Izvorni kôd stranice Borba za nezavisnost zemalja Latinske Amerike

{{Istaknuti članak}}
{{Infokutija rat
| sukob          = Borba za nezavisnost<br/>zemalja Latinske Amerike
| dio            = 
| slika          = [[Datoteka:Batalla de Carabobo.JPG|220px]]
| opis           = 
| datum          = 1809–1830.
| mjesto         = 
| casus          = 
| rezultat       = Nezavisnost većine kolonija u Latinskoj Americi i stvaranje 19 novih nezavisnih država.</small> 
| posjed         = 
| strana1        = '''Kolonijalne sile'''<br> {{ZID|Španija}}<br>{{ZID|Portugal}}<br>{{ZID|Francuska}}<br>{{ZD|ŠPA}} Lojalisti 
| strana2        = '''Novonastale države''' <br>{{ZID|Argentina}}<br>{{ZID|Urugvaj}}<br>{{ZID|Venecuela}}<br>{{ZID|Bolivija}}<br>{{ZID|Čile}}<br>{{ZID|Peru}}<br>{{ZID|Kolumbija}}<br>{{ZID|Kostarika}}<br> {{ZID|Dominikanska Republika}}<br>{{ZID|Ekvador}}<br>{{El Salvador}}<br>{{ZID|Honduras}}<br>{{ZID|Gvatemala}}<br>{{ZID|Meksiko}}<br>{{ZID|Nikaragva}}<br>{{ZD|PAN}} [[Panama]]<br> {{ZID|Paragvaj}}<br>{{ZID|Brazil}}<br>{{ZID|Haiti}}<br>{{ZID|Kuba}} ([[1898]])
| strana3        = 
| komandant1     = 
| komandant2     = 
| komandant3     = 
| snage1         = 
| snage2         =
| snage3         =
| žrtve1         =
| žrtve2         =
| žrtve3         =
| napomena       = 
}}
'''Borba za nezavisnost zemalja [[Latinska Amerika|Latinske Amerike]]''' jeste proces čiji se glavni dio odigrao između 1810. i 1820. godine i predstavlja oslobađanje [[Španija|španskih]], [[portugal]]skih i [[Francuska|francuskih]] kolonija od vlasti [[glavni grad|metropola]] i formiranje samostalnih država. Na ovaj su proces utjecala kako dešavanja unutar [[kolonija]], tako i međunarodni događaji, prije svega pojava [[prosvjetiteljstvo|prosvjetiteljstva]] i [[Francuska revolucija]], [[Američki rat za nezavisnost]] i [[Španski rat za nezavisnost|Napoleonova okupacija Španije]]<ref name="Monografije">[http://www.monografias.com/trabajos/indephispa/indephispa.shtml Borba za nezavisnost hispanoameričkih zemalja]</ref>. 
 
Ova borba ne može se porediti s procesom [[dekolonizacija|dekolonizacije]] koji se odvijao sredinom 20. stoljeća u [[Dekolonizacija Afrike|Africi]] i [[Azija|Aziji]]. Iako je u oba slučaja riječ o emancipaciji naroda, ratovi za nezavisnost u Latinskoj Americi nisu bili ratovi potlačenih i tlačitelja, već ratovi ljudi istog društvenog statusa, čija je borba predstavljala sudar vladajuće strukture kolonija s metropolom. U procesima koji su se odigrali u Africi i Aziji sukobili su se kolonijalni gospodari i potlačeno stanovništvo, koje je ustalo protiv takvog sistema.<ref>Philip Curtin, ''Istorija Afrike'', "Klio", [[Beograd]], 2005.</ref>

==Trajanje i specifičnosti==
[[Datoteka:Battle of Ayacucho.jpg|mini|lijevo|350p|[[Bitka kod Ayacucha]], posljednja i odlučujuća bitka u borbi za nezavisnost latinoameričkih zemalja. Ulje na platnu, Antonio Herrera Toro prema sklici [[Martin Tovar y Tovar|Martina Tovara y Tovara]], 1824.]]
Početak i završetak procesa borbe za nezavisnost zemalja [[Latinska Amerika|Latinske Amerike]] historičari smještaju u različite vremenske okvire. Najveći broj njih slaže se da taj period traje oko pola stoljeća, od sedme decenije 18. do treće decenije 19. stoljeća (osim [[Kuba|Kube]], koja je stekla nezavisnost dosta kasnije, 1898), tj. od vidnih idejno-političkih utjecaja revolucionarne misli [[Evropa|Evrope]] do međunarodnog priznanja latinoameričkih država. Ova dešavanja nastavit će se građanskim ratovima i sporom stabilizacijom.

Ekonomski, socijalni i politički procesi koji su doveli do oslobađanja ne dešavaju se istovremeno u svim dijelovima Latinske Amerike niti su neposredno povezani istim uzrocima. Naprotiv, dijele ih vremenske, etničke i socijalne razlike i izraziti lokalizam.

Rat za nezavisnost u Latinskoj Americi vode potomci bijelih doseljenika ([[kreoli]]) protiv metropole kao secesionistički rat i to je uglavnom samo njihova borba za vlast, a ne i borba širokih slojeva naroda. [[Indijanci]], crni [[ropstvo|rob]]ovi i slobodni [[negroidna rasa|crnci]] nisu ostvarivali vlastite interese u tom ratu. Bili su često angažirani u interesu španske monarhije protiv [[separatizam|separatizma]] svojih gospodara, zemljoposjednika i lokalnih vlasti. Čileanski historičar [[Jaime Eyzaguirre]] kao dokaz navodi da je od 87.000 rojalista (1820) svega trećina bila iz metropole, a da je u [[Bitka kod Ayakucha|bitki kod Ayacucha]] od 9.000 vojnika na strani rojalista svega 500 bilo iz [[Španija|Španije]].<ref>Jaime Eyzaguirre, ''Historia de Chile, Genezis nacional'', [[Santiago de Chile|Santiago]], [[1965]].</ref>

==Stanje u društvu==
U kolonijalnom društvu Latinske Amerike formirane su dvije suprotstavljene imućne socijalne strukture. Na jednom su kraju bili kreoli - veleposjednici i [[Aristokratija|aristokrate]] evropskog porijekla, ali rođeni na američkom kontinentu, veoma bogati, ali bez direktnog pristupa političkoj vlasti, sem na lokalnom nivou. Ova grupa bila je suprotstavljena [[Španci]]ma iz metropole, u čijim su rukama bili politička vlast, monopol nad trgovinom, sakupljanje poreza i taksi u četiri vicekraljevstva i posredovanje u odlivu bogatstva u metropolu. Obje grupacije bile su nezadovoljne svojim položajem. Obespravljena grupa stanovništva ([[Indijanci]], crnci, [[mulati]], [[zambosi]]) bili su posebno nezadovoljni svojim položajem, što se odražavalo kroz nebrojene i neuspjele ustanke tokom cijelog kolonijalnog perioda, koji su uvijek bili u krvi gušeni, a vođe surovo kažnjavane. Najžešći su bili ustanci Indijanaca koji su se protezali kroz cio kolonijalni period. Međutim, postoje oprečna mišljenja o njihovom utjecaju na početak antikolonijalnog rata u Latinskoj Americi. Dok neki historičari smatraju da indijanski ustanci i bune imaju marginalan značaj za izbijanje rata za nezavisnost, drugi smatraju da su opća društvena previranja predstavljala pripremu za konačni početak rata protiv kolonijalizma.

U ovakvo društvo lahko su prodrle revolucionarne ideje iz prosvjetiteljske Evrope koje su donosili bogati kreoli sa svojih putovanja i njihova djeca koja su se školovala u velikim evropskim centrima. Čitale su se zabranjene knjige o [[Francuski enciklopedisti|enciklopedistima]], reformi postojećeg društvenog poretka, prirodnim naukama, prirodnim pravima čovjeka i drugim evropskim idejama. Prosvjetiteljske ideje o slobodi, jednakosti, napretku i nezavisnosti bile su poseban predmet proučavanja kreolske [[buržoazija|buržoazije]] i [[kler]]a u španskim američkim kolonijama. Iako je nepismenost širokih narodnih slojeva bila velika, a španska metropola se trudila da spriječi širenje naprednih ideja u svojim kolonijama, vrlo brzo su se raširile ideje [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseaua]], [[Montesquieu]]a i [[Voltaire]]a<ref name="Monografije" />.

=== Protjerivanje jezuita ===
[[Datoteka:Ruinas 030.jpg|mini|250p|lijevo|Ruševine jezuitske crkve San Ignacio Miní, Misiones, Argentina]]
Praksa kršćanskih religioznih redova u formiranju indijanskih komuna i uspjesi u pokrštavanju Indijanaca imali su udjela u pripremama za budući historijski zaokret. Ta praksa počela je u [[16. vijek|16. stoljeću]] sa [[Bartolomé de las Casas|Bartoloméom de las Casasom]] i čuvenom raspravom u [[Valladolid]]u<ref name="Las Casas">[http://www.mises.org/journals/jls/8_2/8_2_9.pdf Watner C. "All Man are One". The libertarian tradition in Sixteenth Century Spain. Libertarian Studies 1987;8(2):293-309]</ref>, održanom pred [[Karlo V, car Svetog rimskog carstva|Karlom V]], na kojoj su prvi put od početka kolonijalnih osvajanja u javnost izneseni nedjela i zločini [[konkvistador]]a nad Indijancima, što je rezultiralo osnivanjem prvih indijanskih kolonija. Najuspješniji od svih bili su [[jezuiti]] koji su osnivali jezuitske gvarani zajednice oko rijeke [[Parana (rijeka)|Parane]] na teritorijama današnjeg [[Paragvaj]]a, [[Urugvaj]]a i sjevernog dijela [[Argentina|Argentine]]. Jezuiti su zajednice [[gvarani]] učinili potpuno nezavisnim i samodovoljnim entitetima, što je počelo praviti veliku smetnju kako metropoli, tako i crkvi i kolonijalnim vlastima. To je bio uzrok [[Gvaranski rat|Gvaranskom ratu]].<ref name="jezuiti">[http://www.cervantesvirtual.com/bib_tematica/jesuitas/misiones/misiones.shtml Isključenje jezuita iz područja pod španskom vlašću]</ref>

Iako se Gvaranski rat završio potpunom propašću gvarani zajednica i protjerivanjem jezuita s američkog kontinenta i kasnijim potpunim gašenjem tog religioznog reda (1773)<ref name="jezuiti"/>, jezuiti su odigrali bitnu ulogu u stvaranju svijesti o prirodnim pravima čovjeka i neophodnosti borbe protiv [[kolonijalizam|kolonijalizma]]. Originalnim pristupom, sličnim socijalnom utopizmu, jezuiti su od indijanskih naseobina stvorili državu u državi, snažno ekonomsko uporište koje je smetalo kolonijalnim vlastima. Poslije raspuštanja Družbe Isusove brojni njegovi redovnici ispoljili su veliku postojanost, nisu napustili red i zahvaljujući pomoći drugih redova uspjeli su u emigraciji, najviše u [[Italija|Italiji]] i [[Engleska|Engleskoj]], nastaviti svoj intelektualni utjecaj. Usmjerili su ga na patriotsko kazivanje o nehumanom odnosu španskih vlasti prema Indijancima. Jezuit [[Juan Pablo Vizcardo]] napisao je čuveno ''[[Pismo svim Špancima]]''. U njemu je prvi put proklamirano pravo na revoluciju i nezavisnost. Pismo je došlo i do [[Francisco de Miranda|Francisca de Mirande]], tada najvećeg zagovornika ideje o oslobađanju kolonija. De Miranda je objavio ovo pismo na više jezika, otvarajući oči svjetskoj javnosti pred strahotama nasilja ustanove ''[[repartimiento de labor]]'' i motive za veliki društveni zaokret, opravdavajući ga prirodnim pravima čovjeka.

===Intelektualci===
Poslije progona jezuita, škole koje su oni držali preuzeli su kreoli, unoseći u njih nove sadržaje - ideje prosvijećenosti i [[Francuski enciklopedizam|enciklopedizma]]. Boravak čuvenih [[Evropa|evropskih]] naučnika u kolonijama dao je podstrek već uzburkanoj intelektualnoj atmosferi. Počela su se stvarati udruženja intelektualaca u kojima se raspravljalo o [[politika|politici]], [[nauka|nauci]], [[umjetnost]]i. Ranije zatvoreni krugovi intelektualaca otvaraju se prema javnosti. Održavaju se tribine na kojima se ispoljava novonastali [[Hispanoamerika|hispanoamerički]] patriotizam. Broj ovakvih udruženja uvećao se kada su im se, osim kreola, pridružili i mestici ([[Gvatemala]], 1808). Pritisak da se napusti [[skolastika]] kao pogled na svijet bio je toliko izražen da su se studenti [[Lima|Lime]] 1783. prvi put otvoreno suprotstavili zvaničnom kandidatu za [[rektor]]a, predlažući jednog enciklopedistu. Sva ova intelektualna previranja i promjene na neki su način pripremale tlo za konačnu pobunu.

=== Masoni ===
[[Datoteka:Square and Compasses.svg|mini|120p|Masonski simbol]]
U red najznačajnijih tajnih udruženja koje su organizacijski i propagandom pripremali Rat za nezavisnost bile su [[slobodno zidarstvo|masonske lože]]. [[Frankomasonerija]] okupljala je više slojeva: aristokrate, intelektualce, [[oficir]]e i druge. Najpoznatije ličnosti iz borbe za nezavisnost bili su slobodni zidari, članovi [[Američka loža|Američke lože]], na čelu s [[veliki majstor|velikim majstorom]] Franciscom de Mirandom.<ref name="historijalatinskeamerike"/> [[José de San Martín]] organizirao je ložu [[Loža Lautaro|Lautaro]] u [[Buenos Aires]]u (1812–1815) koja je bila pod utjecajem [[masoni|masonerije]] iz [[London]]a i koja se zalagala za ispunjavanje ciljeva [[Američka deklaracija o nezavisnosti|Američke deklaracije o nezavisnosti]].<ref name="historijalatinskeamerike"/> Masonske lože, djelujući uvijek tajno, organizirale su ''[[Veliko američko udruženje]]'', ''[[Udruženje viteza razuma]]'' i druga. Preko njih su širili ideju otpora apsolutizmu i organizirali vojne pobune.<ref name="historijalatinskeamerike">Dr. Ljubomir Paligorić, ''Istorija Latinske Amerike'', Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2003.''</ref>

==Pobune koje su prethodile ratu za nezavisnost==
Pobune i ustanci, veoma česti tokom tri stoljeća kolonijalne vladavine, nisu imali za cilj nezavisnost kolonija, ali su stvarali uvjete čije sazrijevanje dovodi do [[Secesija|secesije]]. Svi ustanci i pobune u Latinskoj Americi tokom kolonijalne vladavine mogu se svrstati u tri kategorije: ustanci Indijanaca, izazvani eksploatacijom i ugnjetavanjem, ustanci robova, koji su imali za cilj ukidanje ropstva, te ustanci kreola. Cilj ovih posljednjih sve do 18. stoljeća bilo je rasterećenje od prevelikih nameta, protest protiv zloupotreba vlasti, samovolje pojedinaca, monopola i privilegija aristokratije i nisu bili usmjereni protiv [[monarhija|monarhije]] i kolonijalne vlasti.

=== Pobune Indijanaca ===
Najstariji su bili ustanci Indijanaca [[Peru]]a. Prvi je još 1536. protiv porobljavanja podigao [[Manco Inca Yupanqui]], nosilac vladajuće dinastije i jedan od nasljednika posljednjeg cara [[Inka]], [[Atahualpa|Atahualpe]]. Ustanak je bio masovan i vođen je s promjenjivom ratnom srećom. Ustanici su postigli znatne uspjehe i čak je kratkotrajno obnovljen suverenitet države Inka, mada na dosta manjoj teritoriji. Nakon pogibije Manca su naslijedili njegovi sinovi [[Titu Cusi]] i [[Túpac Amaru I]], a kada su oni poraženi, ustanak je ugušen. Među borbenim plemenima [[Kečua]] i [[Aymara]] oni su postali simbol otpora.

[[Araukanci]] su sukcesivno dizali pobune na teritoriji današnjeg Čilea. Slično njima činili su i rudari u [[Vicekraljevstvo Nova Španija|Novoj Španiji]], Meksiku (1598), u [[Tucumán (provincija)|Tucumánu]] (1655), zatim crnci u rudnicima [[Zlato|zlata]] na teritoriji današnje Venecuele. Od sredine 17. stoljeća žarišta ustanaka premještaju se u Novi Meksiko, a uzroci su, osim spomenutih, i nasilno preobraćenje na [[kršćanstvo]]. Najveći među ustancima počeo je 1680. i tokom njega je razorena prijestonica [[Santa Fe]]. Ustanak je trajao 12 godina.

U 17. stoljeću španska vlast u kolonijama ozbiljno je uzdrmana ustancima i neredima. Jedan od ustanaka u [[Asunción]]u, poznat kao [[Ustanak paragvajskih komunara]] (1724–1725) najveći je do tada sudar pobunjenika i centralističke vlasti. Vodio ga je jezuit [[José de Antequera y Castro|José de Antequera]], koji će postati simbol borbe protiv kolonijalne vlasti. Antequera i njegov nasljednik, [[Fernando de Mompox]], prema nekim istraživačima, definirali su prava čovjeka pola stoljeća prije [[Abraham Lincoln|Lincolna]] i Francuske revolucije. Od njih je poteklo geslo da je autoritet naroda iznad autoriteta kralja. Komunarske simbole koristili su za svoje ciljeve i kreoli, koji su imali za cilj smanjenje poreskih nameta, slobodnu trgovinu i ukidanje obaveze vojne službe.

Ustanak malih proizvođača [[kakaovac|kakaovca]] u Venecueli 1749. protiv monopola uvjerljivo je govorio da je proširena osnova socijalnog protesta. Slično se događalo i u sjevernoj Argentini 1752, u [[Lima|Limi]] 1750, kad je izbio ustanak indijanskih poglavica. Na [[Yucatán (poluostrvo)|Yucatánu]] su 1765. ustanici proglasili novog kralja [[Maje|Maja]], iste godine je izbio ustanak u [[Quito|Quitu]], Novoj Španiji 1867, [[Čile]]u, [[Vicekraljevstvo Nova Granada|Novoj Granadi]] i Peruu protiv nameta dižu se komunari 1776. godine. Kod kreola se javlja saosjećanje za sudbinu Indijanaca i dolazi do međusobnog zbližavanja.

Slične, ali ne i tako brojne zavjere i pobune javljaju se i u Brazilu. Najčuvenija je zavjera tajnog društva neposlušnih [[rudarstvo|rudara]] iz 1789. u rudnicima u [[Minas Gerais]]u pod vodstvom Silve Xaviera, zvanog ''[[Tiradentes]]''. U ime rudara tražena je nezavisna republika, slobodna trgovina i sve ono što je bilo u skladu s liberalnim stremljenjima tog vremena. Zavjeru su podržali brazilski pjesnici [[Cláudio Manuel da Costa]], [[Tomás Antônio Gonzaga]] i drugi. Zavjera je otkrivena i sasječena u korijenu, a navedeni pjesnici su prognani.

[[Datoteka:Tupac amaru execution.jpg|mini|300p|lijevo|Pogubljenje Túpaca Amarua II]]

Najveći među spontanim i organiziranim ustancima domorodaca bio je ustanak [[Túpac Amaru II|Túpaca Amarua II]] (1780–1783) u južnom Peruu, sjevernom Čileu, na [[Bolivijska visoravan|Bolivijskoj visoravni]] i u sjeverozapadnoj Argentini, gdje je postojbina Kečua i Aymara Indijanaca. Neposredni povod za ustanak bili su previsoki porezi, zloupotrebe vlasti i sistem prisilnog rada, tzv. [[mita]]. Vodio ga je José Gabriel Condorcanqui Noguera, imućni obrazovani trgovac, nasljedni vođa Indijanaca, koji je uzeo ime Túpac Amaru II. U početku je ustanak bio veoma uspješan. Ustanku su u početku prilazili kreoli i [[mestici]], ali su ga napuštali zbog radikalnih zahtjeva Indijanaca. Uprkos velikoj brojnosti (deseci hiljada ljudi), slabo naoružana, neopremljena i nedisciplinirana indijanska vojska nije mogla odoljeti pritisku španske vojske. Vicekraljevi su okupili mestike i 1731. potukli Indijance. Španski vojnici pokazali su izuzetnu surovost prema poraženima. Pogubljeno je približno 80.000 Indijanaca, a samog Túpaca su vezali za konjske repove i pokušali raščerečiti, međutim, morali su upotrijebiti sjekire. Uprkos porazu, novi ustanak izbio je 1782. pod vodstvom [[Túpac Diego|Túpaca Diega]], koji ga je vodio dvije godine sve dok vlasti nisu sprovele djelomične reforme u korist Indijanaca.

Iako su ustanci Indijanaca doživljavali poraze, ogroman značaj imala je ispoljena politička podudarnost s republikanskim secesionizmom kreola. Riječ je o procesu formiranja jednog općeg raspoloženja za oslobodilačku borbu u korist novih ideja o američkoj nacionalnoj pripadnosti.<ref name="historijalatinskeamerike"/>

Zahtjevi za nezavisnost bili su manje izraženi u područjima gdje su vladali tolerantniji i sposobniji vicekraljevi, kao što je Meksiko. U Brazilu nije ni nametana stroga centralistička vlast.<ref name="historijalatinskeamerike"/>

===Pobune robova===
Pobune crnih robova bile su česte, a najznačajnija je ona iz 1630. kada su odbjeglī robovi u provinciji [[Pernambuco]] ([[Brazil]]) formirali [[Republika palmi|Republiku palmi]]. Republika je opstala preko 60 godina, sve do 1697. Ostali ustanci robova uglavnom nisu prevazilazili lokalne razmjere. Francuska revolucija iz 1789. podstakla je robove na ustanke. Tako je 1791. izbio ustanak u francuskoj koloniji [[Santo Domingo]] na zapadnom dijelu ostrva [[Hispaniola]] (istočni dio bio je španska kolonija) s političkim i socijalnim zahtjevima. Ustanak je ugušen, ali francuska vlast više nije mogla kontrolirati robove.

===Ustanci kolonizatora i kreola===
Prva pobuna kolonizatora, tačnije, grupe nezadovoljnih ljudi koji nisu primili plaću, izbila je 1497, a predvodio ju je izvjesni Roldán za vrijeme dok je [[Kristofor Kolumbo|Kolumbo]], koji je bio upravitelj ostrva, boravio u Španiji (upravljanje je privremeno preuzeo njegov brat [[Bartolomeo Kolumbo|Bartolomeo]]). Trajala je skoro 2 godine sve do Kolumbovog povratka kada je postignut kompromis. Kasnije je bilo sve više pobuna kreola i to je pokazatelj unutrašnje borbe oko privilegija i ovlašćenja sve do 18. stoljeća kada takvi nemiri ustupaju mjesto protestu protiv nameta krune i loše administracije. U takve se ubrajaju pobune u [[Caracas]]u (1749), Quitu (1765), Čileu, Novoj Granadi, Peruu (1776–1777). U Čileu je 1781. došlo do velike zavjere. U Novoj Granadi iste godine protest je prerastao u ustanak kreola uz učešće Indijanaca.

U pojedinim dijelovima kolonija nije bilo većeg komešanja kreola (Meksiko, Peru) i to se objašnjava većom sposobnošću vicekraljeva, tj. fleksibilnijom politikom vlasti. U tim sredinama podsticaji za nezavisnost dolazili su uglavnom spolja. Bilo je pobuna plantažnih radnika, ali one nisu imale secesionistički karakter.

== Unutrašnji faktori - neposredni uzroci rata za nezavisnost ==
Prosvjetiteljstvo je bilo ideološko opravdanje borbe za nezavisnost američkog kontinenta. Međutim, neposredni uzroci bili su ekonomske prirode<ref name="Monografije"/>:
*gvozdena kontrola  života u kolonijama u bilo kojem pogledu od strane [[Bourbon (dinastija)#Španski Burbonci|španskih Burbonaca]];
*razvitak [[birokratija|birokratije]] i jaka centralizacija administrativinih funkcija kolonija;
*isključenje kreola iz javnog i političkog života; državne položaje mogli su imati samo Španci;
*potpuna ekonomska zavisnost od metropole;
*visoki [[porez]]i;
*nedostatak sredstava za održanje imperije; Španija nije imala odgovarajuću vojnu snagu niti je mogla svojom proizvodnjom zadovoljiti potražnju i ekonomske potrebe svojih kolonija.

Ovakva situacija proizvela je tenziju i nezadovoljstvo među različitim sektorima u hispanoameričkim kolonijama. Međutim, najugroženiji su bili Indijanci, crnci i mulati jer su ih, osim Španaca, ugnjetavali i kreoli.<ref name="Monografije"/>

==Vanjski faktori==
Događaji koji su pripremili političku klimu za odvajanje kolonija od Španije ne potječu samo od događanja u samim kolonijama. Naprotiv, evropska i svjetska dešavanja tog vremena imala su veliki utjecaj na dešavanja u Latinskoj Americi. U Francuskoj se odigrala dotad najveća buržoaska revolucija, u Engleskoj cvjeta liberalizam. [[Sjedinjene Američke Države]] prve na [[Amerika (kontinent)|američkom kontinentu]] stječu nezavisnost.

U razvoju dešavanja u Latinskoj Americi uočljiva su dva perioda. U prvom se prihvataju novi ideološki utjecaji i odvija proces sazrijevanja odluke za borbu ubrzan stjecanjem nezavisnosti SAD-a (1776). Drugi period ispunjen je tajnim idejno-političkim pripremama, a zatim vojnim djelovanjem protiv kolonijalne vlasti, mada ne uvijek i protiv monarhije. Ovaj drugi period naziva se '''Rat za nezavisnost''' i dostiže vrhunac poslije Napoleonove invazije na Španiju (1808) i propasti španske i portugalske imperije nizom proklamacija o nezavisnosti (1822–1824). Uslijedilo je međunarodno proglašenje nezavisnosti otpočeto [[Monroeova doktrina|Monroeovom deklaracijom]], a završeno kada su bivše metropole priznale nezavisnost novoformiranih država.

===Utjecaj Francuske revolucije===
[[Francuska revolucija]] u početku je imala veliki odjek u kolonijama, tim više što su ideje enciklopedista (Rousseaua, [[Denis Diderot|Diderota]], Voltairea) bile prisutne među inteligencijom i političkom opozicijom. Kolonijalna uprava uočila je opasnost od ovih ideja tako da je prevođenje [[Deklaracija o pravima čovjeka i građanina|Deklaracije o pravima čovjeka i građanina]] kažnjavano robijom.

Pred Francusku revoluciju [[Karlo III, kralj Španije|Karlo III]] nastojao je sprovesti reforme u kolonijama u duhu [[prosvijećeni apsolutizam|prosvijećenog apsolutizma]]. One su, međutim, bile malog dometa. Kralj je odbacio prijedloge svojih ministara da se dalekosežnim reformama osujeti secesija. Ukinut je dio monopola na trgovinu s kolonijama proširenjem trgovačkih dozvola na druge zemlje, smanjene su carine, unaprijeđena je nauka, liberalizirana je štampa, povećan je uvoz knjiga, ali ovo nije moglo zadovoljiti želje i potrebe kolonija.

Međutim, nešto kasnije stav prema Francuskoj revoluciji se promijenio. Postulati o jednakosti svih ljudi nisu odgovarali ekonomskim interesima dominantne kreolske klase. Slagali su se s jednakim pravima u okviru svoje klase, ali ne i s izjednačavanjem prava kreola s pravima Indijanaca, crnaca, mestika i mulata. Zbog toga ideje Francuske revolucije nisu bile najbolje prihvaćene u krugovima visoke klase kolonijalnog društva.<ref name="Monografije"/>

S druge strane, Francuska revolucija imala je izuzetan odjek u francuskom dijelu Santo Dominga. Radikalne promjene u [[Francuska|Francuskoj]] prenijele su se na francuske kolonije, što je rezultiralo silovitim pobunama robova, koje su se na kraju završile nezavisnošću [[Haiti]]ja. Iz Haitija su se pobune robova proširile na [[Venecuela|Venecuelu]] i kreoli su s užasom odbacili ideje Francuske revolucije i odlučili se za model koji im je bio mnogo bliži i koji je daleko više odgovarao njihovim ekonomskim interesima: model Američke revolucije.<ref name="Monografije"/>

===Utjecaj Američke revolucije===
Američka revolucija isprva nije imala neposredni utjecaj na dešavanja u španskim kolonijama. To se može objasniti sukobima između Španije i Francuske s [[Velika Britanija|Britanijom]] koji su apsorbirali svu pažnju kolonija, kao i opreznošću prema SAD-u, s očekivanjem da bi se ''"pigmej mogao pretvoriti u kolosa"''. SAD su dobro iskoristile evropske sukobe 1783. i pri sklapanju mirovnog sporazuma s Britanijom utvrdio granice prema španskoj [[Florida|Floridi]] na [[32. paralela (sjever)|32. paraleli]]. SAD su 1819. otkupile dio španskih teritorija. Ali o svim ovim velikim međunarodnim dešavanjima među narodom se malo znalo, pa čak ni gornji sloj kreolskog stanovništva nije bio šire obaviješten o Američkoj revoluciji. Njen se utjecaj osjetio tek usvajanjem Deklaracije o nezavisnosti i nakon završetka borbi za nezavisnost u Haitiju, kada su ideje Francuske zamijenili idejama Američke revolucije.<ref name="Monografije"/>

===Napoleonova okupacija Španije=== 
{{glavni|Španski rat za nezavisnost}}
[[Datoteka:El_Tres_de_Mayo,_by_Francisco_de_Goya,_from_Prado_in_Google_Earth.jpg|mini|250p|[[Francisco Goya]], "[[3. maj 1808.]]" Strijeljanje španskih rodoljuba u [[Madrid]]u od strane francuskih vojnika (muzej ''[[Prado]]'' u Madridu)]]
[[Sporazum iz Fontainebleaua (1807)|Sporazum iz Fontainebleaua]]<ref>[https://archive.today/20120629131147/www.arrakis.es/~dedeo/03-ar_moretti_8.htm%23n2 Dio teksta Sporazuma iz Fontainebleaua (1807)]</ref> koji je 1807. s Napoleonom potpisao predsjednik španske vlade [[Manuel de Godoy]], a kojim se francuskoj vojsci odobrava da pređe Španiju pri napadu na [[Portugal]] (1807) imao je katastrofalne posljedice po Španiju. Sporazum je podrazumijevao zajedničku invaziju na Portugal i podjelu kolonija u Brazilu. Iako su u novembru francuske trupe jednostavno umarširale u Portugal, Napoleon je i dalje ubacivao trupe u Španiju preko [[Pirineji|Pirineja]], pod izgovorom da priprema odbranu Španije od Britanaca.<ref name="Samardžić">N. Samardžić, ''Istorija Španije'', "Plato", Beograd, 2005, str. 328-338.</ref>

Portugalski kralj [[Ivan IV, kralj Portugala|Ivan IV]] bio je prinuđen emigrirati u [[Brazil]] s 15.000 odabranih plemića, zaštićen britanskom flotom. On je ubrzo donio odluku da prizna osamostaljenje Brazila. Napoleonova politika dovela je do abdikacije kralja [[Karlo IV, kralj Španije|Karla IV]] u korist svog sina, [[Ferdinand VII, kralj Španije|Ferdinanda VII]], koji je opet bio prinuđen predati vlast Napoleonu. Za kralja Španije i [[Zapadne Indije|Indija]] Napoleon je imenovao svog brata [[Josip Bonaparte|Josipa]]. Pošto su Francuzi bukvalno okupirali cijelu Španiju, Španci su digli opći ustanak i vodili ga s promjenljivim uspjehom šest godina (1808–1814), prihvatajući za legitimnog kralja samo Ferdinanda VII.<ref name="Samardžić"/>

== Rat za nezavisnost ==
Opći znak za početak borbe, ranije sporadično vođene i s malim uspjehom, bio je Napoleonov napad na Španiju 1808. Invazija je za Španiju predstavljala prekid jedinstvenog kontinuiteta monarhije, s obzirom da su se Karlo IV i Ferdinand VII morali odreći španskog prijestolja u korist Napoleonovog brata Josipa.

U kolonijama su sazvani [[kabildi]] i formirane narodne [[vojna hunta|hunte]], po ugledu na Španiju. One preuzimaju vlast u Quitu (1809), Caracasu, Buenos Airesu, Santiagu i [[Bogota|Bogoti]] (1810). Ovo su prve nezavisne vlade u španskim kolonijama. Španski [[generalni kortes]], okupljen u [[Cádiz]]u (po čemu je poznat i kao [[Kadiski kortes]]), donio je prvi liberalni španski Ustav 1812. godine, ukinuo [[Španska inkvizicija|inkviziciju]], a centralna hunta proglasila je sve kolonije sastavnim dijelom Španije i pozvala ih da se pridruže borbi protiv Francuza.<ref name="Samardžić"/> Bio je ovo pokušaj Španije da zadrži ove teritorije. U ovom se periodu većina kreola dvoumila između borbe za nezavisnost i nastavka vezanosti za metropolu. On je ujedinio provincije Španije i kolonije u jedinstvenu nacionalnu državu. Takav tok političkog odlučivanja ipak nije donio željene rezultate.

Britanija je bila u nedoumici, ali ne samo oko španskih kolonija, tj. da li da podrži pobunjenike u njima radi razbijanja španskog pomorskog i trgovačkog monopola ili da se opredijeli za špansku borbu protiv Napoleona. Opredijelila se za pomoć španskoj gerili protiv francuske okupacije. Tokom [[1813]]. francuske trupe protjerane su iz Španije da bi naredne godine Napoleon bio potučen, a španski kralj Ferdinand VII trijumfalno je dočekan sa spremnim Ustavom. Međutim, Ferdinand VII odbacio je Ustav, izvršio [[vojni udar]], obnovio [[apsolutizam]], vratio [[Španska inkvizicija|Inkviziciju]] i pohapsio sve [[liberalizam|liberale]].<ref name="Samardžić"/>

Ovakav razvoj događaja uvjerio je kreole koji su se kolebali da do nezavisnosti vodi samo oružana borba.

===Etape rata za nezavisnost ===
[[Datoteka:Latin American independence countries.PNG|mini|350p|lijevo|Redoslijed stjecanja nezavisnosti po zemljama]]
'''U početku''' cilj borbe nije bio jasno definiran, ili je, bolje rečeno, bio različit za razne grupacije stanovništva. Jedan dio vladajućih slojeva želio je reforme u okviru monarhije, odnosno samo političku slobodu od kontrole Madrida. Drugi dio želi potpuno osamostaljenje, [[republikanizam]], [[slobodno tržište]] i [[parlamentarni sistem]]. I jedna i druga struja predstavljale su manjinu. Širi društveni slojevi nisu nezavisno i organizirano učestvovali u oslobodilačkoj borbi niti je ona izražavala njihove socijalne interese. Pristupali su joj milom ili silom, mobilizacijom na obje strane. Emancipaciju je vodila trgovačka buržoazija, bogati kreolski bankari i dio aristokratije, socijalne grupacije koje su jedine bile u stanju da je dovedu do uspjeha. U početku sukoba vojske obiju strana bile su malobrojne. Vojska oslobodilaca, slabo naoružana i opremljena, sastojala se od nediscipliniranih dobrovoljaca. Ona djeluje nesinhronizirano, razjedinjena rivalstvom vođa.

Također, rat se ne odvija istim tokom u svim vicekraljevstvima. Ne postoje iste političke ideje koje mogu ujediniti ovu borbu. Oružane borbe vođene su tamo gdje su bile stacionirane španske vojne snage. Ostali dijelovi kolonija sa slabijim komunikacijama i od manjeg značaja za metropolu stekli su nezavisnost kad je Španija propala kao kolonijalna imperija. Jedina borba koja je u njima vođena bila je borba nekoliko struja kreola oko preuzimanja vlasti.

'''U drugom periodu''' zaoštravaju se vojni sukobi. U  Španiji je obnovljen apsolutizam. Poslije 1814. ona je opet u stanju da u kolonije šalje vojne ekspedicije, izuzev u Argentinu. Kruna ne traži put sporazuma nego konfrontacije. Među kreolima dolazi do zaokreta jer se i monarhisti uvjeravaju da je jedini put nezavisnosti potpuno odvajanje od matice.

'''U trećem periodu''' relativno brzo određena je sudbina kolonija: oslobodilačka vojska bila je reorganizirana. [[Simón Bolívar|Bolívar]] i San Martín, kao i druge manje poznate vođe, pobjeđuju u velikim bitkama. Prihvataju se savezništva sa stranim državama već prema konkretnoj situaciji i interesima.

'''Četvrti period''' počinje stjecanjem nezavisnosti. U njemu se odvija borba za vlast pojedinih kreolskih kaudilja i lokalizam razbija san o jedinstvu. Velike sile priznaju nezavisnost brojnih novih država. Najjači bastion Španaca bio je u Peruu, a oslobodilaca u [[Vicekraljevstvo Rio de la Plata|Rio de la Plati]]. Najžešće borbe vođene su u Novoj Granadi i Čileu.

== Borbe za nezavisnost po zemljama ==
====Haiti====
{{glavni|Haićanska revolucija}}
[[Datoteka:Toussaint L'Ouverture.jpg|mini|200p|Toussaint Louverture, vođa haićanske revolucije za nezavisnost]]
Pred ustanak, u Haitiju je živjelo oko 600.000 stanovnika, od kojih su 500.000 bili crni robovi dovedeni iz Afrike da rade na poljima šećerne trske nakon što je kolonijalni sistem potpuno uništio autohtono indijansko stanovništvo. Francuza je ukupno bilo oko 30.000, vladinih službenika, trgovaca i zanatlija oko 10.000 i oko 30.000 mulata<ref name="historijalatinskeamerike"/><ref name="HaitíRev">{{Cite web |url=http://www.pcmle.org/EM/article.php3?id_article=539 |title=Prvi uspješni rat crnih robova na Haitiju |access-date=27. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927212716/http://www.pcmle.org/EM/article.php3?id_article=539 |archive-date=27. 9. 2007 |url-status=dead }}</ref>.

Godine 1791. 30.000 [[evropeidna rasa|bijelaca]] i 27.000 crnaca i mulata otpočeli su ustanak za nezavisnost podstaknut Deklaracijom o ljudski pravima i zahtjevom Francuske revolucije da kolonije dobiju ista prava kao i metropola. Velika Britanija i SAD pružile su podršku [[Francuzi]]ma i ustanak je ugušen.

Preokret je nastao kada na čelo crnačkog pokreta stupa [[Toussaint Louverture]]. Crnačka vojska prvi je put potukla vojsku jedne evropske sile. Toussaint je vješto koristio sukobe evropskih sila. Kako bi odbranio ustanak, stao je na stranu Španije, koja mu je obećala da će ropstvo biti ukinuto, što nije ispunjeno. Kada je [[Konvent]] 1794. proglasio slobodu za sve robove, Toussaint je prešao na stranu Francuza i nastavio borbu za nezavisnost, dobio bitke protiv Španaca i Engleza (1798), a zatim porazio i same Francuze. Na kraju je ukinuo francusku vlast (1801) i donio liberalni ustav, proklamirao slobodu trgovine, priznao katoličku crkvu i ukinuo ropstvo<ref name="HaitíRev"/><ref name="Haiti">{{Cite web |url=http://www.reddominicana.com/elpais/historia/sigloxix/default.asp |title="19. stoljeće i nezavisnost. Nezavisnost francuskih kolonija i rađanje Haitija" |access-date=27. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070610035210/http://www.reddominicana.com/elpais/historia/sigloxix/default.asp |archive-date=10. 6. 2007 |url-status=dead }}</ref>. Međutim, Napoleon je odbacio taj ustav i u Haiti poslao ekspediciju od 86 brodova i 50.000 vojnika da uguše ustanak<ref name="HaitíRev"/>. General Leclerc porazio je 1802. godine crnačke trupe, zarobio Toussainta i deportirao ga u Francusku. Toussaint je umro 1803. u [[Fort de Joux]]u. Uporan otpor crnaca i mulata, kao i epidemija [[žuta groznica|žute groznice]] u redovima intervencionista donijela je na kraju novi poraz Francuzima. Povukli su se uz velike gubitke (negdje oko 62.000 ljudi)<ref name="HaitíRev"/>.[[Jean-Jacques Dessalines]], Toussaintov nasljednik, proglasio je nezavisnost 1804, dajući novoj državi ime [[Haiti|Republika Haiti]]. Država je obuhvatala samo zapadni dio ostrva, pošto je istočni bio pod španskom upravom. Oba dijela ujedinjena su 1822. Dessalines se ubrzo pretvorio u [[Apsolutizam|apsolutistu]]. Ubijen je u unutrašnjim borbama oko vlasti. Njegov saborac i nasljednik [[Henri Christophe]] proglasio se kraljem. Konfiscirao je sve francuske posjede i dijelio ih stanovništvu, bivšim robovima, čime je izazvao ustanak zemljoposjednika. Francuska je 1825. priznala nezavisnost Haitija, no to nije smirilo unutrašnju situaciju.

===Jug Južne Amerike===
{{glavni|Borba za nezavisnost Argentine|Borba za nezavisnost Perua|Borba za nezavisnost Čilea}}
Argentina, Čile i Peru vodili su rat za nezavisnost pod vodstvom San Martína, poznatog kao ''Oslobodilac'' ({{es|Libertador}}), naročito u Argentini.

Opći tok rata za nezavisnost u prvom periodu obilježili su [[otvoreni kabildi]] i zbivanja u Argentini. Britanska invazija na latinoamerički kontinent planirana je preko tri najpovoljnija prilaza: preko Venecuele, Buenos Airesa i Čilea. Prve dvije su propale, a treća, preko luke [[Valparaíso]], nije ni preduzeta.

Kada je engleska flota 1806. napala Buenos Aires, vicekralj je pobjegao bez pokušaja da pruži otpor napadaču. Grad su odbranili samoorganizirani kreoli. Potukli su Britance, a nakon toga preuzeli vlast i odrekli vjernost hunti iz [[Sevilla|Seville]], a zatim organizirali instituciju otvorenih kabilda kao narodni organ koji je prvi put preuzeo političku vlast i otada je nije ispuštao iz svojih ruku. Nakon prvih vijesti o Napoleonovoj okupaciji, dolazi do stvaranja ovih organa u različitim dijelovima kolonija. Prvi je formiran u Caracasu 19. aprila 1810, a posljednji u Čileu 18. septembra 1810. Kabildi nisu proglašavali nezavisnost, ali su obrazovali nove kreolske vlade i označili početak unutrašnjih političkih sukoba oko dalje sudbine kolonija. U Rio de la Plati dobili su najširu podršku, i u gradovima i u unutrašnjosti, i time je otpočela [[Majska revolucija]] i formiranje oslobodilačke vojske. Novoformirana patriotska hunta okupila je i konzervativce i [[liberalizam|liberale]] i počela mnoge ekonomske i političke reforme (1810–1826) u proglašenoj državi [[Ujedinjene provincije Rio de la Plate]]. Među najvažnijim vođama otvorenih kabilda u Argentini bili su [[Manuel Belgrano]], [[Mariano Moreno]], [[Juan José Castelli]] i [[Cornelio Saavedra]].

Nezavisnost Čilea je 12. februara 1818. proglasio revolucionarni vođa [[Bernardo O'Higgins]], koji je postao diktator Čilea. O'Higgins je bio inspirisan San Martínovim idejama. Njih dvojica su se zajednički borili protiv Španaca u odlučujućoj [[Bitka kod Chacabuca|bitki kod Chacabuca]].

===Venecuela===
{{Glavni|Rat za nezavisnost Venecuele}}

Venecuela je objavila nezavisnost od Španije 5. jula 1811, čime je otpočeo rat između ovih dviju zemalja. Godine 1812. španske snage predvođene generalom Juanom Domingom Monteverdeom potukle su venecuelansku revolucionarnu vojsku sa Franciscom de Mirandom na čelu, koja se 12. jula 1812. predala u Victoriji, čime je završena prva faza rata. Bolívar i ostale vođe revolucije emigrirali su.

Nakon poraza Bolívar odlazi u Novu Granadu. Kasnije se vraća s novom vojskom dok je trajala izuzetno surova faza rata. Nakon što je najveći dio lokalne aristokratije napustio ideje nezavisnosti, crnci i mulati postali su glavna snaga revolucije. Elita je reagirala otvoreno ometajući borbu običnih ljudi. Bolívarove snage napale su Venecuelu iz Nove Granade 1813, ulazeći u borbu nadahnute motom ''guerra a muerte'' (''borba do smrti''). Bolívarove trupe potukle su Monteverdeovu vojsku u nizu bitaka zauzimajući Caracas 6. augusta 1813. i opkoljavajući Monteverdea u [[Puerto Cabello|Puerto Cabellu]] mjesec dana poslije.

Budući da su i lojalisti pokazali istu istrajnost, pobunjenici su ostvarivali samo kratkotrajne uspjehe. Tokom 1814. ojačane španske snage u Venecueli pretrpjele su niz poraza, ali su najzad potukle Bolívara kod [[Bitka kod La Puerte|La Puerte]] 15. juna 1814. Osvojile su Caracas 16. jula i ponovo su potukle pobunjenike kod [[Aragua|Arague]] 18. augusta. U ovoj borbi Španci su izgubili 2.000 ljudi od 10.000, koliko ih se borilo, a pobunjenici su izgubili 3.000 ljudi. Bolívar i druge vođe vratile su se u Novu Granadu.

Vojska predvođena lojalistom [[José Tomás Boves|Joséom Tomásom Bovesom]] pokazala je svoju ključnu vojnu ulogu. Okrećući se protiv nezavisnosti, ovi izuzetno pokretni, izuzetni borci još su jednom potisnuli Bolívara iz njegove rodne zemlje.

Bolívar se vratio u Venecuelu decembra 1816, ponovo vodeći neuspješnu borbu protiv Španaca od 1816. do 1818.

Bolívar se još jednom vratio u Venecuelu aprila 1821, predvodeći armiju od 7.000 ljudi. Kod [[Bitka kod Caraboba|Caraboba]] 24. juna njegove su snage do nogu potukle Špance i tako izvojevale nezavisnost Venecuele.

===Paragvaj===
{{glavni|Borba za nezavisnost Paragvaja}}
[[Paragvaj]] je poslije Haitija prvi stekao nezavisnost 1811. godine, dijelom zahvaljujući svojoj geografskoj izoliranosti, a dijelom tradiciji ustanka od 80 godina ranije. Snažnu prvobitnu motivaciju patriotskog pokreta inicirala je grupacija najkrupnijih vlasnika plantaža [[duhan]]a. [[Gaspar Rodríguez de Francia]], poznat kao ''doktor Francia'', bio je vodeća ličnost suprotstavljena veleposjednicima, čovjek mnogih reformi koje su imale odjek u širokim slojevima stanovništva. Zatvorio je vanjska tržišta i ukinuo vanjsku trgovinu, a potom je podigao fabriku oružja i [[barut]]a. Sljedeći korak bio je [[eksproprijacija]] velikih [[latifundija]] bez naknade, stvorenih nakon progona jezuita. Jedan dio zemlje podijeljen je seljacima u sitnim parcelama, a drugi je ostao državi u formi velikih stočarskih dobara. Podigao je cijene i gvozdenom rukom spriječio špekulacije robom za osnovne potrebe. Konfiscirao je crkvena dobra, a manastire pretvorio u kasarne. [[Jakobinci|Jakobinac]], bez partije, uspijeva pridobiti siromašne, robove, sitnu buržoaziju formiranu u gradovima. Krajem 18. stoljeća paragvajsku zatvorenost razbila je britanska diplomatija, koja je uz pomoć Brazila i Argentine podstakla pobunu aristokratije i srušila taj usamljeni jakobinski režim.

===Kolumbija===
{{glavni|Borba za nezavisnost Kolumbije}}
Od 1815. oslobodilački pokret u Venecueli, kao i u najvećem dijelu Španske Južne Amerike, zapao je u izuzetno tešku poziciju. Velika vojna ekspedicija, koju je te godine poslao Ferdinand VII, preotela je Venecuelu i najveći dio Nove Granade. Novi Bolívarov napad na Venecuelu [[1816]]. predstavljao je težak neuspjeh.

Godine 1819. Bolívarove snage prešle su [[Andi|Ande]] i prodrle u Novu Granadu juna-jula iste godine. U [[Bitka na Boyaci|Bitki na Boyaci]] [[7. august]]a 1819. njegova vojska od 2.000 ljudi potukla je 3.000 španskih i kolonijalnih boraca. U proljeće 1820. Bolívarove republikanske snage zauzele su Bogotu. Nakon toga je Bolívar postao prvi predsjednik [[Velika Kolumbija|Velike Kolumbije]].

===Ekvador===
{{glavni|Borba za nezavisnost Ekvadora}}

[[Ekvador]] je od 1614. pripadao [[Vicekraljevstvo Peru|Vicekraljevstvu Perua]], a od 1739. Vicekraljevstvu Nova Granada. Već u 18. stoljeću kreoli su na teritoriji današnjeg Ekvadora pokušavali izboriti nezavisnost.

Osnivanjem [[Nezavisna hunta (Ekvador)|Nezavisne hunte]] 9. augusta 1809, čiji je predsjednik bio [[Juan Pío Montúfar]], počela je borba za nezavisnost Ekvadora. Već [[10. august]]a smijenjen je predsjednik Audijencije i proglašava se nezavisnost Quita. Vicekraljevi Perua i Nove Granade poslali su vojne ekspedicije, koje su ugušili ovaj ustanak.

Kada je Ferdinand VII odbio priznati Kadiski ustav, to je izazvalo talas pobuna i pokreta za nezavisnost širom španskih kolonija u Americi. Na taj se način Kraljevska Audijencija u Quitu uspijeva otcijepiti od metropole nakon [[Bitka kod Pichinche|Bitke kod Pichinche]] 24. maja 1822.

Teritorije Quita i [[Guayaquil]]a (koji se 1820. bio odvojio od španske dominacije i imao vlastitu vladu) ušle su kao Južni distriktnu zajednicu koja je dobila ime [[Velika Kolumbija]]. Nakon raspada 1830. iz ove države su nastale Nova Granada (današnje [[Kolumbija]] i [[Panama]]), zatim [[Venecuela]] i [[Ekvador]]<ref>{{Cite web |url=http://www.escolar.com/lecturas/america-latina/independencia-de-ecuador.html |title="EKVADOR dobija svoju nezavisnost i konstituira se kao republika" |access-date=27. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090618123618/http://www.escolar.com/lecturas/america-latina/independencia-de-ecuador.html |archive-date=18. 6. 2009 |url-status=dead }}</ref>.

===Bolivija===
{{glavni|Borba za nezavisnost Bolivije}}
Nezavisnost je proglašena još 1809, ali je nakon toga slijedilo 16 godina krvave borbe do uspostavljanja prve republike (6. augusta 1825), koja je dobila ime po Simónu Bolívaru.

Napoleonska invazija na [[Iberijsko poluostrvo]] dovela je u pitanje lojalnost visokih staleža u gornjem Peruu. Većina njih ostala je lojalna centralnoj hunti u Španiji i čekala da vidi šta će se desiti. Prvi konflikti izbili su 25. maja 1809, kad su radikalni kreoli odbili priznati vlast centralne hunte i, zahtijevajući nezavisnost, zauzeli su ulice. Ovaj revolt bio je jedan od prvih u Latinskoj Americi, ali je ubrzo ugušen.

[[Pedro Domingo Murillo]] poveo je 6. jula 1809. drugi ustanak kreola i mestika u [[La Paz]]u i proglasio nezavisnost Gornjeg Perua u ime Ferdinanda VII. Lojalnost prema španskom kralju iskorištena je da bi se nezavisnosti dao legitimitet. Do novembra 1809. [[Cochabamba]], [[Oruro]] i [[Potosí]] pridružili su se Murillu. Iako su ustanak u La Pazu ugušile trupe vicekralja Perua, a u Chuquisaki trupe vicekralja Rio de la Plate, Gornji Peru nikad više nije bio pod potpunom kontrolom Španije.

Tokom sljedećih sedam godina Gornji Peru bio je poprište borbi između snaga Ujedinjenih provincija Rio de la Plate (današnja Argentina) i rojalista iz Perua. Iako su rojalisti odbacili tri argentinske invazije, gerile su uglavnom kontrolirale većinu teritorije gdje su se formirale tzv. ''republikete'' ("republikice"), tj. ustanički centri, odakle će poteći borba za nezavisnost.

Do 1817. [[Gornji Peru]] bio je uglavnom miran i pod kontrolom Lime. Nakon 1820. ''Konzervativna partija kreolaca'' podržala je generala [[Pedro Antonio Olañeta|Pedra Antonija Olañetu]], koji je odbio prihvatiti mjere španskih kortesa, ali i da se pridruži ustanicima Simóna Bolívara i [[Antonio José de Sucre|Antonija Joséa de Sucrea]]. Nije htio priznati poraz ni nakon odlučujuće bitke kod Ayacucha [[1824]], posljednje velike bitke rata za nezavisnost Latinske Amerike. Na kraju ga je pobijedio Sucre aprila 1825, a nova država dobila je ime po Bolívaru - [[Bolivija]].

=== Urugvaj ===
{{glavni|Borba za nezavisnost Urugvaja}}
Kad su u [[Montevideo]] stigle vijesti o formiranju Prve patriotske vlade u Buenos Airesu, pojavili su se prvi znaci želje za nezavisnošću. 28. februara 1811. stotinjak patriota na čelu s [[Venancio Benavidez|Venanciom Benavidezom]], zauzeli su gradove Mercedes i Soriano i proglasili kraj španske dominacije. U međuvremenu, [[José Gervasio Artigas]] organizirao je vojsku u Buenos Airesu i krenuo u [[Urugvaj]], gdje je poslije prvih uspjeha krenuo u opsadu Montevidea. Vicekralj je tražio pomoć od Portugalaca iz Brazila, koji su potukli Artigasa i ušli u Montevideo. Posredovanjem vlade iz Buenos Airesa, portugalske trupe su se povukle, a Artigas se vratio na čelo vojske i ponovo postavio opsadu oko Montevidea koja je trajala gotovo dvije godine (kapitulacija 20. juna 1814)<ref name="Ur">{{Cite web |url=http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/efemerides/agosto/interna/ame25.htm |title=Nezavisnost Urugvaja |access-date=27. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070524124329/http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/efemerides/agosto/interna/ame25.htm |archive-date=24. 5. 2007 |url-status=dead }}</ref>.

Godine 1816. opet dolazi do portugalske intervencije u Urugvaju. Montevideo opet pada u ruke Portugalcima 1817. godine. Artigas je pobjegao u Paragvaj, gdje je ubrzo umro.

Godine 1821. Brazil je anektirao tzv. Orijentalni pojas (današnji Urugvaj) pod imenom [[Província Cisplatina]], u čijem će sastavu ostati do 1825, kada je [[Juan Antonio Lavalleja]] s još 33 Urugvajca napao zemlju i uz ogromnu podršku naroda osvojio Montevideo i proglasio nezavisnost Urugvaja 25. augusta 1825.<ref name="Ur"/>

=== Meksiko ===
{{glavni|Rat za nezavisnost Meksika}}
[[Datoteka:Mexico.DF.Coyoacan.MiguelHidalgo.Statue.01.jpg|mini|desno|Miguel Hidalgo]]
Rat za nezavisnost Meksika jedan je od hispanoameričkih ratova za nezavisnost koji su najduže trajali. Počeo je 1810, kao seljačka buna protiv kolonijalnih gospodara, a završio se 1921. pobjedom alijanse liberala i konzervativaca.

Vodeća figura u borbi za nezavisnost Meksika bio je [[Miguel Hidalgo]], svećenik u malom gradu Doloresu. U svom je domu organizirao sastanke na kojima su bili dobro došli kako Indijanci, tako mestici, kreoli i Španci. Na njima se raspravljalo o socijalnim i ekonomskim temama i ubrzo su prerasli u antikolonijalnu zavjeru. Početak ustanka bio je određen za 8. decembar 1810, međutim, konspiratori su bili obaviješteni da su otkriveni, te su bili primorani požuriti sa dizanjem ustanka. Tako su već u septembru počele prve borbe, a ustanici su krenuli ka [[Ciudad de México|Ciudad de Méxicu]], u namjeri da ga zauzmu. Nakon prvih uspjeha i nekoliko zauzetih gradova, stigli su do njega, ali ga nisu uspjeli zauzeti. Nakon toga su krenuli ka sjeveru, ka [[Texas]]u, ali su pali u zasjedu kod [[Monclova|Monclove]] i svi bili pohvatani, zajedno sa Hidalgom, kome je, kao svećeniku, sudila inkvizicija i osudila ga na smrt paljenjem na lomači. Kazna je izvršena 30. jula 1811.

Nakon Hidalgove smrti vodstvo je preuzeo [[José María Morelos]]. Pod njegovim su vodstvom zauzeti [[Oaxaca]] i [[Acapulco]], održan je [[Kongres u Chilpancingu]], na kojem je Meksiko formalno proglasio nezavisnost od Španije i na kojem je ratificiran tekst onoga što će se kasnije pretvoriti u prvi meskički ustav<ref>Josefina Zoraida Vazquez, "The Mexican Declaration of Independence", ''The Journal of American History'', svezak 85, br. 4. (mart 1999), str. 1362-1369.</ref>. Također je odbijena duga opsada grada [[Cuautla|Cuautle]]. Međutim, Morelosa su 1815. uhvatili rojalisti i pogubili ga 22. decembra u [[Ecatepec de Morelos|San Cristóbal de Ecatepecu]].

Od 1815. do 1821. rat za nezavisnost pretvorio se u gerilski rat, u kojem su se istakle dvije figure: [[Guadalupe Victoria]] (kasnije prvi meksički predsjednik) u [[Puebla|Puebli]] i [[Vicente Guerrero]] u Oaxaki. Međutim, nakon 10 godina borbe pokret za nezavisnost bio je blizu totalnog kraha. Ustanici su se suočavali sa žilavim otporom rojalista i apatijom najuglednijih kreola kolonije. Pretjerano nasilje Hidalgovih i Morelosovih ustanika natjeralo je kreole da se povuku iz borbe i nevoljko pridruže španskoj strani, odlučivši da sačekaju momenat kad bi mogli naći manje krvav put do nezavisnosti. U tom momentu izbija na površinu lik kreola [[Agustín de Iturbide|Agustína de Iturbidea]], koga je vicekralj poslao da zada konačni udarac Guerrerovim snagama u Oaxaki. Proslavio se u prvim godinama revolucije po tome što je strastveno progonio Hidalgove i Morelosove pristalice. Bio je miljenik meksičke crkve i inkarnacija savršenog kreola konzervativca: pobožan, posvećen zaštiti privatne svojine i društvenih privilegija. Međutim, Iturbide nije bio zadovoljan: nije imao visok vojni čin i nije bio bogat.

Iturbideova ekspedicija podudarila se s uspješnim vojnim udarom u metropoli - vođe vojnog udara bile su sazvane da organiziraju borbu protiv ustanika u Americi i natjerali su Ferdinanda VII da potpiše liberalni ustav 1812. Iturbide je u tom događaju vidio priliku da se kreoli domognu vlasti i nezavisnosti Meksika, te je promijenio stranu, pozvao Guerrera na pregovore i uvjerio ga da udruže snage. Postavio je tri uvjeta: da Meksikom vlada neki evropski monarh, da kreoli i Španci imaju ista prava i da katolička crkva zadrži sve svoje privilegije i vjerski monopol u zemlji. Iturbide i Guerrero pozvali su 24. februara 1821. sve snage Meksika da se ujedine u borbi za nezavisnost. Iturbide je 24. augusta potpisao dokument s vicekraljem [[Vicekraljevstvo Nova Španija|Nove Španije]], poznat kao [[Sporazum iz Córdobe]], kojim se priznaje nezavisnost Meksika. Ovdje Iturbide dodaje klauzulu da, ako nijedan evropski monarh ne prihvati meksičku krunu, na prijesto može stupiti i neki kreol, što će on kasnije iskoristiti i proglasiti se prvim carem [[Prvo meksičko carstvo|Prvog meksičkog carstva]]. Privremena skupština proglasila je 28. septembra Povelju nezavisnosti. Generalna kapetanija Gvatemala (u čiji su sastav ulazile [[Chiapas]], [[Gvatemala]], [[Salvador]], [[Nikaragva]], [[Kostarika]] i [[Honduras]]) proglasila je nezavisnost 5. januara 1822. i pripojena je Meksičkom carstvu. Međutim, godinu kasnije carstvo se raspalo i republikanci su uspostavili demokratiju i meksičku državu.

=== Srednja Amerika ===
Za razliku od ostalih dijelova španskih kolonija koje su organizirale vlastite hunte, Kapetanija Gvatemala ostala je pod španskom upravom. [[Velika kapetanija Gvatemala]] (zajedno sa [[Vicekraljevstvo Peru|Vicekraljevstvom Peru]]) potvrdila je vjernost Centralnoj hunti u Cádizu i nastavila slati "patriotske doprinose" u metropolu, ali je zahtijevala veći utjecaj i predstavnike u Centralnoj hunti. Kad je Centralna hunta raspisala izbore za generalne kortese<ref name="Samardžić"/>, svaki dio Kapetanije poslao je svog predstavnika. Predstavnik Salvadora tražio je osnivanje posebne biskupije, odvojene od Gvatemale, međutim, mnogi su željeli puno veću autonomiju.<ref name="Centroamerika">{{Cite web |url=http://pdf.rincondelvago.com/antecedentes-de-la-independencia-de-centroamerica.html |title=Nezavisnost zemalja Srednje Amerike |access-date=27. 7. 2011 |archive-date=4. 12. 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204171942/http://pdf.rincondelvago.com/antecedentes-de-la-independencia-de-centroamerica.html |url-status=dead }}</ref>

Početkom 19. stoljeća bilo je više ustanaka u cijeloj Kapetaniji Gvatemala (koja je uključivala današnju meksičku državu Chiapas, Gvatemalu, Honduras, El Salvador, Nikaragvu i Kostariku). Godine 1811. dižu se prvi ustanci u El Salvadoru i Nikaragvi, iste godine izbila su dva u Leonu i Granadi, u Gvatemali 1813, a 1814. novi ustanci i u Salvadoru.<ref name="Centroamerika"/>

Kad je Meksiko proglasio nezavisnost 1821, Velika kapetanija Gvatemala također je proglasila nezavisnost od španske krune 15. septembra 1821,<ref>{{Cite web |url=http://www.nacion.com/zurqui/laminas/home8.html |title=Nezavisnost Srednje Amerike |access-date=20. 3. 2001 |archive-url=https://web.archive.org/web/20010320153900/http://www.nacion.com/zurqui/laminas/home8.html |archive-date=20. 3. 2001 |url-status=live }}</ref> međutim, ulazi u sastav novoformiranog Meksičkog carstva.

Ipak, godinu dana kasnije Meksičko carstvo se raspalo i zemlje kapetanije Gvatemale, osim Chiapasa, formirale su novu državu [[Ujedinjene provincije Centroamerike]] jula 1823, koja isto neće biti dugog vijeka - nakon građanskog rata (1839–1840) dolazi do njenog raspada i stvaranja država [[Srednja Amerika|Srednje Amerike]] kakve danas poznajemo.<ref name="Centroamerika"/>

===Brazil===
{{glavni|Borba za nezavisnost Brazila}}
Historija osvajanja, kolonizacije i stjecanja nezavisnosti [[Brazil]]a umnogome je drugačija nego u drugim dijelovima Latinske Amerike. Stjecanje nezavisnosti SAD-a i Francuska revolucija od samih početaka imaju veliki utjecaj na dešavanja u Brazilu, naročito među portugalskim oficirskim korom i domaćom elitom. U tom krugu okupljaju se nezadovoljnici koji planiraju pobunu protiv [[Lisabon]]a, iako je [[Portugal]] imao liberalniji odnos prema Brazilu nego Španija prema svojim ''Indijama''. Godine 1797. u [[Bahia|Bahiji]] izbija ustanak vojske, sirotinje i robova, ali on nije imao za cilj promjenu političkog sistema. Promjene je stjecajem okolnosti donijela sama portugalska monarhija, spašavajući svoj opstanak od Napoleona. Dolazak portugalskog kralja u Brazil sa brojnim plemstvom i sigurnost utočišta koje je nađeno u koloniji, u [[Rio de Janeiro|Rio de Janeiru]], novoimenovanoj prijestonici Portugalske imperije, bili su sudbonosni za Brazil. Ranije nezadovoljstvo kreola splasnulo je njihovim uključenjem u novu vladu. Sprovedene su reforme s trajnim posljedicama: otvorene su luke za slobodniju trgovinu, a zemlja je 1815. dobila status kraljevstva, uvedena je brazilska [[spisak valuta|moneta]], formirana je [[Brazilska banka]], pojavljuju se novinska glasila, a unaprijeđeni su i nauka, prosvjeta i kultura. Stvorena je klima prividne nezavisnosti.

Ipak, nakon Napoleonovog poraza kreoli se protive daljem boravku kralja u Riju. Separatisti Pernambuca dižu ustanak 1817, ali opet bez naročitog odjeka u društvu. Poslije promjena u Portugalu kralj [[Ivan VI, kralj Portugala|Ivan VI]] [napustio je Rio 1820, ali je kao [[regent]]a, tj. kao predsjednika vlade ostavio svog sina, [[Pedro I, kralj Brazila|Pedra I]], a ovaj je odmah požurio da se proglasi za zaštitnika Brazila. Ubrzo proglašava nezavisnost Brazila 1822. godine. Mjerama represije potiskuje liberale. Krvoproliće je izbjegnuto, ali je nastavljena žestoka politička borba, naročito oko Ustava iz 1824. kad je obnovljeno ropstvo kao ekonomska osnova privrednog sistema. Moć veleposjednika, barona [[kahva|kahve]] i [[šećer]]a, ostala je netaknuta. Apsolutizam je djelomično ograničen parlamentom i većom samostalnošću provincija, ali to nije bilo dovoljno opoziciji, koja u većini provincija podiže ustanke (1833–1849) sa zahtjevom uspostavljanja republike. U toj borbi učestvovao je i [[Giuseppe Garibaldi]], istaknuti borac za [[ujedinjenje Italije]].

Polovinom 19. stoljeća u [[Brazil]] stiže veliki talas [[imigracija|imigranata]] iz Evrope (približno 500.000 ljudi).<ref name="historijalatinskeamerike"/> Formiranje [[Republikanska partija Brazila|Republikanske partije]] 1883. i [[Konfederacija abolicionista|Konfederacije abolicionista]] ojačalo je opoziciju, čiji pritisak primorava monarhiju da 1888. ukine ropstvo. Prodor liberalnih partija u najviše krugove vojske doveo je naredne godine do svrgavanja monarhije vojnim pučem bez krvi. Federativna Republika Brazil proglašena je 1889, a 1891. prihvaćen je novi [[Ustav Brazila|Ustav]].

===Panama ===
{{glavni|Borba za nezavisnost Paname}}
Do pobune u mjestu [[Villa de los Santos]] dolazi 10. novembra 1821, što označava početak borbe za nezavisnost Paname. U [[Panama City]]ju na čelu rojalističke vojske bio je general [[José de Fábrega]], panamski kreol koji je uskoro prešao na stranu pobunjenika, zajedno s klerom.

Otvoreni kabildo sazvan je 28. novembra 1821, na kojem je proglašena nezavisnost od Španije.

Ubrzo će Panama svojevoljno ući u sastav novoosnovane Velike Kolumbije. U njenom sastavu ostala je sve do proglašenja nezavisnosti 3. novembra 1903.<ref>{{Cite web |url=http://html.rincondelvago.com/independencia-de-panama_3.html |title=Borba za nezavisnost Paname |access-date=27. 7. 2011 |archive-date=24. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724074221/http://html.rincondelvago.com/independencia-de-panama_3.html |url-status=dead }}</ref>

===Dominikanska Republika ===
{{glavni|Borba za nezavisnost Dominikanske Republike}}
Stjecanje nezavisnosti [[Dominikanska Republika|Dominikanske Republike]] bio je proces koji je trajao gotovo više od pola stoljeća. Nakon nekoliko neuspješnih pokušaja, [[José Núñez de Cáceres]] uspio je 1821. proglasiti nezavisnost ostrva od španske dominacije. Međutim, već sljedeće godine (1822) Haiti je anektirao istočni dio ostrva, pod čijom će vlašću ostati do 1844. Do 1861. režim koji je poznat kao [[Prva Dominikanska republika|Prva republika]] bio je uzdrman unutrašnjim sukobima liberala i konzervativaca, kao i stalnim upadima haićanske vojske, što je dovelo do odluke da se zemlja vrati pod špansku vlast. Između 1861. i 1865. istočni dio ostrva imao je status španske provincije. No, zbog mnogih gerilskih napada na kraju su se španske trupe povukle i Dominikanska Republika je stekla nezavisnost 1865.<ref>{{Cite web |url=http://www.ciberamerica.org/Ciberamerica/Castellano/Paises/Rep+Dominicana/historia.htm |title=Historija Dominikanske Republike |access-date=27. 7. 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070621105200/http://www.ciberamerica.org/Ciberamerica/Castellano/Paises/Rep+Dominicana/historia.htm |archive-date=21. 6. 2007 |url-status=dead }}</ref>

===Kuba===
{{glavni|Borba za nezavisnost Kube}}
[[Kuba]] i [[Portoriko]] bile su jedine dvije kolonije u Latinskoj Americi koje su ostale pod španskom vlašću u drugoj polovini 19. stoljeća. Nacionalna svijest Kubanaca počela se formirati tokom 17. i 18. stoljeća, da bi se proces završio podstaknut prije svega stjecanjem nezavisnosti SAD-a i potom i ostalih latinoameričkih zemalja. Oružana borba za nezavisnost Kube počela je 1868, s nezvaničnom podrškom SAD-a, i trajala je do 1898.<ref name="Kuba">Hernán Diaz, [http://www.po.org.ar/edm/edm20/la2.htm "Nezavisnost Kube i sjevernoamerički ekspanzionizam"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070524014805/http://www.po.org.ar/edm/edm20/la2.htm |date=24. 5. 2007 }}</ref>.

Prvi rat za nezavisnost protiv Španije trajao je od 1868. do 1878. U toku tog rata, a i prije njega, Kuba je sve više padala pod utjecaj SAD-a.

Radnička klasa doživjela je veliki razvoj krajem 19. stoljeća. Na Prvom radničkom kongresu 1892. odlučeno je da se potpomogne pokret za nezavisnost na Kubi i da se krene u konačnu borbu. Ovaj kongres bio je začetak [[Revolucionarna kubanska partija|Revolucionarne kubanske partije]], koju je predvodio [[José Martí]] u SAD-u.<ref name="Kuba"/>

Godine 1895. Martí, [[Máximo Gomez]] i [[Antonio Maceo]] iskrcavaju se na Kubu s revolucionarnom vojskom i započinju konačni rat za nezavisnost. Isprva Španci odgovaraju oštrom represijom, ali već od 1896. rat za nezavisnost Kube postaje međunarodni događaj, u koji se uključuju i SAD i koji će kulminirati [[Špansko-američki rat|Špansko-američkim ratom]], koji je završen [[Pariski sporazum (1898)|Pariskim sporazumom]] od 10. decembra 1898, kad je Kuba stekla nezavisnost. Međutim, odmah nakon potpisivanja ovog sporazuma SAD su okupirale ostrvo i ostale tamo do 1902. kad se priznala nezavisnost Kube. Međutim, i dalje se osjećao veliki utjecaj SAD-a, koje su intervenirale na ostrvu kad god su to smatrale neophodnim.

=== Zemlje koje su ostale kolonije ===
Od francuskih kolonija u ovom položaju ostale su [[Francuska Gvajana]], [[Guadeloupe]] i [[Martinique]]. Godine 1946. ukinut im je status kolonija i postali su [[prekomorski departman|prekomorski]] [[departman]]i Francuske.

Portoriko je tokom 400 godina bio pod španskom kolonijalnom vlašću, da bi ga 25. jula 1898. okupirale SAD u toku Špansko-američkog rata. Pariskim sporazumom iz 1898. preostale španske kolonije prešle su u posjed SAD-a, pa samim tim i Kuba, Portoriko i [[Filipini]]. Godine 1900. vojnu vlast zamjenjuje civilna.<ref>[http://www.lexjuris.com/LEXLEX/lexotras/lexleyforaker.htm Forakerov zakon]</ref>. Godine 1917. Portorikanci dobijaju državljanstvo SAD-a<ref>[http://www.lexjuris.com/LEXLEX/lexotras/lexactajones.htm Jonesov zakon]</ref>. Godine 1952. Portoriko postaje [[ostrvske teritorije SAD-a|ostrvska američka teritorija]] s [[Commonwealth (ostrvske teritorije SAD-a)|komonveltskim]] statusom, koji ima i dan-danas.

==Katolička crkva i borba za nezavisnost==
[[Rimokatolička crkva]] bila je na strani španske monarhije. Pape [[Papa Pio VII|Pio VII]] i [[Papa Lav XII|Lav XII]] činili su sve što je u njihovoj moći da spriječe odvajanje kolonija od metropole. Umjerenije držanje crkva ispoljava tek od 1823, poslije međunarodnog priznanja suverenosti novoformiranih država. Ovaj elastičniji odnos prema promjenama bio je u funkciji potrebe da se zadrži utjecaj na vjernike. U kasnijem periodu crkva osporava pravo patronata države, odnosno pravo predlaganja crkvenih velikodostojnika. Drugi problem ticao se priznanja crkve i njene uloge u svjetovnoj vlasti. U načelu, pravo katoličke crkve da bude [[državna religija]] nije bilo sporno. Samo se Bolívar zalagao za razdvajanje države i crkve. Svi ostali oslobodioci i prvi ustavi proklamirali su [[katoličanstvo]] za državnu religiju. Ipak, odvojena od [[Rim]]a i Madrida, crkva slabi i podređena je svjetovnim vlastima. Crkva nije povratila svoju statusnu moć iz vremena prije oslobođenja.<ref>''Enciclopedia del papato'', [[Catania]], 1961.</ref>

Katolički [[kler]] u toku rata za nezavisnost duboko se podijelio. Onaj niži stao je uz oslobodioce. Jedan njegov dio bio je pokretač i inspirator oružane borbe, kao, npr., u Meksiku. Visoki kler, uz rijetke izuzetke, bio je protiv revolucije.

==Međunarodno priznanje==
===Stav evropskih sila===
Pad Napoleona izmijenio je odnos snaga u [[Evropa|Evropi]]. [[Sveta alijansa]], formirana na [[Bečki kongres|Bečkom kongresu]], imala je zadatak da povrati predrevolucionarno stanje i da ga održava. Sredinom oktobra 1822. održan je [[Veronski kongres]], na kojem su članice Alijanse vijećale o reakciji na dešavanja u Španiji. Britanski ministar vanjskih poslova [[George Canning]] nije išao lično, već je poslao [[Arthur Wellesley|Wellingtona]] i dao mu jasne instrukcije da ne pristaje na zajedničku izjavu koja bi govorila da Španija ima pravo na vladavinu južnoameričkim kolonijama i koja bi proglasila južnoameričke revolucionare za buntovnike.<ref name="diplomatija">V. P. Potemkin, ''Istorija diplomatije'', Društveni izdavački zavod Jugoslavije, Beograd, 1945.</ref>

Canning je znao da se Sveta alijansa, pod kojom su se 1823. podrazumijevale [[Rusija]], [[Austrija]], [[Pruska]] i [[Francuska]], ne zadovoljava samo gušenjem španske revolucije već da ima namjeru poslati francuske snage u Latinsku Ameriku. [[Klemens Wenzel von Metternich|Metternich]] i car [[Aleksandar I Romanov]] bili su saglasni s ovim poduhvatom, ali je Canning bio izričito protiv. Slanje velikog vojnog kontingenta u Latinsku Ameriku bez britanskog pristanka bio je nezamisliv poduhvat. Metternich je spletkarenjem pokušao ugroziti Canningov položaj u Britaniji, ali mu to nije uspjelo.<ref name="diplomatija"/>
   
Nakon donošenja Monroeove doktrine Aleksandar I shvatio je da se pitanje Latinske Amerike mora skinuti sa dnevnog reda. Metternich je ostao jedini pobornik reakcije u iberijskim kolonijama. Kada je 1824. predložio sveevropski kongres na kojem bi bilo razmatrano pitanje Latinske Amerike, Canning se ovome energično suprotstavio. Tu je Canning izjavio da namjerava sklopiti trgovački sporazum sa državom Buenos Aires (tako se 1824. zvala Argentina). Engleske industrijalce pridobio je tvrdeći da će, ako se oni ne dokopaju latinoameričkog tržišta, to učiniti SAD.<ref name="diplomatija"/>

U januaru 1825. Velika Britanija zvanično je priznala Argentinu, Kolumbiju i Meksiko.

===Stav SAD-a===
SAD su u početku podržale rat za nezavisnost, šireći na taj način vlastiti utjecaj. S propašću Napoleona svoju su pažnju više skoncentrirale na preuzimanje [[Florida|Floride]] od Španije i zadržavanje Kube kao kolonije nego na borbu Latinoamerikanaca, tim više što se u njihovom javnom mnijenju malo znalo o borbama na jugu kontinenta. Kada su evropske aspiracije prema španskim kolonijama porasle, SAD su osnažile već izrečenu strategiju [[George Washington|Georgea Washingtona]] (1796) i formulirale čuvenu Monroeova doktrinu (1823). Riječ je o deklaraciji [[predsjednik Sjedinjenih Američkih Država|predsjednika]] [[James Monroe|Monroea]] u kojoj se precizira politika SAD-a prema evropskim pitanjima. U njoj je koncizno i jasno rečeno da SAD:
*neće dozvoliti bilo kakvu kolonizaciju Amerike
*tolerisat će postojeće kolonije
*neće se miješati u evropske probleme
*odbacuju evropsko miješanje u američka pitanja.<ref name= "historijasad">[[Phillip Jenkins]], ''Istorija SAD-a'', "Filip Višnjić", Beograd, 2002.</ref>
Osnovno geslo te politike sadržano je u dvije riječi: ''Amerika Amerikancima''. Formalno upućena Evropi, Monroeova doktrina ustvari je naznačila buduću ekspanzionističku politiku prema Latinskoj Americi.<ref name="historijasad"/>. U kolonijalnom položaju ostali su [[Kanada]], Kuba, Portoriko, [[Gvajana|Holandska Gvajana]], Francuska Gvajana i [[Mali Antili]]. Sama po sebi ova doktrina nije donijela međunarodno priznanje latinoameričkih država, ali je ubrzala njihovo sukcesivno prihvatanje kao takve. Portugal je priznao [[Brazil]] kao nezavisnu državu nakon vojnog [[Bitka kod Bahije|poraza kod Bahije]] (1825), a [[Španija]] je to učinila tek nakon liberalne revolucije (1820). Prvo je priznala nezavisnost Meksika (1836), a zatim Ekvadora, Čilea, Venecuele i Bolivije. Ostale zemlje Evrope priznavale su novoformirane države prema potrebama svojih trgovačkih veza.<ref name="diplomatija"/>.

==Nadmoć SAD-a==

Poslije [[Američki građanski rat|secesionističkog rata]] između Sjevera i Juga (1861–1865) SAD su obnovile i učvrstile svoje unutrašnje jedinstvo. Međunarodni [[izolacionizam]] i nezainteresiranost za evropska pitanja olakšao je da se ujedinjeni prostor Amerike okrene ka razjedinjenim državama Meksika, Centralne i Južne Amerike kao neprikosnoveni arbitar. Monroeova doktrina štitila je interese SAD-a, ali ne i cijele Amerike. Naprotiv, ona je ozakonila zloupotrebu Latinske Amerike od strane samog SAD-a. Prva panamerička konferencija ([[Washington, D.C.|Washington]], 1889) i zvanično je utemeljila mehanizam kontrole i dominacije, kasnije usavršene institucijom panamerikanizma. Zaobiđen je pozitivan prilaz međunarodnim odnosima, sadržan u načelu saradnje među jednakima, kakav je zastupao Bolívar.<ref name="historijalatinskeamerike"/>

==Neostvaren san==

Ideja jedinstva Amerike ostala je san njenih oslobodilaca, prije svih, Bolívarov. On je pokušao svoju ideju sprovesti u djelo na [[Panamski kongres|Panamskom kongresu]], sazvanom 1826. On je bio kulminacija političke volje za jedinstvo i bratimljenje Amerike poslije 15 godina borbe i stradanja.<ref name="historijalatinskeamerike"/> Ideja ujedinjenja imala je mnogobrojne vanjske i unutrašnje protivnike. Najviše su se protivile evropske sile, robovlasnici s juga SAD-a, Paragvaj i provincije La Plate. Podrška je stizala od Velike Kolumbije (objedinjene tri države), Perua i Bolivije, koje je ujedinio Bolívar, zatim Meksika i Srednje Amerike. Panamski kongres prihvatio je ''Opći ugovor o uniji i konfederaciji'', ali su ga ratificirale samo države Velike Kolumbije, koje su bile već ujedinjene. Pokušaj sazivanja novog samita propao je.

U kasnijem periodu [[Latinska Amerika]] nije ispoljila veći stvarni interes za približavanje ili ujedinjavanje izuzev u modernom dobu preko labavih i spolja kontroliranih političkih formi [[Panamerikanizam|panamerikanizma]] i najnovijih oblika ekonomske saradnje ([[Latinska unija]]). Pojedini latinoamerički političari se na početku 21. stoljeća zalažu za čvršće povezivanje zemalja Latinske Amerike. Istovremeno je rasla agresivnost velikog sjevernog susjeda.<ref name="historijalatinskeamerike"/> Uzajamne odnose naročito je pogoršalo [[Meksički ustupak 1848.|oduzimanje velikih meksičkih teritorija]] od strane SAD-a. Bolívar je bio ogorčen na SAD i Evropu što su mirno posmatrali borbu za nezavisnost i uključivali se isključivo kad je njima to odgovaralo. Bolívar je govorio:

{{citat|Engleska strahuje od revolucija u Evropi, a priželjkuje je u Španskoj Americi. Prva joj nalaže opreznost, a druga nudi prirodna bogatstva.}}

U jednom je pismu napisao:

{{citat|Imat ćemo u mladosti tutore, u zrelosti gospodare i tek u starosti bit ćemo slobodni.}}

Kritizirao je i SAD:

{{citat|SAD, koje toliko cijene svoju slobodu, ne vole one koji su zaljubljeni u vlastitu.}}

Historija je brzo potvrdila njegova mišljenja. Monroeova doktrina nije bila prepreka Španiji da 1829. napadne Meksiko. Britanija je 1833. zauzela [[Falklandska ostrva]] uz pomoć SAD-a, a 1835. i [[Belize]], iako je Gvatemala tražila pomoć pozivajući se na Monroeovu doktrinu. U kasnijem periodu uslijedio je čitav niz agresija i intervencija koji nije prestajao do današnjih vremena.<ref name="historijalatinskeamerike"/>

== Reference == 
{{refspisak|2}}

{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Historija Južne Amerike]]
[[Kategorija:Historija Srednje Amerike]]
[[Kategorija:Historija Bolivije]]
[[Kategorija:Historija Ekvadora]]
[[Kategorija:Historija Venecuele]]
[[Kategorija:Historija Urugvaja]]
[[Kategorija:Historija Kube]]
[[Kategorija:Historija Brazila]]
[[Kategorija:Historija Gvajane]]
[[Kategorija:Historija Paragvaja]]
[[Kategorija:Historija Kolumbije]]
[[Kategorija:1800-te u Južnoj Americi]]
[[Kategorija:1810-e u Južnoj Americi]]
[[Kategorija:1820-e u Južnoj Americi]]
[[Kategorija:1830-e u Južnoj Americi]]
[[Kategorija:Ratovi za nezavisnost]]