Kapetanija
Kapetanija ili kapetanluk (na turskom, kaptanlık) je podjedinica unutar sandžaka, upravne jedinice Osmanlijskog Carstva, koja je isključivo postojala unutar Bosanskog pašaluka od 16. vijeka do 1835. godine.[1]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Kako se Bosanski pašaluk širio prema sjeveru za vrijeme Stogodišnjeg hrvatsko-turskog rata su Osmanlije došli na Uni i Savi u kontakt sa hrvatsko-ugarskom institucijom kapetanije, tj. krajem 15. i početkom 16. vijeka.[2]
Prve kapetanije u 16. vijeku[uredi | uredi izvor]
Prve kapetanije su osnovane na granicama Bosanskog pašaluka prema banskoj Hrvatskoj i Mletačkoj republici.[1] Najprve kapetanije za koje se pouzdano zna da su već krajem 16. vijeka postojale su Bihaćka, Gradiška, Krupska, Kliška i Gabeoska, a za Krupu i Bihać je poznato da su i prije Osmanlijske vlast imali svoje kapetane. Novska, Dubička i Udbinska su vjerovatno također imali svoje kapetane još 1600. godine. Prva kapetanija koja se u izvorima spominje je trenutno Gradiška s Džafer-begom na čelu, sina Malkoč-bega.[3] Krupska (1565) i Bihaćka (1592) su odmah poslije zauzimanja grada osnovane,[3] a Kliška prije 1596. i Gabeoska prije 1591.[4]
Ukidanje kapetanija u 17. vijeku[uredi | uredi izvor]
Od 1606. godine do 1690. godine postojale su 29 kapetanije, od kojih su 23 bile pogranične, a šest unutrašnje. Nije poznato kojem sandžaku je Gvozdanska kapetanija pripadala koja je 1635. godine osnovana,[4] ali najvjerovatnije se radi o Bosanskom.
| Sandžak | Ukupno | pogranične Kapetanije |
unutrašnje Kapetanije |
|---|---|---|---|
| Požeški sandžak | 2 | Osiječka, Virovitička | – |
| Bosanski sandžak | 7 | Gradiška, Jasenovačka, Dubička, Kostajnička, Novska | Banjolučka, Jajačka |
| Bihaćki sandžak | 4 | Bihaćka, Krupska | Kamengradska, Ključka |
| Lički sandžak | 7 | Zemunička, Islamska, Nadinska, Skradinska, Udbinska, Obrovačka | Kninska |
| Kliški sandžak | 4 | Kliška, Ostrožačka, Kamenska | Hlivanjska |
| Hercegovački sandžak | 4 | Imotska, Gabeoska, Trebinjska, Novska | – |
| Zvornički sandžak | 0 | – | – |
| Pakrački sandžak | 0 | – | – |
Za vrijeme Kandijskog rata (1645–1669) su Mlečani osvojili gradove Islam i Nadin (1647), te Zemunik, Klis i Kamen (1648) u Ličkom sandžaku i Kliškom sandžaku, a time je nestalo i tih kapetanija. Godine 1660. je ukinuta Jasenovačka kapetanija. Za vrijeme Bečkog rata (1683-1699) su Austrijanci zauzeli Udbinu (1689) i čitavi Požeški sandžak s kapetanijama Virovitica i Osijek, a Mlečani još Gabelu i Herceg-Novi. Poslije Karlovačkog mira su se u Bosni nalazile samo još 12 kapetanija.[4]
| Sandžak | Ukupno | Kapetanije |
|---|---|---|
| Bosanski sandžak | 9 | Gradiška, Dubička, Novska, Bihaćka, Krupska, Banjolučka, Jajačka, Kamengradska, Ključka |
| Kliški sandžak | 2 | Ostrožačka, Hlivanjska |
| Hercegovački sandžak | 3 | Imotska, Trebinjska, Ključka |
| Zvornički sandžak | 0 | – |
Struktura i Službe[uredi | uredi izvor]
Kapetani, glavni upravitelji kapetanije, bili su često iz iste porodice, jer je služba, kao i sve ostale službe u kapetaniji, tradicionalno bila naslijeđena. U svakoj kapetaniji se nalazio najmanje jedan grad i jedna kula, a ponekad i pokoji utvrđeni čardak. Glavni posao kapetanija bio je čuvati - dan i noć - granicu od neprijatelja, a puteve od hajduka i razbojnika. Kapetanije su nosile imena po gradu odnosno tvrđave u kojoj su osnovane, a ne po naselja kraj grada. Tako se kapetanija kod Stolca službeno zvala Vidoška, po srednjovjekovnom gradu Vidoški, a Duvanjska po gradu Seddidžedid, kojega su Osmanlije osnovali. Službeni naziv kapetanija se nikada nije mijenjao, iako su se u drugi grad preselile, kao na primjer Kamengradska sredinom 16. vijeka u Majdan. Postoje samo dvije kapetanije koje nisu dobile naziv po starom gradu, nego već po mostovima, a to su Džisri-sanska s mostom preko Sane, kod današnjeg sela Tomina, južno od Sanskog Mosta, a druga je Džisri-tarska kapetanija s mostom preko Tare. U Tomini se nalazila mjesto grada kula, a tako je vjerovatno i bilo u Džisri-tarskoj kapetaniji. Svaki kapetan i vojnik u službi kapetanije primao je redovnu platu za svoju službu,[1] iako se ponekad za nju više od godinu dana čekalo.[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b c Kreševljaković, Hamdija (1991). Izabrana djela I. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 23.
- ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Izabrana djela I. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 19.
- ^ a b Kreševljaković, Hamdija (1991). Izabrana djela I. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 27.
- ^ a b c Kreševljaković, Hamdija (1991). Izabrana djela I. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 28.
- ^ Kreševljaković, Hamdija (1991). Izabrana djela I. Sarajevo: Veselin Masleša. str. 152.