Lašvanska dolina
Lašvanska dolina je 17 kilometara duga dolina u srednjoj Bosni, geografski određena rutom rijeke Lašve, koja je pritoka je rijeke Bosne. Sliv rijeke Lašve pokriva teritoriju četiri opštine: Travnik, Novi Travnik, Vitez i Busovača.
Historija[uredi | uredi izvor]
Antička vremena[uredi | uredi izvor]
Povoljan geografski položaj Lašvanske doline omogućio je početak civilizacije uz rijeku Lašvu. Međutim, zbog nezaštićenog i otvorenog područja brojni okupatori su radi zaštite birali planinske krajeve. Najraniji poznati ostaci civilizovanih ljudi bili su Rimljani. Rimljani su se prilagođavali terenu i okruženju zbog vojne moći, koja je bila od najveće važnosti za opstanak.
Rijeku Lašvu su mnogi doseljenici počeli iskorištavati za ekonomske koristi. Počeli su trgovati robom koja je putovala od Travnika do Viteza. Pored rijeke, planinski krajevi su nudili mineralna nalazišta koja su privukla još više naseljenika. Ostaci Rimskog Carstva pronađeni su u Turbetu i Mošunju, gdje se smatra da je postojalo naselje Bistue.[1]
Predosmanski period[uredi | uredi izvor]
Naziv "Lašva" je prvi put korišten kao regionalni termin u 13. vijeku. Bela IV, kralj Ugarske, prvi put spominje ovo područje u svojoj povelji 20. aprila 1244. godine, koju je izdao kako bi stekao političku naklonost pape Inoćentija IV pokretanjem i pobjedom u ratu protiv bosanskih heretika, kako ih je nazivao. U povelji se spominju tri rimokatoličke crkve koje postoje u Lašvanskoj dolini, iako se samo jedna može potvrditi darivanjem bosanskog bana Mateja Ninoslava 1250. godine.
Smatra se da je Lašvanska dolina imala svoje sjedište prije dolaska franjevaca u 13. stoljeću. Njihovo kasnije osnivanje Vukarije 1340. bilo je prvo zvanično poznato sjedište vlasti u dolini. Bosanska Vukarija je imala, prema fratu Bartolomeju Polanskom (1385/1390), samostane u Kraljevoj Sutjesci, Visokom, Lašvi i Olovu. Prema tome, Lašvanska dolina je bila okupirana i razvijena regija za razliku od ostalih dijelova Bosne.
Ugarski kralj Sigismund 5. septembra 1425. godine spominje "Lašvu" samo jednom u 15. stoljeću. Tog datuma kralj je svog sina nagradio posjedom Paku u županiji Vuku za odanost kralju koju je stekao borbama protiv Osmanskog Carstva.
U knjizi "Korijeni i život" spominje se dolazak osmanske ekspanzije: "Dolaskom Osmanlija i njihovim vojnim pobjedama kod Jajca 1463. godine se gase dimnjaci na starinskim kućama i crkvama. Dolaskom novih tlačiteljskih i krvoločnih gospodara sa istoka, ljudi su počeli bježati preko granica na jugu i sjeveru, dok su drugi tražili utočište u planinama koje su predvodili franjevci."
Posljednja bitka protiv osmanske ekspanzije u Lašvanskoj dolini izgubljena je maja 1463. godine, kada je Mehmed Osvajač po povratku iz Jajca porazio posljednjeg bosanskog kralja Stjepana Tomaševića kod Milodraža u današnjem Brestovskom; nalazi se između Kiseljaka i Busovače.[2]
Osmanski period[uredi | uredi izvor]
Nakon osmanskog osvajanja, franjevački tužilac Anđeo Zvizdović savjetovao je sultana da zbog vjerskih progona prestane tjerati narod Bosne u bijeg, što bi, ako se nastavi, dovelo do konačnog propadanja imovine i infrastrukture. Sultan je pristao i 1463. godine izdao Milodrašku ahdnamu kojim je određivao slobodu vjeroispovijesti rimokatoličkom stanovništvu.
Zbog same veličine Osmanskog Carstva, jurisdikcija i nadzor vlade nisu bili mogući, jer je glavni grad Istanbul bio daleko. Bosna je korištena kao početna država za druge ratove, što je posljedično pretvorilo zemlju u vojno okupiranu regiju. Većina naroda zajedno sa franjevcima nastojala je da se distancira od osmanskih naselja, mnogo puta živeći u siromašnim uslovima. Novi manastiri se nisu smjeli graditi na temeljima starih, pa su zbog toga ostala samo tri: Fojnica, Kreševo i Kraljeva Sutjeska.
S početkom osmanske vladavine, Lašvanska dolina se počela zvati "nahija Lašva" sa središtem u Travniku. Kao rezultat toga, Travnik je počeo rasti i nastajati kao sastavni dio jurisdikcije Osmanskog Carstva nad Lašvanskom dolinom i Bosnom.[2]
Post-osmanski period[uredi | uredi izvor]
![[icon]](/wiki/Datoteka:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} | Ovaj odlomak potrebno je proširiti. |
Moderno doba[uredi | uredi izvor]
U regiji su se vodile borbe između Hrvatskog vijeća odbrane i Armije Republike Bosne i Hercegovine tokom hrvatsko-bošnjačkog rata. Danas se region oporavlja od rata i izrastao je kao jedna od jačih ekonomska regija u Bosni i Hercegovini, a prednjače gradovi poput Viteza.
Demografija[uredi | uredi izvor]
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vitez Web. Lasvanska Dolina i njena proslost. Retrieved August 8, 2008, from "Lasvanska dolina". Arhivirano s originala, 21. 7. 2008. Pristupljeno 9. 8. 2008.
- ^ a b Vitez Web. August 8, 2008