Državni udar u Latviji 1934.
Latvijski državni udar 1934. (latvijski: 1934. gada 15. maija apvērsums) poznat u Latviji i kao petnaestomajski puč (15. maija apvērsums) ili Ulmanisov puč (Ulmaņa apvērsums), bio je samopuč veterana premijera Karlisa Ulmanisa protiv parlamentarnog sistema u Latviji. Njegov režim je trajao do sovjetske okupacije Latvije 1940. godine .
Tok događaja[uredi | uredi izvor]
U noći između 15. i 16. maja, Ulmanis je, uz podršku ministra rata Janisa Balodisa i paravojne organizacije Aizsargi, preuzeo kontrolu nad glavnim državnim i partijskim uredima, proglasio vanredno stanje u Latviji suspendovao Ustav, raspustio sve političke stranke i Saeima (parlament).[1][2]
Ulmanis je tada uspostavio izvršni neparlamentarni autoritarni režim u kojem je vladao kao premijer. Vlada je nastavila da proglašava zakone. Aktuelni predsjednik Latvije Alberts Kviesis, koji je bio iz Ulmanisa Latvijskog saveza poljoprivrednika, prihvatio je državni udar i odslužio je ostatak svog mandata do 10. aprila 1936. godine. Ulmanis je tada nezakonito preuzeo dužnost predsjednika države i bio je službeno poznat kao "predsjednik i premijer" (Valsts un Ministru Prezidents), ali se obično u publikacijama nazivao "Vođa naroda" (Tautas Vadonis) ili jednostavno "Vođa" (Vadonis).
Ulmanis je bio jedinstven među evropskim diktatorima tog vremena, jer nije stvorio jednu vladajuću stranku i nije uveo novi ustav. Umjesto toga, Ulmanis je stvorio Profesionalne komore pod kontrolom države, zasnovane na korporativnim modelima autoritarnih režima Konstantina Pätsa u Estoniji i Antonija de Oliveire Salazara u Portugalu. Režim se uglavnom zasnivao na autoritetu i kultovima ličnosti Ulmanisa i Balodisa kao osnivača Latvije tokom rata za nezavisnost Latvije za koje se tvrdilo da su oslobodili naciju od višestranačkog haosa.
Beskrvni udar izvela je vojska i jedinice nacionalne garde Aizsargi lojalne Ulmanisu. Krenuli su protiv ključnih vladinih ureda, komunikacija i transportnih objekata. Mnogi izabrani zvaničnici i političari (gotovo isključivo iz Latvijske socijaldemokratske radničke partije, kao i ličnosti ekstremne desnice i ljevice) su privedeni, kao i svi vojni oficiri koji su se odupirali puču. Vlasti su prvobitno pritvorile oko 2.000 socijaldemokrata, uključujući većinu socijaldemokratskih članova raspuštene Saeime, kao i članove raznih desničarskih radikalnih organizacija, kao što je Pērkonkrusts.[3] Sve u svemu, 369 socijaldemokrata, 95 članova Pērkonkrusts-a, pronacističkih aktivista iz zajednice baltičkih Nijemaca, i šačica političara iz drugih stranaka bili su internirani u zarobljeničkom logoru uspostavljenom u okrugu Karosta u Liepāji. Nakon što je nekoliko socijaldemokrata, poput Brune Kalniņša, oslobođeno optužbi za oružje od strane sudova, većina zatvorenika je s vremenom također puštana na slobodu, a neki su odlučili otići u egzil.[4] Oni koje su sudovi osudili za izdajnička djela, kao što je vođa Pērkonkrusts Gustavs Celmiņš, ostali su iza rešetaka za vrijeme trajanja kazne, tri godine u slučaju Celmiņša.[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Kārlis Ulmanis. Deviņpadsmitais Ministru prezidents", Latvijas Vēstnesis, no. 181, December 23, 2003
- ^ "The Emergence of an Authoritian Regime in Latvia, 1932–1934". Arhivirano s originala, 24. 7. 2020. Pristupljeno 31. 5. 2023.
- ^ Kārlis Ulmanis Authoritarian Regime 1934–1940
- ^ Bērziņš, Valdis, ured. (2003). 20. gadsimta Latvijas vēsture II: Neatkarīgā valsts 1918–1940 (jezik: Latvian). Riga: Latvijas Vēstures institūta apgāds. ISBN 9984-601-18-8. OCLC 45570948.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
- ^ Kārlis Ulmanis Authoritarian Regime 1934–1940
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
- Dokumentarac istražuje državni udar iz 1934. godine . 20. maj 2020. Javno emitovanje Latvije .