Jurij Andropov
Jurij Vladimirovič Andropov | |
|---|---|
Юрий Владимирович Андропов | |
| Rođenje | 2. juni 1914.jul./15. jun 1914.greg. |
| Smrt | 9. februar 1984. |
| Spomenici | Nekropola Kremljskog zida |
| Nacionalnost | Rus |
| Državljanstvo | Sovjetsko |
| Zanimanje | Vođa |
| Godine aktivnosti | 1930-1984 |
Značajna djela | direktor KGB-a |
| Vrijeme držanja titule | 1982-1984 |
| Prethodnik | Leonid Brežnjev |
| Nasljednik | Konstantin Černjenko |
| Politička stranka | Komunistička Partija Sovjetskog Saveza |
| Religija | Ateizam |
| Supružnik/ci | Tatjana Andropova |
| Potpis | |
 | |
Jurij Vladimirovič Andropov (ruski: Юрий Владимирович Андропов; * 2. junijul/15. juni 1914greg. u Stanici Nagutskoj, Guvernat Stavropolj, Rusko Carstvo, danas Rajon Andropov, Region Stavropolj; † 9. februar 1984. u Moskvi) bio je sovjetski političar. Od 1967. do 1982. godine bio je direktor KGB-a, a zatim od novembra 1982. do svoje smrti generalni sekretar Centralnog komiteta (CK) KPSS-a i od juna 1983. predsjednik Predsjedništva Vrhovnog Sovjeta, šef države Sovjetskog Saveza.[1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Djetinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
Andropov je rođen 1914. godine u sjevernokavkaskoj Nagutskaji kao sin željezničkog službenika Vladimira Konstantinoviča Andropova. Majka Jevgenija Karlovna (rođena Fleckenstein) bila je kći moskovskog draguljara iz Finske. Prema Andropovljevim izjavama, Fleckensteini su židovskog porijekla. Njegovo rano djetinjstvo Juri Andropov je proveo u Nagutskaji, otprilike od treće godine života. Od 1920. godine živio je s porodicom u Mosdoku, gdje je postao članom Komunističkog saveza omladine (Komsomola) nakon završetka sedmogodišnje srednje škole 1930. godine.
Godine 1930. počeo je raditi u lokalnoj telegrafskoj stanici, a uskoro je postao kino-mehaničar u Mosdokovom željezničarskom klubu. Od 1932. godine Andropov je služio kao mornar u unutarnjoj plovidbi i delegiran je na studij u stručnu školu za vodeni transport u Ribinsku na Volgi, gdje je godinu kasnije izabran za sekretara Komsomol-Komitea stručne škole. Istovremeno je pohađao tečajeve na historijskom odjelu Ribinskog instituta za daljinsko učenje. Nakon završetka obuke u školi za vodeni transport, Andropov je od 1936. godine bio vođa omladine u brodogradilištu u Ribinsku, a istovremeno je izabran za člana Gradskog odbora Komunističkog saveza omladine u Ribinsku.
1937. godine postao je kandidat Vlade Komunističke partije (boljševika) i iste godine je postao šef odjela i član stalnog ureda Komsomola Rybinskog okruga. Međutim, ubrzo ga je premjestio na mjesto šefa odjela za učenike i studente u okružni odbor Komsomola u Jaroslavlju, gdje je postao treći sekretar 1937. godine. 1938. godine izabran je za prvog sekretara Okružnog odbora Komunističkog saveza omladine u Jaroslavlju.[2]
1937. godine postao je kandidat Vlade Komunističke partije (boljševika) i iste godine je postao šef odjela i član stalnog ureda Komsomola Rybinskog okruga. Međutim, ubrzo ga je premjestio na mjesto šefa odjela za učenike i studente u okružni odbor Komsomola u Jaroslavlju, gdje je postao treći sekretar 1937. godine. 1938. godine izabran je za prvog sekretara Okružnog odbora Komunističkog saveza omladine u Jaroslavlju.
Karijera do 1982. godine[uredi | uredi izvor]
Nakon dvogodišnjeg perioda kandidature, Andropov je 1939. postao punopravni član Komunističke partije Sovjetskog Saveza. Godine 1940. preselio se u Petrosavodsk (finski/karelski: Petroskoi) u Kareliji, gdje je do 1944. obnašao dužnost prvog sekretara Komunističkog saveza mladih Komsomol u Karelo-finskoj SSR. Istovremeno, upisao se na Petrosavodsku univerzitetu, ali je morao prekinuti studij zbog Drugog svjetskog rata i okupacije Petrosavodska od strane finskih trupa u Završnom ratu.
Tokom Drugog svjetskog rata, Andropov je bio jedan od organizatora karelijskog partizanskog pokreta koji se borio protiv Njemačke.
1944. postao je drugi sekretar Komiteta teritorijalnog odjela WKP u Petroskoju/Petrosavodsku, a 1947. drugi sekretar WKP) u Karelo-finskoj SSR.
1946. ponovno je nastavio studij na Petrosavodskom državnom univerzitetu, gdje je kao vanredni student završio pet osnovnih kurseva na historijsko-filološkom fakultetu do 1951. godine. Kasnih 1940-ih studirao je na Moskovskoj partijskoj školi Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza (KPdSU), gdje je završio četiri kurseva do 1950. godine, a kasnije je 1960-ih (već kao šef KGB-a) stekao diplomu nakon dugih prekida.
Od 1951. godine radio je u Sekretarijatu Centralnog komiteta partije u Moskvi, prvo kao inspektor u pododjelu Sekretarijata zaduženog za pitanja stranačkih, sindikalnih i Komsomol organizacija, a od 1953. kao šef navedenog pododjela.
1953. prelazi u diplomatsku službu, gdje je brzo napredovao u različitim pozicijama. Nakon stažiranja u Skandinavskom odjelu sovjetskog Ministarstva vanjskih poslova, Andropov je postao šef 4. Europskog odjela u Ministarstvu vanjskih poslova, a zatim i savjetnik ambasade u sovjetskom predstavništvu u Budimpešti.
1954. imenovan je sovjetskim ambasadorom u Mađarskoj. U to vrijeme dogodio se Mađarski narodni ustanak 1956. godine. Iz tog vremena potiče i njegovo dugogodišnje prijateljstvo s dugogodišnjim prvom sekretarom (kasnije: generalnim sekretarom) Mađarske socijalističke radničke partije Jánosom Kádárom.
1957. se vratio u Sovjetski Savez i postao je šef Odjela za odnose s komunističkim i radničkim partijama socijalističkih zemalja u Centralnom komitetu. Na XXII. saboru KPSS-a 1961. postao je i član Centralnog komiteta KPSS-a. Od 1962. do 1967. Andropov je prvi put bio sekretar Centralnog komiteta.
Od maja 1967. do maja 1982. godine Andropov je bio predsjednik Komiteta za državnu sigurnost (KGB). Nakon samo nekoliko sedmica na toj funkciji, proglasio je "utjecaj strane ideologije" i "političku nezrelost sovjetskih građana, posebno intelektualaca i mladih", kao najveću prijetnju državi, što je rezultiralo proširenjem dužnosti KGB-a na glavni upravni organ.
Nastavljajući razvoj gledišta Feliksa Edmundoviča Dzeržinskog, osnivača sovjetske tajne i sigurnosne tradicije ranih 1920-ih, Andropov je shvatio zadaću sigurnosnih organa ne samo u zaštiti države i njenih funkcionera, već i u sveobuhvatnoj zaštiti društva i njegovog socijalističkog poretka od vanjskih i unutarnjih prijetnji. Iz ove perspektive, inicirao je najveću špijunsku akciju KGB-a u Hladnom ratu, poznatu kao Operacija RJaN.
U skladu s novim shvaćanjem, KGB je postigao značajne uspjehe u području protušpijunaže, obavještajnog rada i kontraobavještajnih aktivnosti u Sovjetskom Savezu, drugim socijalističkim zemljama i zapadnim zemljama tijekom Andropovljevog mandata. Pri tome su u nizu slučajeva primijenjene i metode koje krše ljudska prava, kao što je primjerice smještaj političkih protivnika u psihijatrijske ustanove.
Paralelno s imenovanjem za predsjednika KGB-a, Andropov je postao kandidat za Politbiro Centralnog komiteta KPSS-a, a u aprilu 1973. postao je punopravni član. U maju 1982. postao je sekretar Centralnog komiteta KPSS-a po drugi put i u toj funkciji bio je odgovoran za pitanja ideologije.
Generalni sekretar Komunističke Partije Sovjetskog Saveza[uredi | uredi izvor]
12. novembra 1982. godine, sa 68 godina, Andropov je izabran za generalnog sekretara Komunističke partije Sovjetskog Saveza. Izbor se dogodio samo dva dana nakon smrti Leonida Brežnjeva. Također, 16. juna 1983. postao je predsjednik Predsjedništva Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza i time državni poglavar.
Već prilikom izbora za generalnog sekretara, njegovo zdravstveno stanje bilo je veoma loše. Patio je od dijabetesa, visokog krvnog pritiska i progresivnog zatajenja bubrega, koje se nije moglo popraviti ni uz pomoć vještačkog bubrega. U posljednjih šest mjeseci svog života, Andropov više nije obavljao javne dužnosti. Nakon samo 15 mjeseci vladavine, od kojih je posljednjih pet mjeseci zbog zdravstvenih problema bio gotovo nesposoban za vođenje vlade, umro je početkom februara 1984. u Moskvi. Sahranjen je pored Kremljskog zida.
Njegov nasljednik, Černenko, bio je tri godine stariji (*1911); i on je vladao samo kratko do svoje smrti 10. marta 1985. Sovjetski vođe tog vremena se također nazivaju gerontokratijom.
Odlike njegove politike i političko pitanje[uredi | uredi izvor]
Za razliku od svog prethodnika Leonida Brežnjeva, čije su posljednje godine pokazivale jasne znakove stagnacije, i svog nasljednika Konstantina Černjenka, koji je bio na dužnosti samo 13 mjeseci, Andropov je bio zainteresiran za sveobuhvatno oživljavanje sovjetske politike kako unutar zemlje, tako i prema van.
Zbog svog lošeg zdravstvenog stanja i kratkog mandata, Andropov nije mogao u potpunosti ostvariti svoj planiran program reformi i obnove socijalizma. Andropov je bio uvjeren da je prije temeljnih promjena potrebno promovirati red i disciplinu u gospodarstvu kako bi se povećala produktivnost rada. Značajne probleme u ovom području vidio je, između ostalog, u kriminalu koji nanosi štetu državnom vlasništvu, rasipanju i korupciji. Stoga su prve mjere njegovog političkog programa bile pooštravanje kontrole i strože kazne. Otkrivanje i suzbijanje nekih loših praksi i neopravdanih privilegija donijelo mu je značajnu popularnost. Tokom Andropovljeve vlasti, usvojen je i paket mjera protiv alkoholizma, koji je, između ostalog, uključivao strože kazne za alkohol na radnom mjestu i zabranu prodaje alkohola prije 14 sati.
Kao prvi korak prema demokratizaciji ekonomskog života i društvenom samoupravljanju, može se smatrati Zakon o radnim kolektivima iz juna 1983. godine, koji je, između ostalog, imao za cilj povećati značaj unutarpreduzećne demokratije i time položaj radnika kao stvarnih nosilaca i upravljača socijalističke imovine proizvodnih sredstava. Ove temeljne reforme trebale su se dalje razvijati, ali zbog kratkog mandata Andropova to nije bilo moguće.
Na polju reforme ekonomskog mehanizma, u julu 1983. donesena je zajednička odluka Centralnog komiteta KPSS-a i Vlade SSSR-a o provođenju velikog eksperimenta. Na temelju tog eksperimenta, od 1. januara 1984. godine, važila su za ministarstva SSSR-a i ministarstva Ukrajinske, Bjeloruske i Litvanske SSR, koja su bila podređena dva važna savezna ministarstva, propisana veća samostalnost i više ovlaštenja u oblastima planiranja i proizvodnje, uz istovremeno povećanje njihove odgovornosti za ispunjavanje planiranih zadataka, postizanje kvalitetnih rezultata i uopšteno za postupanje u opštem interesu društva. Glavni cilj eksperimenta bio je stvaranje moralnih i materijalnih poticaja za uvođenje novih tehnika, opreme i modernih proizvodnih metoda na nivou naučno-tehničkog napretka, za poboljšanje kvaliteta proizvedenih dobara i efikasnosti proizvodnje, te za racionalno i štedljivo korištenje materijalnih i radnih resursa. Eksperiment je u kratkom vremenskom periodu postigao zapažene uspjehe i doveo do značajnog povećanja produktivnosti rada u pogođenim sektorima ekonomije. U 1984. i 1985. godini, eksperiment je proširen na druge industrijske sektore sa odgovarajućim prilagodbama, ali je kasnije, pod Gorbačovljevom vlašću, napušten u korist potpuno drugačijih reformi.
Također, 1983. godine započela je reforma sovjetskog obrazovnog sistema. Plenum Centralnog komiteta KPSS-a u junu 1983. posvećen je unapređenju ideološkog rada, a također je počelo i ponovno uređenje Partijskog programa KPSS-a iz 1962. godine.[3]
Političke namjere[uredi | uredi izvor]
Andropovova uloga danas je ponovno u fokusu istraživanja. S obzirom na njegovu aktivnost kao predsjednika KGB-a, posebno kao sekretara za ideologiju Centralnog komiteta i kao generalnog sekretara, kao i putem njegovih govora, spisa i sačuvanih ličnih izjava i planova, može se smatrati sigurnim da je i on težio sveobuhvatnoj reformskoj politici u državi, privredi, društvu, kulturi i vanjskoj politici, ali bez napuštanja temelja sovjetskog socijalizma. Andropov je imao za cilj ne odustajati od osnovnih postulata marksizma-lenjinizma (kako će to biti karakteristično za Gorbačovljevu "Perestrojku"), već ih organski dalje razvijati i prilagoditi novonastalim okolnostima. Istovremeno, važno je istaći da je Andropov izričito naglašavao da ne posjeduje "gotove recepte" za rješavanje svih problema, što je, po njegovom mišljenju, i prirodno jer je Sovjetski Savez i zemlje saveznice, prvi put od Oktobarske revolucije, krenuo putem socijalizma i ne mogu slijediti već utabane staze i postojeće uzore. Rješavanje aktuelnih pitanja moguće je samo kroz kolektivne razgovore, napore i kreativno eksperimentiranje s različitim pristupima i modelima. Neproporcionalno otvorenije nego što je to do tada bio slučaj, Andropov je govorio o raznolikim vrijednim iskustvima drugih socijalističkih zemalja, koja su po pojedinostima bila prilično različita, i isticao da Sovjetski Savez ne može samo biti uzor drugima, već i sam može mnogo naučiti od svojih saveznika.
Odlikovanja[uredi | uredi izvor]
Andropov je 1974. godine odlikovan počasnim naslovom "Heroj socijalističkog rada" i ukupno četiri puta Ordenom Lenjina, jednom Ordenom Oktobarske revolucije, jednom Crvenom zastavom i tri puta Ordenom Crvene zastave rada. 1983. godine, Andropov je zajedno s Ronaldom Reaganom proglašen "Osobom godine" od strane Time magazina. Grad Rybinsk je nosio Andropovljevo ime od 1984. do 1989. godine.
Četvrti brod iz Projekta 1144 nosio je ime Andropov, ali nakon raspada Sovjetskog Saveza preimenovan je u "Pjotr Veliki" i postao je glavni brod ruske Sjeverne flote.
Citati[uredi | uredi izvor]
Prema jednom od njegovih suradnika: "Za otprilike 15 do 20 godina moći ćemo sebi dopustiti ono što trenutno zapad može – veću slobodu mišljenja, slobodu informacija, pluralno društvo, različite umjetničke pravce. Ali to će biti moguće tek za oko 15 do 20 godina, ako uspijemo poboljšati životni standard stanovništva. Ali trenutno nemate pojma kakva je atmosfera u našoj zemlji."
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Yuri Andropov" (jezik: engleski).
- ^ The Andropov File: The Life and Ideas of Yuri V. Andropov, General Secretary of the Communist Party of the Soviet Union, Martin Ebon, McGraw-Hill Companies, 1983, 284 pages,. ISBN 0-07-018861-0.
- ^ Yuri Andropov: A Secret Passage into the Kremlin, Vladimir & Klepikova, Elena Solovyov, MacMillan Publishing Company, 1983, 302 pages,. ISBN 0-02-612290-1.