Izvorni kôd stranice Historija Francuske

Prvi pisani podaci o '''historiji Francuske''' govore o dešavanjima još u [[Prahistorija Francuske|željeznom dobu]]. Današnja [[Francuska]] je Rimljanima bila poznata kao [[Galija]]. Rimski pisci su naglašavali prisustvo tri glavne etno-lingvističke skupine na tom području: [[Gali]], [[Akvitanci]] i [[Belgi]]. Tokom 1. milenija p.n.e. Grci, Rimljani i [[Kartaga|Kartaginjani]] su osnovali kolonije na [[Sredozemno more|mediteranskoj]] obali i ostrvima. Nakon toga je [[Rimska republika]] anektirala južnu Galiju i uspostavila [[Rimska provincija|provinciju]] [[Gallia Narbonensis]] krajem 2. stoljeća p.n.e., a rimske snage na čelu sa [[Julije Cezar|Julijem Cezarom]] su osvojile ostatak Galije u [[Galski ratovi|Galskim ratovima]] (58. - 51. p.n.e.). Nakon toga je nastala [[galsko-rimska kultura]] koja je Galiju sve više integrisala u [[Rimsko carstvo]].

U kasnim fazama Rimskog carstva, Galija je bila meta [[Barbari|barbarskih]] napada i migracija, a najviše od [[Germani|germanskih]] [[Franci|Franaka]]. Franački kralj [[Klodvig I|Klovis I]] je ujedinio većinu Galije krajem 5. stoljeća, stvarajući [[Franačka država|Franačku državu]] koja će biti dominantno carstvo u regiji stotinama godina. Franačka moć je dostigla svoj vrhunac tokom vladavine [[Karlo Veliki|Karla Velikog]]. Srednjevjekovna [[Kraljevina Francuska]] je nastala od zapadnog dijela Karlovog [[Karolinško carstvo|Karolinškog carstva]], koje je bilo poznato kao [[Zapadna Franačka]]. Ova Kraljevina Francuska povećava svoj ugled tokom vladavine [[Capet (dinastija)|dinastije Capet]] koju je osnovao [[Hugo, kralj Francuske|Hugo Capet]] 987. godine. Nakon smrti posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Capet 1328. godine, došlo je do nasljedne krize koja je dovela do niza sukoba poznatih kao [[Stogodišnji rat]] između [[Valois (dinastija)|dinastije Valois]] i [[Plantagenet|dinastije Plantagenet]]. Rat je formalno započeo 1337. godine pokušajem [[Filip VI, kralj Francuske|Filipa VI]] da iskoristi [[Vojvodstvo Akvitanija|vojvodstvo Akvitaniju]] protiv engleskog kralja [[Edvard III, kralj Engleske|Edvarda III]]. Uprkos ranoj pobjedi dinastije Plantagenet i hvatanju francuskog kralja [[Ivan II, kralj Francuske|Ivana II]], sreća se okrenula u korist dinastije Valois. među značajnim figurama ovog rata je bila [[Ivana Orleanska|Jovanka Orleanka]], francuska djevojka koja je predvodila francuske snage protiv engleza uspostavljajući sebe kao nacionalnu heroinu. Rat je završen pobjedom dinastije Valois 1453. godine.

Pobjeda u Stogodišnjem ratu je imala učinka na jačanje francuskog nacionalizma i znatno povećanje moći i dometa Francuske monarhije. U periodu poznatom kao [[Ancien regime]], Francuska je pretvorena u centralizovanu [[Apsolutna monarhija|apsolutnu monarhiju]]. Tokom narednih stoljeća, Francuska je doživjela [[Francuska renesansa|renesansnu]] i [[Reformacija|protestantsku reformaciju]]. Na vrhuncu [[Hugenotski ratovi|Hugenotskih ratova]], Francuska je dospjela u još jednu nasljednu krizu nakon smrti [[Henrik III, kralj Francuske|Henrika III]] posljednjeg francuskog kralja iz dinastije Valois , u kojoj su se borili rivali iz [[Bourbon (dinastija)|dinastije Bourbon]] i [[Dinastija Guise|dinastije Guise]]. [[Henrik IV, kralj Francuske|Henrik, kralj Navare]], kao potomak dinastije Bourbon je bio pobjednik u ovom sukobu uspostavivši dinastiju Bourbon. Nakon što je osnovala [[Francusko kolonijalno carstvo|kolonijalno carstvo]] u 16. stoljeću, Francuska je doživjela svoj politički vrhunac tokom vladavine [[Luj XIV, kralj Francuske|Luja XIV]], graditelja [[Dvorac Versailles|Versajske palate]]. Krajem 18. stoljeća, monarhija je svrgnuta u [[Francuska revolucija|Francuskoj revoluciji]]. Zemlja je proglašena [[Prva Francuska republika|republikom]] do proglašenja [[Prvo Francusko carstvo|Francuskog carstva]] od strane [[Napoléon Bonaparte|Napoleona Bonaparte]]. Nakon poraza Napoleona u [[Napoleonovi ratovi|Napoleonovim ratovima]], Francuska je prošla kroz nekoliko režima; prvo je bila [[Bourbonska restauracija|monarhija]], a onda kratko kao [[Druga Francuska republika|Druga republika]], a zatim kao [[Drugo Francusko carstvo|Drugo carstvo]] i na kraju je osnovana [[Treća Francuska republika]] 1870. godine.
 	
Francuska je 1834. imala 33 miliona stanovnika. Kopnena vojska je imala 281 hiljadu vojnika, a mornarica 329 galija.<ref>[https://digitalna.nb.rs/view/URN:NB:RS:SD_34A8BB99366B973490F07A22BA4B577B-1834-01-27 Novine srbske, br. 4, subota 27.1.1834., strana 4.]</ref>

Francuska se tokom [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] borila sa Velikom Britanijom, Rusijom, Italijom i drugim [[Saveznici u Prvom svjetskom ratu|malih saveznicima]] protiv Njemačke i [[Centralne sile|Centralnih sila]]. Francuska je bila i jedna od [[Saveznici u Drugom svjetskom ratu|savezničkih snaga]] u [[Drugi svjetski rat|Drugom svjetskom ratu]] kada je zauzela [[Treći rajh|nacistička Njemačka]] 1940. godine. Treća republika je demontirana i većine zemlje je bila pod direktnom kontrolom Njemačke, a na jugu je bila pod kontrolom kolaboracionistička [[Višijevska Francuska|Višijevska vlada]]. Tokom ovog perioda, životni uslovi su bili surovi a mnogi [[jevreji]] ubijeni. [[Charles de Gaulle]] je predvodio slobodni francuski pokret koordinirajući ratnim otporom. Nakon oslobođenja u ljeto 1944. godine osnovana je [[Četvrta Francuska republika|Četvrta republika]]. Francuska se polako ekonomski oporavila čime je praćen [[bejbi-bum]] koji je promijenio vrlo nisku stopu nataliteta. Dugi ratovi u Indokini i Alžiru su ispraznili francuske resurse i završili političkim porazom Francuske. U jeku [[Alžirska kriza|Alžirske krize]] 1958. godine, Charles de Gaulle uspostavio [[Peta Francuska republika|Petu Francusku republiku]]. Godine 1960. većina francuskih kolonija je postala nezavisna, a manji dijelovi su uključeni u Francusku državu kao [[Prekomorski departmani Francuske|prekomorski departmani]] i kolektiviteti. Od Drugog svjetskog rata, Francuska je stalni član Vijeća sigurnosti [[Ujedinjene nacije|Ujedinjenih nacija]] i [[NATO|NATO-a]]. Odigrala je centralnu ulogu u procesu evropskog ujedinjenja koji je doveo do [[Evropska unija|Evropske unije]]. Uprkos sporom ekonomskom rastu posljednjih nekoliko godina i problema sa muslimanskom manjinom, ona je i dalje snažan ekonomski, kulturni, vojni i politički faktor u 21. stoljeću.

== Prahistorija ==
{{Glavni|Prahistorija Francuske}}Kameni alati koji su otkriveni u [[Chilhac]]u 1968. godine i [[Lézignan-la-Cèbe]]u 2009. godine ukazuju na to da su rani ljudi bili prisutni u Francuskoj prije najmanje 1,6 miliona godina. [[Neandertalac|Neandertalci]] su bili prisutni u Evropi oko 400.000. godine p.n.e., ali su oni izumrli prije oko 30.000 godina tokom perioda hladnoće. Najraniji moderni ljudi - [[Homo sapiens]]i - su došli u Evropu prije 43.000 godina (tokom perioda [[Gornji paleolit]]). Slike u [[Pećina Lascaux|pećinama Lascaux]] i Gargas su ostaci lokalne prahistorijske aktivnosti.

Prvi pisani podaci o historiji Francuske pojavljuju se tokom [[Željezno doba|željeznog doba]]. Današnja [[Francuska]] je rimljanima bila poznata kao [[Galija]]. Rimski pisci su naglašavali prisustvo tri glavne etno-lingvističke skupine na tom području: [[Gali]], [[Akvitanci]] i [[Belgi]]. Tokom prvog milenijuma p.n.e. Grci, Rimljani i Kartaginjani su osnovali kolonije na mediteranskoj obali i ostrvima.

== Antički period ==

=== Gali ===
{{Glavni|Gali}}Pokrivajući velike dijelove današnje Francuske, Belgije, sjeverozapadne Njemačke i sjeverne Italije, [[Galija|Galiju]] su naseljavala mnoga [[Kelti|keltska plemena]] koja su Rimljani nazivali [[Gali]]. Prema [[Julije Cezar|Juliju Cezaru]], donju Garonu su naseljavali [[Akvitanci]], dok su [[Belgi]] naseljavali prostor sjeverno od [[Loara|Loare]]. Kelti su osnovali gradove kao što su [[Pariz|Lutetia Parisiorum]] (Pariz) i [[Bordeaux|Burdigala]] (Bordeaux), dok su Akvitanci osnovali [[Toulouse|Tolosu]] (Toulouse). U periodu prije osnivanja prvih rimskih naselja, grčki moreplovci su se naselili na teritoriji koja će kasnije biti poznata kao [[Provansa]]. Grci su osnovali važne gradove kao što su [[Marseille|Masalija]] (Marseille) i [[Nica|Nikaja]] (Nica), dolazeći u sukob sa susjednim Keltima i Ligurima. Neki grčki moreplovci, kao što je [[Pitija]], su rođeni u Masaliji. Kelti su se često borili sa Akvitancima i [[Germani]]ma, a tokom [[Galski ratovi|Galskih ratova]] su nakon [[Bitka na rijeci Aliji|bitke na rijeci Aliji]] izvršili invaziju na Rim.

Međutim, plemenska zajednica Gala nije bila centralizirana, i Rimljani su naučili da im se suprostave. Tokom 3. stoljeća p.n.e., Gali su doživjeli poraz od Rimljana u bitkama kod [[Bitka kod Sentina|Sentina]] i [[Bitka kod Telamona|Telamona]]. Početkom 3. stoljeća p.n.e., Belgi su osvojili teritoriju oko rijeke [[Soma|Some]] u sjevernoj Galiji nakon mnogih bitki protiv [[Armoričani|Armoričana]] koji su živjeli u blizini [[Ribemont-sur-Ancre]] i [[Gournay-sur-Aronde]]. Kada se [[Kartaga|kartaginski]] zapovjednik [[Hanibal]] sukobio sa Rimljanima, on je regrutirao nekoliko galskih plaćenika koji su se borili na njegovoj strani u [[Bitka kod Kane|bici kod Kane]]. Nakon ove bitke, [[Rimska republika]] je zauzela Provansu i uspostavila rimsku provinciju [[Gallia Narbonensis]] 122. godine p.n.e. Kasnije je [[Julije Cezar]] zauzeo cijelu Galiju. Uprkos galskom otporu kojeg je predvodio [[Vercingetoriks]], Gali su podlegli od rimske najezde. Gali su imali uspjeha u [[Bitka kod Gergovije|bici kod Gergovije]], ali su na kraju poraženi u [[Bitka kod Alezije|bici kod Alezije]] 52. godine p.n.e. Rimljani su osnovali gradove kao što su [[Lyon|Lugdunum]] (Lyon), [[Narbona|Narbonensis]] (Narbona) i [[Grenoble|Cularo]] (Grenoble).

=== Rimska provincija Galija ===
{{Glavni|Galija (rimska provincija)}}Nakon rimskog osvajanja, [[Galija]] je bila podijeljena na nekoliko različitih provincija. Rimljani su mnoge narode proglasili opasnošću za [[Rimska republika|Rimsku republiku]]. Zbog toga su se mnogi Kelti iselili u [[Galija Akvitanija|Akvitaniju]] ili su bili porobljeni i iseljeni iz Galije. Nastala je jaka kulturna evolucija koja je [[galski jezik]] zamijenila [[Latina vulgata|prostim latinskim]]. Pošto je Galija ostala pod rimskom kontrolom stoljećima, keltska kultura je postepeno postajala [[Galsko-rimska kultura]]. Zahvaljujući tome, Gali su postajali sve više integrisani u [[Rimsko carstvo]]. Na primjer, generali [[Mark Antonije Prim]] i [[Gnej Julije Agrikola]] su rođeni u Galiji, kao i carevi [[Klaudije]] i [[Karakala]], dok je car [[Antonin Pio]] imao galsko porijeklo. U desetljeću nakon zarobljavanja cara [[Valerijan]]a od strane Perzije 260. godine, [[Postum]] je uspostavio kratkotrajno [[Galsko carstvo]] koje je uključivalo Iberijsko poluostrvo i Britaniju. Galsko carstvo je uništeno pobjedom cara [[Aurelijan]]a u [[Bitka kod Chalonsa|bici kod Chalonsa]] 274. godine.

U 4. stoljeću došlo je do Keltske migracije. Oni su na čelu sa legendarnim kraljem [[Konan Meriados|Konanom Meriadosom]] došli iz Britanije. Govorili su izumrlim [[Britanski jezik|britanskim jezikom]] koji je evoluirao u [[Bretonski jezik|bretonski]], [[Korniški jezik|korniški]] i [[velški jezik]]. Pokrajina Akvitanija je 418. godine data [[Goti]]ma u zamjenu za njihovu podršku protiv [[Vandali|Vandala]]. Oni su uspostavili svoj glavni grad Toulouse. nakon toga, Rimsko carstvo je imalo sve više problema sa barbarskim invazijama i [[Flavije Aecije]] je morao zavaditi ova plemena jedne protiv drugih kako bi zadržao rimsku kontrolu. On je prvo zavadio [[Huni|Hune]] protiv [[Burgundi|Burgunda]], te su Huni uništili [[Vorms]], ubili kralja [[Gunter]]a i otjerali Burgunde na zapad. Burgundi su se naselili u blizini [[Lyon|Lugdunuma]] 443. godine. Kada su ujedinjeni Huni pod vodstvom [[Atila|Atile]] postali sve veća opasnost, Aecije je zavadio Hune sa [[Vizigoti]]ma. Sukob je kulminirao 451. godine u [[Bitka na Katalaunskim poljima|bici na Katalaunskim poljima]], u kojem su Vizigoti i Rimljani porazili Atilu. Nakon pobjede nad Hunima, Rimsko carstvo je bilo na rubu kolapsa. Vizigoti su zauzeli južnu Galiju i većinu Iberijskog poluostrva, a sjeverna Galija je prepuštena [[Franci]]ma. Germansko pleme [[Vaskonci]] su naselili [[Vojvodstvo Vaskonija|Vaskoniju]], a [[Bretonci]] su formirali tri kraljevine: [[Domnonija|Domnoniju]], [[Kornolija|Kornoliju]] i [[Broerec]].

== Franačka država (486. - 987.) ==
{{Glavni|Franačka država|Merovinzi|Karolinška renesansa|Rani srednji vijek}}[[Klodvig I|Klovis I]], kralj [[Salijski Franci|Salijskih Franaka]], je 486. godine pobijedio [[Sijagris]]a kod [[Bitka kod Soissonsa (486)|Soissonsa]] i ujedinio sjevernu i centralnu Galiju pod svojom kontrolom. Zatim je zabilježio niz pobjeda protiv drugih germanskih plemena, da bi 496. godine prešao na [[hrišćanstvo]]. To mu je dalo veći legitimitet i moć, jer mu je papa dao klerikalnu podršku u borbi protiv [[Arijanizam|arijanskih]] Vizigota. Nakon toga je porazio [[Alarik II|Alarika II]] u [[Bitka kod Vouillea|bici kod Vouillea]] 507. godine i pripojio Akvitaniju i Toulouse Franačkoj državi. Nakon što su se Vizigoti povukli u [[Toledo]], Klovis je proglasio Pariz glavnim gradom [[Franačka država|Franačke države]] i uspostavio [[Merovinzi|Merovinšku dinastiju]], ali njegovo carstvo nije opstalo nakon njegove smrti 511. godine. Prema franačkoj nasljednoj tradiciji, svi sinovi nasljeđuju dio zemljišta, tako da su se pojavile četiri kraljevine sa sjedištem u [[Pariz]]u, [[Orleans]]u, [[Soissons]]u i [[Reims]]u.

Tokom vremena, granice i broj franačkih kraljevina su često bili mijenjani. Tada su [[majordom]]i, kraljevi glavni savjetnici, postali stvarna moć Franačke države dok su Merovinški kraljevi bili svedeni na figure. To je bilo vrijeme kada su muslimani [[Arapsko osvajanje Pirinejskog poluostrva|zauzeli Pirinejsko poluostrvo]] i zaprijetili Franačkom carstvu. Vojvoda [[Odo, vojvoda Akvitanije|Odo Veliki]] ih je porazio tokom [[Bitka kod Toulousa|napada na Toulouse]] 721. godine, ali je izgubio veliku teritoriju. Franački majordom, [[Karlo Martel]], ih je pobijedio u [[Bitka kod Poitiersa|bici kod Poitiersa]], nakon čega je dobio veliko poštovanje i vlast nad Franačkim carstvom. Njegov sin [[Pipin Mali]] je nakon krunisanja 751. godine osnovao [[Karolinzi|Karolinšku dinastiju]] koja je vladala Franačkim carstvom.

Karolinška moć je bila najveća tokom vladavine [[Karlo Veliki|Karla Velikog]], sina Pipina Malog. On je 771. godine ponovo osvojio sve bivše franačke teritorije, te pobijedio [[Langobardi|Langobarde]] koje je predvodio [[Deziderije]]. Nakon toga je zauzeo [[Bavarska|Bavarsku]] 788. godine, porazio [[Avari|Avare]] na Dunavskoj ravnici 796. godine, te pomjerio franačku granicu prema jugu osvojivši [[Barcelona|Barcelonu]] 801. godine. Zbog svog uspjeha i političke podrške [[Papa|pontifikatu]], [[papa Lav III]] je 800. godine krunisao Karla za cara Rimljana ili rimskog cara na Zapadu. Karlov sin, [[Ludovik Pobožni]] (814. - 840.) je očuvao ujedinjeno carstvo, ali carstvo nije preživjelo nakon njegove smrti. Nakon potpisivanja [[Verdenski ugovor|Verdenskog sporazuma]] 843. godine, carstvo je podijeljeno između njegova tri sina ([[Karlo II, car Svetog rimskog carstva|Karla II]], [[Ludovik Njemački|Ludovika II]] i [[Lotar I, car Svetog rimskog carstva|Lotara I]]). Nakon kratkog ponovnog ujedinjenja (884. - 887.), carstvo se raspalo na dva dijela. Zapadni dio je postao temelj budućeg Francuskog carstva, a istočni dio je postao [[Sveto rimsko carstvo]].

Tokom vladavine [[Karolinzi|Karolinške dinastije]], carstvo su razorili [[Opsada Pariza (885 - 886)|vikingški pljačkaši]]. U toj borbi su neke važne ličnosti, kao što su [[Odo, kralj Zapadne Franačke|Odo, grof Pariza]] i njegov brat [[Robert I, kralj Zapadne Franačke|Robert]], stekle slavu i postali kraljevi. Oni su stvorili novu dinastiju [[Robertovci|Robert]], koja je bila prethodnik [[Capet (dinastija)|dinastije Capet]]. Predvođeni [[Rolo]]m, neki vikinzi su se naselili u [[Normandija|Normandiji]] gdje su kasnije vladali kao vojvode. Tu je nastao narod poznat kao Normani a nastao je interakcijom između vikinga i izmješanih Franaka i Galo-Rimljana.

== Nastanak Kraljevine Francuske (987. - 1453.) ==
{{Glavni|Francuska u srednjem vijeku}}

=== Snažni kneževi ===
Francuska je bila veoma decentralizirana država tokom [[Srednji vijek|srednjeg vijeka]]. Autoritet kralja je bio više religiozan nego administrativan. U 11. stoljeću, u Francuskoj je došlo do vrhunca moći kneževa u odnosu na kralja jer su države poput [[Normandija|Normandije]], [[Flandrija|Flandrije]] ili [[Langdok]]a imale istu moć kao i mnoga carstva oko njih. Tada je na vlast došla [[dinastija Capet]], čiji su preci bili moćni kneževi koji su uspješno zbacili slabe i nesretne [[Karolinzi|Karolinške]] kraljeve.

U narednih nekoliko stoljeća, francuski kraljevi su savladali moćne barone i uspostavili apsolutni suverenitet nad Francuskom. Brojni faktori su doprinijeli jačanju francuske monarhije. Prvo, dinastija koju je osnovao Hugo Kapet je preko [[Primogenitura|primogeniture]] osigurala neprekidno nasljedstvo. Drugo, pripadnici dinastije Kapet su bili prepoznati kao članovi slavne antičke kraljevske kuće i stoga su bili društveno superiorniji u odnosu na političke i ekonomske rivale. Treće, dinastija Kapet je imala podršku [[Historija papinstva|crkve]] koja je favorizirala jaku centralnu vlast u Francuskoj. Ovaj savez sa crkvom je bio jedan od najboljih trajnih naslijeđa dinastije Kapet. [[Prvi krstaški rat|Prvi križarski pohod]] je bio sastavljen isključivo od francuskih kneževa. Kako je vrijeme prolazilo, moć kralja je povećana osvajanjima i uspješnim feudalnim političkim borbama.

{{Historija država Evrope}}
{{Imperije}}

[[Kategorija:Francuska]]
[[Kategorija:Historija Francuske|*]]
[[Kategorija:Države u Evropi]]
[[Kategorija:Države francuskog govornog područja]]
[[Kategorija:Države članice NATO-a]]
[[Kategorija:Države članice Evropske unije]]
[[Kategorija:Države članice Mediteranske unije]]
[[Kategorija:Države članice Ujedinjenih nacija]]
[[Kategorija:Zapadna Evropa]]