Izvorni kôd stranice Dušikovi oksidi

Pojam '''dušikovi oksidi''' odnosi se na binarne spojeve [[oksigen]]a i [[dušik]]a, ili na smjesu sljedećih spojeva:
* [[dušik-oksid]]
* [[Dušik-monoksid]] (NO), dušik (II) oksid
* [[Dušik-dioksid]] (NO<sub>2</sub>), dušik (IV) oksid
* [[Dušik-suboksid]] (N<sub>2</sub>O), dušik (I) oksid
* [[Didušik-trioksid]] (N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>), dušik (II, IV) oksid
* [[Didušik-tetroksid]] (N<sub>2</sub>O<sub>4</sub>), dušik (IV) oksid
* [[Didušik-pentoksid]] (N<sub>2</sub>O<sub>5</sub>), dušik (V) oksid

Posljednja tri su nestabilni spojevi.
<br>Tu spadaju i:
* [[Trinitramid]] (N(NO<sub>2</sub>)<sub>3</sub> or N<sub>4</sub>O<sub>6</sub>), dušik(0,IV) oksid
* [[Amonij-dinitramid|Dinitramid]]  (N(NO<sub>2</sub>)<sub>3</sub><sup>-</sup>)
* [[Nitrit]] ({{chem|NO|2|-}})
* [[Nitrat]] ({{chem|NO|3|-}})
* [[Nitronij]] ({{chem|NO|2|+}})
* [[Nitrozonij]] ({{chem|NO|+}})
* [[Peroksinitrit]] ({{chem|ONO|2|-}})

Spojevi NO i NO<sub>2</sub> su [[radikali (hemija) | radikali]].
Osim toga, postoji nekoliko aniona dušičnih oksida. Najstabilniji od njih je nitratni anion:
*[[Nitrat]] (NO<sub>3</sub><sup>-</sup>), trioksonitratni (V) ion ali drugi dušik [[oksoanion]] uključuje [[nitrit]], [[peroksinitrit]], trioksodinitrat (hiponitrat) i nitroksilat.<ref>{{cite book|author=Petrucci R. H., Harwood W. S., Herring F. G.|year= 2002|title= General Chemistry, 8th Ed. |url=https://archive.org/details/generalchemistry0008petr|publisher=Prentice-Hall|place=  New York|isbn= 0-13-014329-4}}</ref><ref>{{cite book|authors=Voet D, Voet J. .|year= 1995|title=  Biochemistry, 2nd Ed.|publisher= Wiley |url=http://www.wiley.com/college/math/chem/cg/sales/voet.html}}</ref>

U [[atmosferska hemija|hemiji atmosfere]], [[zagađivač zraka|Zagađivanju zraka]] i srodnim područjima , termin  '''dušikovi oksidi''' specifično se odnosi na [[NOx|NO<sub>x</sub>]] (NO i NO<sub>2</sub>)<ref>{{Citation
  | last = Seinfeld
  | first = John H.
  | author-link = John H. Seinfeld
  | last2 = Pandis
  | first2 = Spyros N.
  | title = Atmospheric Chemistry and Physics: From Air Pollution to Climate Change
  | publisher = Wiley-Interscience
  | year = 1997
  | isbn = 0-471-17816-0
  | url = https://archive.org/details/atmosphericchemi0000sein
  }}</ref>

Samoprva tri spoja izolirana su na sobnoj temperaturi. N<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, na kojoj se N<sub>2</sub>O<sub>4</sub> i  N<sub>2</sub>O<sub>5</sub> brzo se raspadaj. NO<sub>3</sub>, N<sub>4</sub>O i  N(NO<sub>2</sub>)<sub>3</sub> vrlo su reactivni.

N<sub>2</sub>O je  stabilan i prilično nereaktivan na sobnoj temperaturi, a ne i NO<sub>2</sub> je dosta reaktivan, ali ipak prilično stabilan kada je  izoliran.
<gallery>
Image:Nitric-oxide-3D-vdW.png|<center>'''[[Dušik-okid]]''', NO</center>
Image:Nitrogen-dioxide-3D-vdW.png|<center>'''[[Dušik-dioksid]]''', NO<sub>2</sub></center>
Image:Nitrous-oxide-3D-vdW.png|<center>'''[[dušik-suboksid]]''', N<sub>2</sub>O</center>
Image:Dinitrogen-trioxide-3D-vdW.png|<center>'''[[Didušik-trioksid]]''', N<sub>2</sub>O<sub>3</sub></center>
Image:Dinitrogen-tetroxide-3D-vdW.png|<center>'''[[Didušik-tetroksid]]''', N<sub>2</sub>O<sub>4</sub></center>
Image:Dinitrogen-pentoxide-3D-vdW.png|<center>'''[[Didušik-pentoksid]]''', N<sub>2</sub>O<sub>5</sub></center>
Image:Trinitramide-3D-spacefill.png|<center>'''[[Trinitramid]]''', N(NO<sub>2</sub>)<sub>3</sub>
</gallery>

==NO<sub>''x''</sub>== 
{{Glavni|NOx}}
NO<sub>''x''</sub> (često pisan kao  NOx) odnosi se na[[dušik-oksid|NO]] i [[dušik-dioksid|NO<sub>2</sub>]]. Oni se proizvode u [[sagorijevanje|sagorijevanju]], a posebno na visokoj temperaturi. Ove dvije hemikalije su važne vrste tragovima u Zemljinoj atmosferi. U [[troposfera|troposferi]], tokom dana, NO reagira s djelomično oksidiranim organskim vrstama (ili [[hidroperoksil| peroksidnim radikalima]]) i  formira se  NO<sub>2</sub>, koji se zatim [[Fotoliza| fotolizira ]] po suncu za pretvaranje NO:
 
:NO + CH<sub>3</sub>O<sub>2</sub> → NO<sub>2</sub> + CH<sub>3</sub>O
:NO<sub>2</sub> + sunlight → NO + O
Atom kisika koji je nastao  u drugoj reakciji zatim nastavlja da formira [[ozon]]; ova serija reakcija je glavni izvor [[troposferski ozon|troposferskog ozona]]. CH<sub>3</sub>O<sub>2</sub>je samo jedan primjer od mnogih djelomično oksidiranih organskih molekula koje mogu reagirati sa NO  i formirati NO<sub>2</sub>.

Ove reakcije su prilično brrze, tako da  NO i NO<sub>2</sub> idu u krug, ali zbir njihovih koncentracija([NO] + [NO<sub>2</sub>]) ima tendenciju da ostane stabilan. Zbog ovog kruženja, može se  razmišljati o dvije hemikalije kao grupe; otuda izraz NO<sub>''x''</sub>. Osim toga, djeluje kao glavni prekursori za [[troposferski ozon]], NO<sub>''x''</sub> koji je također štetan za ljudsko zdravlje i ljudska  prava.

NO<sub>''x''</sub> može reagirati s vodom dajući [[dušičasta kiselina|dušičastu kiselinu]], koja može završiti u zemljištu, gdje tvori [[nitrat]]e, koji se koriste za rastuće biljke.

==Također pogledajte==
*[[Sumpor-nitrid]]i

==Reference==
{{refspisak}}

==Vanjski linkovi==
{{Commonscat|Nitrogen oxides}}

{{Spojevi dušika}}
{{Oksidi}}

[[Kategorija:Oksidi]]
[[Kategorija:Hemija okoline]]