Svemirsko vrijeme (meteorologija)
Svemirsko vrijeme je grana svemirske fizike i aeronomije, ili heliofizike, koja se bavi vremenski promjenjivim uslovima unutar Sunčevog sistema, uključujući solarni vjetar, naglašavajući prostor koji okružuje Zemlju, uključujući uslove u magnetosferi, jonosferi, termosferi i egzosferi.[1] Svemirsko vrijeme je različito od zemaljskog vremena u atmosferi Zemlje (troposfera i stratosfera), ali je konceptualno povezano sa njim. Termin svemirsko vrijeme prvi put je upotrijebljen 1950-ih, a ušao je u uobičajenu upotrebu 1990-ih.[2]
Tokom mnogo vijekova, efekti svemirskog vremena bili su primijećeni, ali nisu shvaćeni. Prikazi auroralnog svjetla dugo su opaženi na visokim geografskim širinama.
Godine 1724, George Graham je izvijestio da se igla magnetskog kompasa redovno skretala sa magnetskog sjevera tokom svakog dana. Balfour Stewart 1882. je na kraju pripisao ovaj efekat nadzemnim električnim strujama koje teku u jonosferi i magnetosferi, a potvrdio ga je Arthur Schuster 1889. analizom podataka magnetne opservatorije.
1852., astronom i britanski general-major Edward Sabine je pokazao da je vjerovatnost pojave magnetnih oluja na Zemlji u korelaciji sa brojem sunčevih pjega, pokazujući roman solarni – zemaljski interakcije. 1859. velika magnetna oluja izazvala je briljantne auroralne prikaze i poremetila globalne telegrafske operacije. Richard Christopher Carrington je ispravno povezao oluju sa sunčevom bakljom koju je uočio dan ranije u blizini velike grupe sunčevih pjega, pokazujući da specifični solarni događaji mogu utjecati na Zemlju.
Kristian Birkeland objasnio je fiziku aurore stvaranjem umjetne aurore u svojoj laboratoriji i predvidio solarni vjetar.
Uvođenje radija otkrilo je da se javljaju periodi ekstremne statičnosti ili buke. Ozbiljno ometanje radara tokom velikog solarnog događaja 1942. dovelo je do otkrića solarnih radio talasa (radio talasa koji pokrivaju širok frekventni opseg stvoren solarnom bakljom), još jednog aspekta svemirskog vremena.
U 20. vijeku se proširilo interesovanje za svemirsko vrijeme kako su vojni i komercijalni sistemi postali zavisni od sistema na koje utiče svemirsko vrijeme. Komunikacijski sateliti su vitalni dio globalne trgovine. Vremenski satelitski sistemi pružaju informacije o zemaljskom vremenu. Signali sa satelita Globalnog pozicionog sistema (GPS) koriste se u širokom spektru aplikacija. Svemirski vremenski fenomeni mogu ometati ili oštetiti ove satelite ili ometati radio signale s kojima rade. Svemirski vremenski fenomeni mogu uzrokovati štetne udare u dalekovodima i izložiti putnike i posadu aviona zračenju,[3][4] posebno na polarnim rutama.
Bilješke[uredi | uredi izvor]
- ^ Poppe, Barbara B.; Jorden, Kristen P. (2006). Sentinels of the Sun: Forecasting Space Weather. Johnson Books, Boulder, Colorado. ISBN 978-1-55566-379-7.
- ^ Cade III, William B.; Christina Chan-Park (2015). "The Origin of "Space Weather"". Space Weather. 13 (2): 99. Bibcode:2015SpWea..13...99C. doi:10.1002/2014SW001141.
- ^ Fisher, Genene M (2003). "Integrating Space Weather and Meteorological Products for Aviation, (2003)". Bull. Amer. Meteor. Soc. 84 (11): 1519–1523. Bibcode:2003BAMS...84.1519F. doi:10.1175/BAMS-84-11-1519.
- ^ Meier, Matthias M; Hubiak, Melina (2010). "Measurements of the radiation quality factor Q at aviation altitudes during solar minimum (2006–2008)". Adv. Space Res. 45 (9): 1178–1181. Bibcode:2010AdSpR..45.1178M. doi:10.1016/j.asr.2009.08.008.