Srpska autonomna oblast

Srpska autonomna oblast (SAO) jest naziv za samoproglašene srpske paradržavne tvorevine u Hrvatskoj i Socijalističkoj Republici Bosni i Hercegovini (SRBiH) za vrijeme raspada Jugoslavije.^[1]^[2]^[3] To su bili autonomni entiteti naseljeni većinom Srbima, koji su se kasnije ujedinili da bi formirali Republiku Srpsku Krajinu u Hrvatskoj i Republiku Srpsku u Bosni i Hercegovini. Između augusta 1990. i novembra 1991. nekoliko SAO proglašeni su u Hrvatskoj i SRBiH, u svjetlu mogućeg otcjepljenja tih republika od Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Iza osnivanja SAO-a stajala je Srpska demokratska stranka Hrvatske, odnosno Bosne i Hercegovine, uz podršku režima Slobodana Miloševića iz Beograda.

Hrvatska

Takozvana antibirokratska revolucija srpskog lidera Slobodana Miloševića u cilju jačanja jugoslavenskih saveznih institucija izazvala je osude i separatistički odgovor u Sloveniji i Hrvatskoj. To je pak izazvalo sigurnosnu dilemu u tadašnjoj brojnoj zajednici Srba u Hrvatskoj, koja se oštro protivila svakom pomaku ka hrvatskoj samostalnosti, ako će ih to odvojiti od ostalih dijelova Jugoslavije. Dilema je bila ukorijenjena u historijskom iskustvu genocida nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, potaknutog usponom srpskog i hrvatskog nacionalizma. Hrvatski srpski politički lideri nacionalističke Srpske demokratske stranke zalagali su se za podjelu Hrvatske, u slučaju nezavisnosti, koja bi omogućila da područja naseljena Srbima ostanu u Jugoslaviji.

Hrvatski srpski političar Jovan Rašković zalagao se za stvaranje "integralnog regiona" okupljanjem pretežno srpskih općina u Hrvatskoj u Zajednicu općina, koja bi djelovala kao jedna od administrativnih jedinica prvog nivoa u republici.^[4] Iako je tadašnji hrvatski pravni sistem formalno dopuštao takav oblik općinske organizacije, ovaj potez se smatrao vrlo kontroverznim i doveo je do nekih od prvih sukoba.^[4]

Prvo takvo udruženje formirano je oko grada Knina što je dovelo do osnivanja SAO Krajine 21. decembra 1990. SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem formirana je 25. juna 1991, dok je SAO Zapadna Slavonija formirana 12. augusta 1991. Dana 19. decembra 1991, SAO Krajina se proglasila Republikom Srpskom Krajinom kojoj su se naknadno pridružile SAO Zapadna Slavonija i SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem. U toj fazi samoproglašena autonomija je pretvorena u zahtjev za punom nezavisnošću, a političko rukovodstvo je naknadno odbacilo svaki prijedlog autonomije sa značajnim slučajem uključujući plan Z-4 . U isto vrijeme i Vlada Hrvatske i međunarodni posrednici razmišljali su o mirovnim nagodbama koje bi zaista uključivale uspostavu neke vrste autonomnih regija sa pretežno srpskim stanovništvom unutar Hrvatske. Stvaranjem novih hrvatskih županija 30. decembra 1992, hrvatska vlada je izdvojila i dvije autonomne regije (kotare) za etničke Srbe na područjima Krajine poznatim kao Autonomna oblast Glina i Autonomna oblast Knin.^[5] Nakon Operacije "Oluja", primjena zakona koji je dozvoljavala autonomiju bila bi privremeno obustavljena.^[6] Godine 2000. ovaj dio zakona je formalno ukinut.^[7]

Proces stvaranja samoproglašenih srpskih autonomnih oblasti u Hrvatskoj uključivao je međuetničke sukobe i nasilje, kao i široko rasprostranjeno etničko čišćenje nesrpskog stanovništva sa područja koja su te regije na kraju kontrolisale. Neki od najviših političkih i vojnih lidera uključenih u ovaj proces procesuirani su od strane Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju zbog njihove direktne ili komandne odgovornosti za niz počinjenih ratnih zločina. U nastojanju da očuva mir u regionu, Evropska zajednica je priznavanje postjugoslavenskih entiteta ograničila isključivo na ranije uspostavljene jugoslavenske federalne jedinice (republike) u njihovim administrativnim granicama i eksplicitno ga obeshrabrila u slučaju bilo kakvog novog secesionističkog regiona, a istovremeno je uslovljavala priznavanje republika vjerodostojnim pravima zagarantovanih milom.^[8] Srpske autonomne oblasti u Hrvatskoj stoga nikada nisu dobile nikakvo formalno međunarodno priznanje.

Bosna i Hercegovina

Srpska demokratska stranka uspostavila je SAO na teritorijama naseljenim Srbima u Bosni i Hercegovini. Srbi su osnovali svoju skupštinu, nakon što su napustili Skupštinu SRBiH u oktobru 1991.

U periodu od septembra do novembra 1991. proglašeno je šest entiteta:^[9]

Autonomna Oblast Krajina, sa centrom u Banjaluci. Formirana je u aprilu 1991. Bila je to najveća srpska autonomna oblast. Nakon neuspjeha u spajanju sa SAO Krajinom u Hrvatskoj, u septembru 1991. preimenovana je u SAO Bosanska Krajina.
SAO Sjeveroistočna Bosna, sa centrom u Bijeljini. Formirana je u septembru 1991. U novembru iste godine promijenila je ime u SAO Semberija, a u decembru u SAO Semberija i Majevica.
SAO Romanija, sa centrom na Palama. Formirana je u septembru 1991. U novembru 1991. transformisana u SAO Romanija-Birač, u koju je uključena i oblast SAO Birač.
SAO Hercegovina (poznata i kao SAO Istočna Hercegovina i SAO Stara Hercegovina), sa centrom u Bileći. Formirana je u septembru 1991.
SAO Sjeverna Bosna ili SAO Ozren-Posavina, sa centrom u Doboju. Formirana je u novembru 1991, i nikada nije u potpunosti kontrolisala svoju proglašenu teritoriju.
SAO Birač, sa centrom u Zvorniku. Formirana je u novembru 1991. i istog mjeseca uključena u SAO Romanija-Birač.

Sve ove oblasti su se 9. januara 1992. ujedinile u Republiku srpskog naroda u Bosni i Hercegovini (kasnije preimenovana u Republiku Srpsku), donošenjem Deklaracije o proglašenju Republike srpskog naroda BiH.

SAO u Bosni i Hercegovini (septembar 1991).
SAO u Bosni i Hercegovini (jesen 1991).
SAO u Bosni i Hercegovini (početak novembra 1991).
SAO u Bosni i Hercegovini (kraj novembra 1991).

Također pogledajte

Reference

^ Marko Attila Hoare (2004). How Bosnia armed. Saqi Books in association with the Bosnian Institute. ISBN 978-0-86356-367-6.
^ Charles W. Ingrao; Thomas A. Emmert (15. 9. 2012). Confronting the Yugoslav Controversies: A Scholars' Initiative. Purdue University Press. str. 125–. ISBN 978-1-55753-617-4.
^ John Oppenheim; Willem-Jan van der Wolf; Global Law Association (2003). Global war crimes tribunal collection. Global Law Association.
^ ^a ^b Hayball, Harry Jack (2015). Serbia and the Serbian rebellion in Croatia (1990-1991) (Thesis (Ph.D.)). Goldsmiths College. Pristupljeno 14. 9. 2019.
^ Parliament of Croatia (3. 6. 1992). "Ustavni zakon o ljudskim pravima i slobodama i pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj". Narodne novine (jezik: hrvatski). Zagreb (34/92). Arhivirano s originala, 20. 1. 2015. Pristupljeno 7. 8. 2012.
^ Parliament of Croatia (21. 9. 1995). "Ustavni zakon o privremenom neprimjenjivanju pojedinih odredbi Ustavnog zakona o ljudskim pravima i slobodama i o pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj". Narodne novine (jezik: hrvatski) (68/95). Arhivirano s originala, 17. 9. 2014. Pristupljeno 7. 8. 2012.
^ Hrvatski sabor (19. 5. 2000). "Ustavni zakon o izmjenama i dopunama Ustavnog zakona o ljudskim pravima i slobodama i o pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj". Narodne novine (jezik: hrvatski) (51/2000). Arhivirano s originala, 20. 1. 2015. Pristupljeno 7. 8. 2012.
^ Sioussiouras, Petros (2004). "The Prosess of Recognition of the Newly Independent States of Former Yugoslavia by the European Community: The Case of the Former Socialist Republic of Macedonia". Journal of Political & Military Sociology. 32 (1): 1–18. JSTOR 45371632.
^ Nina Caspersen (15. 1. 2010). Contested Nationalism: Serb Elite Rivalry in Croatia and Bosnia in the 1990s. Berghahn Books. str. 82–. ISBN 978-1-84545-791-4.

Literatura

Stefan Grubač (1993). Srpske teme, 1989-92. ZIZ. ISBN 978-86-81883-10-5.
Dobrica Ćosić; Ana Ćosić-Vukić (2009). Srpsko pitanje u XX veku: lična istorija jednog doba. Службени гласник. ISBN 978-86-519-0371-0.

[Hoare2004-1] Marko Attila Hoare (2004). How Bosnia armed. Saqi Books in association with the Bosnian Institute. ISBN 978-0-86356-367-6.

[IngraoEmmert2012-2] Charles W. Ingrao; Thomas A. Emmert (15. 9. 2012). Confronting the Yugoslav Controversies: A Scholars' Initiative. Purdue University Press. str. 125–. ISBN 978-1-55753-617-4.

[OppenheimWolf2003-3] John Oppenheim; Willem-Jan van der Wolf; Global Law Association (2003). Global war crimes tribunal collection. Global Law Association.

[Hayball2-4] Hayball, Harry Jack (2015). Serbia and the Serbian rebellion in Croatia (1990-1991) (Thesis (Ph.D.)). Goldsmiths College. Pristupljeno 14. 9. 2019.

[5] Parliament of Croatia (3. 6. 1992). "Ustavni zakon o ljudskim pravima i slobodama i pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj". Narodne novine (jezik: hrvatski). Zagreb (34/92). Arhivirano s originala, 20. 1. 2015. Pristupljeno 7. 8. 2012.

[6] Parliament of Croatia (21. 9. 1995). "Ustavni zakon o privremenom neprimjenjivanju pojedinih odredbi Ustavnog zakona o ljudskim pravima i slobodama i o pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj". Narodne novine (jezik: hrvatski) (68/95). Arhivirano s originala, 17. 9. 2014. Pristupljeno 7. 8. 2012.

[7] Hrvatski sabor (19. 5. 2000). "Ustavni zakon o izmjenama i dopunama Ustavnog zakona o ljudskim pravima i slobodama i o pravima etničkih i nacionalnih zajednica ili manjina u Republici Hrvatskoj". Narodne novine (jezik: hrvatski) (51/2000). Arhivirano s originala, 20. 1. 2015. Pristupljeno 7. 8. 2012.

[SIOUSSIOURAS-8] Sioussiouras, Petros (2004). "The Prosess of Recognition of the Newly Independent States of Former Yugoslavia by the European Community: The Case of the Former Socialist Republic of Macedonia". Journal of Political & Military Sociology. 32 (1): 1–18. JSTOR 45371632.

[Caspersen2010-9] Nina Caspersen (15. 1. 2010). Contested Nationalism: Serb Elite Rivalry in Croatia and Bosnia in the 1990s. Berghahn Books. str. 82–. ISBN 978-1-84545-791-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]