
- Barutana (Tuzla)
- Bedem (Visoko)
- Bijela (Trebinje)
- Bijela tabija (Sarajevo)
- Biograd (Nevesinje)
- Biograd (Zabrđe, Konjic)
- Birač (Vlasenica)
- Bistrički grad (Livno)
- Bjelaj (Bilaj) (Bosanski Petrovac),
- Blagaj (Mostar)
- Bobovac (Vareš)
- Bočac (tvrđava)
- Bokševac (Kostajnica, Konjic)
- Borač (Prača, Rogatica)
- Borovac (Idbar, Konjic)
- Brčko (tvrđava)
- Brekovica (Bihać)
- Brodar (Višegrad)
- Brštanik (Opuzen)
- Budoš
- Bužim
- Cavtat (tvrđava)
- Cazin
- Crkvina (Donji Dabar, Sanski Most)
- Crnkića kula (Ćukovi, Bihać)
- Čajan-Grad (Visoko)
- Čardačine (Donji Klakar)
- Čavnik (Bužim)
- Čovka (Kulen Vakuf)
- Črešnjevo (Džepi, Konjic)
- Dbar (Idbar, Konjic)
- Debelo brdo (Sarajevo)
- Desna (Neretva)
- Doboj (tvrđava)
- Dobor (Jakeš, Doboj)
- Dobrun (Višegrad)
- Dubočac (Derventa)
- Đurđevac (Foča)
- Đurđevac (Srebrenica)
- Fojnica (tvrđava)
- Gat (Gacko)
- Girski grad (Sokolac)
- Glamoč (tvrđava)
- Glavica-Mahinja (Sanski Most)
- Glaž (Gradiška)
- Gorica (Neretva)
- Grabovac (Brčko)
- Grac (tvrđava)
- Gračanica Kula (Cazin)
- Grad (Bare, Konjic)
- Grad (Brestovo, Doboj)
- Grad (Dobrinje, Visoko)
- Grad (Falovići, Foča)
- Grad (Gornji Vrbljani, Ključ)
- Grad (Hercegov grad, Nevesinje)
- Grad (Ilovača, Goražde)
- Grad (Ljusići, Kalinovik)
- Grad (Obalj, Kalinovik)
- Grad (Ribići, Konjic)
- Grad (Roško polje, Tomislavgrad)
- Grad (Sebinjski grad, Kakanj)
- Grad Lis (Repovci, Konjic)
- Grad na Gujnaku (Osija, Kalinovik)
- Grad na Stogu (Hrge, Zavidovići)
- Grad Vitanj (Sokolac)
- Grad vojvode Momčila (Vrućica, Teslić)
- Gradac (Bogetići, Trnovo)
- Gradac (Bosansko Grahovo)
- Gradac (Ćurevo-Pusto polje, Foča)
- Gradac (Dolac, Zavidovići)
- Gradac (Glavatičevo, Konjic)
- Gradac (Hudutsko, Prozor)
- Gradac (Lijepi grad, Rudo
- Gradac (Nahorevo, Sarajevo)
- Gradac (Oštrić, Zavidovići)
- Gradac (Hadžići)
- Gradac (Trnovo)
- Gradac (Višnjica, Kiseljak), utvrda
- Gradac (Vranjak, Modriča)
- Gradačac (Gračac) (tvrđava)
- Gradić (Rore-Travari, Glamoč)
- Gradić (Trbuk, Maglaj)
- Gradić-Žuta glavica (Bosanski Petrovac)
- Gradina (Bosansko Grahovo)
- Gradina (Bunovi, Foča)
- Gradina (Dabrac, Mrkonjć Grad)
- Gradina (Dolovi, Rudo)
- Gradina (Donja Sopotnica, Goražde)
- Gradina (Dovlići-Šehovina, Pale)
- Gradina (Dvor, Busovača)
- Gradina (Gornja Kozica-Gračanica, Sanski Most)
- Gradina (Gornji Čelinac)
- Gradina (Gradac, Posušje)
- Gradina (Gradina, Pale)
- Gradina (Hrasnica, Ilidža)
- Gradina (Jeleč, Foča)
- Gradina (Kopači, Visoko)
- Gradina (Kožuhe, Doboj)
- Gradina (Miševina, Rogatica)
- Gradina (Mokro, Široki Brijeg)
- Gradina (Mravići, Doboj)
- Gradina (Podhum, Livno)
- Gradina (Prača, Pale)
- Gradina (Ritešić, Doboj)
- Gradina (Sastavci, Sanski Most)
- Gradina (Skugrić Gornji, Modriča)
- Gradina (Stupari, Lukavac)
- Gradina (Šenkovići, Sokolac)
- Gradina (Šetići, Zvornik)
- Gradina (Široki Brijeg)
- Gradina (Tepića gradina,Gornji Ribnik, Ključ
- Gradina (Velika Brusnica, Brod)
- Gradina (Vir-Glavica, Posušje)
- Gradina (Zagrađe, Rudo)
- Gradina Lagumi (Fojnica)
- Greben
- Havala (Kulen Vakuf, Bihać)
- Hercegov Grad (Bojići, Kalinovik)
- Hodidjed, Sarajevo
- Hodža (Gornja Kuta, Foča)
- Hrsovac (Polimlje)
- Hrtar (Višegrad)
- Hum (Neretva)
- Imotski (tvrđava)
- Jajce (tvrđava)
- Jeleč (Foča)
- Jerinin grad (Šekovići)
- Jezero (Jajce)
- Jezerski (Bosanska Krupa)
- Kamengrad
- Kamičak (tvrđava)
- Kapetanova kula (Bihać)
- Kastel (Banja Luka)
- Kaštel (Bugojno)
- Kaštela (Fojnica)
- Kijevac (Sanski Most)
- Klek (Slivno)
- Klek (Uvac)
- Kličevac (Srebrenica)
- Kliševićka kula (Orašac, Bihać)
- Klobuk (Trebinje)
- Klotijevac (Srebrenica)
- Ključ (Gacko)
- Ključ na Sani
- Kokorevac (Nahorevo, Sarajevo)
- Kom (Kašići, Konjic)
- Komić (Vlasenica)
- Komotin (Jajce)
- Koš (Opuzen)
- Kotor (Bobac), Kotor Varoš
- Kovač (Ukrina)
- Kovin (Prijepolje)
- Kozman (Foča)
- Koznik
- Kozograd, Fojnica
- Kožetin (Ustikolina, Foča)
- Kraljeva Sutjeska, Dvori, Kakanj
- Kreševo (tvrđava)
- Krešića gradina (Tuzla)
- Kruševac (Pogorelica, Konjic)
- Kruševac (Tomislavgrad)
- Kukanj (Pljevlja)
- Kulina (Foča)
- Kušlat (Zvornik)
- Labčanj (Gradac)
- Livno (tvrđava)
- Lokve (Velečevo, Ključ)
- Ljubanj (Rudo)
- Ljubuški (tvrđava)
- Maglaj (tvrđava)
- Makar (Makarska)
- Medvjedgrad (Busovača)
- Medvjedgrad (Radaslije, Glamoč)
- Medun
- Mičevac (Trebinje)
- Mileševac (Prijepolje)
- Momčilova kula (Bosansko Grahovo)
- Morača (tvrđava)
- Mostar (tvrđava)
- Mrin (Sanski Most)
- Mutnik (Cazin)
- Nebojša (Metković)
- Nečanj (Polimlje)
- Nečigrad (Nevesinje)
- Norin (tvrđava)
- Novi (Herceg Novi)
- Novi (Neretva)
- Novi (Piva)
- Novi (Sava)
- Obalj (Zagorje)
- Obhođa (Stari Grad, Sarajevo)
- Odski grad (Podrinje)
- Olovac
- Omiš (tvrđava)
- Onogošt (Nikšić)
- Orašac (Bihać)
- Orlac (Glamoč)
- Osanički grad (Podrinje)
- Osip (tvrđava)
- Ostrog (tvrđava)
- Ostrovica (Lišane Ostrovičke)
- Ostrovica (Podrinje)
- Ostrovica (Kulen Vakuf)
- Ostrožac (Cazin)
- Oštrik
- Pavlovac (Novi u Prači)
- Pećigrad (Cazin)
- Pećine (Krmine, Banja Luka)
- Perić-grad (Gornje Sokolovo, Ključ)
- Perin (Šekovići)
- Pirlitor (Jezera)
- Počitelj (Čapljina)
- Podastinje (Travnik)
- Podrinac (Foča)
- Podzvizd (Velika Kladuša)
- Polom (Graci, Mrkonjić Grad)
- Popovski (Popovo)
- Pošijak (Han Pijesak)
- Prilep (Podrinje)
- Prizren (Prizrenac), Ključ
- Prkosi (Bihać)
- Prozor (tvrđava)
- Prusac (Biograd) (Donji Vakuf)
- Pset (Bosanska Krupa)
- Radetina ili Kula Radetina (Cazin)
- Rajan (Glamoč)
- Ravan, Ravanski
- Risan (tvrđava)
- Stari grad Rmanj
- Samobor (Međurječje, Čajniče)
- Severin (Priboj)
- Skradin (tvrđava)
- Sokol, Šipovo
- Sokol, Konavle
- Sokol (Gračanica)
- Sokol u Međurječju
- Sokol (Štitari)
- Sokolac (Bihać)
- Srebrenik (tvrđava)
- Srebrnik (Srebrenica)
- Dubrovnik (Ilijaš)
- Stari grad (Dragulje, Pale)
- Stari grad (Staretina, Glamoč)
- Visoki (Visoko)
- Stijena, Bila Stina (Cazin)
- Stjepangrad (Varoš, Kalinovik)
- Ston (tvrđava)
- Stražbenica (Bosanski Petrovac)
- Stražbenica (Kneževo)
- Stržanj (Šuica, Tomislavgrad)
- Susjed (Bugojno)
- Susjed (Nikšić)
- Susjed (Usora)
- Sutina (Gornji Vakuf)
- Škaf (Vitez)
- Šturlić (Cazin)
- Šubin (Srebrenica)
- Teferič (Krupac, Ilidža)
- Tvrđava Teočak
- Tešanj (tvrđava)
- Tišnica (Teočak)
- Todorovo (Velika Kladuša)
- Tođevac (Foča)
- Tomina Kula (Sanski Most)
- Toričan (Travnik)
- Travnička tvrđava
- Tržac (Cazin)
- Tuhelj (Hadžići)
- Greben (Krupa na Vrbasu)
- Val (Nevesinje)
- Varošište (Pervan-Rađevići, Banja Luka)
- Veledin (Vlasenica)
- Veletin
- Velika Kladuša
- Velika gradina (Varvara, Prozor)
- Veliki grad (Kijevo, Sanski Most)
- Vesela Straža (Bugojno)
- Vidovski (Stolac)
- Vinac (Jajce)
- Vinačac (Nevesinje)
- Visoka (Grab, Ljubuški)
- Visuć-grad (Drvar)
- Visući (Omiš)
- Višegrad (tvrđava)
- Vrabač (Bijela, Konjic)
- Vranduk (Zenica)
- Vratar (Opuzen)
- Vratar (Luka)
- Vratar (Žepa)
- Vratar (Sutjeska, Foča)
- Vrbaški Grad (Kozara)
- Vrbenac (Travnik)
- Vrgorac (tvrđava)
- Vrnograč (Vrnograč - Velika Kladuša)
- Vučaj Grad (Vilusi-Luburići, Banja Luka)
- Zelengrad (Han Kola-Čutkovići, Banja Luka)
- Zmajevac, Egići, Čelinac
- Zvečaj (Rekavice-Jagodići, Banja Luka)
- Zvornik (tvrđava)
- Žepče (tvrđava)
- Žir (Goražde)
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Misli se da je u Bosni i Hercegovini tokom srednjega vijeka bilo podignuto oko 300 utvrđenih gradova“, Pavao Anđelić, Grad, u: Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom I, Sarajevo 1988, 82.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom I-III, Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1988.
- Arheološka karta, Tom I-IV, Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1988.
- Лексикон градова и тргова средњовековних српских земаља – према писаним изворима, Завод за уџбенике, Београд 2010.
- Pavao Anđelić, Grad, u: Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom I, Sarajevo 1988, 81-82.
- Mihailo Dinić, Земље херцега Светога Саве, у: „М. Динић, Српске земље у средњем веку”, Београд 1978, 178-269.
- Desanka Kovačević-Kojić, Градска насеља средњовјековне босанске државе, Сарајево 1978.
- Aleksandar Ratković, Srednjovjekovni gradovi u Bosni i Hercegovini, Mostar 2005.
- Husref Redžić, Srednjovjekovni gradovi Bosne i Hercegovine, Sarajevo 2009.
- Marko Vego, Naselja srednjevjekovne bosanske države, Sarajevo 1957.