Izvorni kôd stranice Oganeson

{{Infokutija hemijski element
| Hemijski element = Oganeson
| Simbol = Og
| Atomski broj = 118
| Serija = Plemeniti gas
| Grupa = 18
| Perioda = 7
| Blok = p
| Boja serije = LightskyBlue
| Izgled = -
| Zastupljenost = 0
| Atomska masa = oko 294
| Atomski radijus =
| Kovalentni radijus = 157 (''pretpostavka'')<ref name="royal" />
| Elektronska konfiguracija = &#x5B;[[Radon|Rn]]&#x5D; 5f<sup>14</sup>6d<sup>10</sup>7s<sup>2</sup>7p<sup>6</sup> (''pretpostavka'')<ref name="haire" /><ref name="nash" />
| Elektroni u energetskom nivou = 2, 8, 18, 32, 32, 18, 8 (''pretpostavka'')
| Agregatno stanje = čvrsto (''pretpostavka'')<ref name="nash" />
| Energija ionizacije_1 = 839,4 (''pretpostavka'')<ref name="haire" />
| Energija ionizacije_2 = 1563,1 (''pretpostavka'')
| Gustoća = 4900–5100 (''pretpostavka'')<ref name="bonchev" />
| Tačka ključanja_K = 350±30 (''ekstrapolirano'')<ref name="nash" />
| Tačka ključanja_C = 80±30 (''ekstrapolirano'')
| Toplota isparavanja = 19,4 (''ekstrapolirano'')<ref name="eichel" />
| Toplota topljenja = 23,5 (''ekstrapolirano'')<ref name="eichel" />
| Oksidacioni broj = −1,<ref name="haire" /> 0, +1,<ref name="han" /> '''+2''',<ref name="kaldor" /> '''+4''',<ref name="kaldor" /> +6<ref name="haire" /> (''pretpostavka'')
| Oznaka upozorenja = -
| Radioaktivan = da
| Izotopi = 
{{Infokutija Hemijski element/Izotop
| Broj tipova raspada = 2
| Simbol = <sup>294</sup>Og<ref name="oganes" />
| Maseni broj = 
| Rasprostranjenost u prirodi = 0
| Vrijeme poluraspada = ~0,89 [[sekunda|ms]]
| Tipraspada1ZM = [[alfa-zraci|α]]
| Tipraspada1ZE = 11,65±0,06
| Tipraspada1ZP = [[Livermorij|<sup>290</sup>Lv]]
| Tipraspada2ZM = [[Spontani raspad|SR]]
| Tipraspada2ZE = 
| Tipraspada2ZP = 
}}
|}}
'''Oganeson''' je vještački [[hemijski element]] sa [[atomski broj|atomskim brojem]] 118 i [[hemijski simbol|simbolom]] '''Og'''. To je do danas (stanje: mart 2018), element sa najvišim atomskim brojem i najvećom [[atomska masa|atomskom masom]] od svih elemenata koji su do danas otkriveni. U [[periodni sistem elemenata|periodnom sistemu elemenata]] nalazi se u 18. grupi elemenata po [[IUPAC]]u, član je 7. periode i ''p''-bloka pa se zbog toga ubraja u [[plemeniti plinovi|plemenite plinove]]. Ranije je bio poznat i kao ''eka-radon'', ''element 118'' i ''ununoktij''.<ref name="wieser" /> Ime je dobio po ruskom hemičaru koji ga je i prvi sintetizirao, [[Jurij Colakovič Oganesjan|Juriju Ogenesjanu]]. U periodnom sistemu nalazi se između elemenata [[Tenesin|<sub>117</sub>Ts]] (prvi put sintetiziran 2010. godine) i hipotetskog [[ununenij|<sub>119</sub>Uue]] (koji još nije uspješno sintetiziran). Do [[2005.]] godine otkrivena su i dokazana samo tri [[atom]]a [[izotop]]a <sup>294</sup>Og.<ref name="discov" />

== Historija ==
Prvi izvještaji o sintezi elemenata [[Livermorij|116]] i 118 u Nacionalnoj laboratoriji "Lawrence Berkeley" obavljeni su 1999. godine u stručnom časopisu ''Physical Review Letters''.<ref name="Kirbach"/> Naredne godine, izvještaj o otkriću elementa ''118'' je povučen, jer se opisani rezultati nisu slagali sa rezultatima koje su dobili drugi naučnici pokušavajući reproducirati opisane eksperimente.<ref name="newsrellbl"/><ref name="retracted"/> U junu 2002. direktor laboratorije u Berkeleyju objavio je da su prvobitno objavljeni izvještaji najvjerovatnije bili zasnovani na krivotvorenim podacima. Sumnjalo se da je jedan od saradnika, Victor Ninov, manipulirao sa izmjerenim podacima o raspadu izotopa tokom eksperimenta. Međutim, Ninov se branio time da su aparati za mjerenje bili u kvaru i opovrgavao je svoju krivicu.

Godine 2006. ponovno su se pojavili izvještaji o uspješnoj sintezi elementa 118.<ref name="PhysRevC.74"/><ref name="Schewe"/><ref name="wayback20061022"/> U ruskom gradu [[Dubna]], u okvirima saradnje Zajedničkog instituta za nuklearna istraživanja i Nacionalne laboratorije "Lawrence Livermore", dobijen je element 118, bombardiranjem atoma [[kalifornij]]a ionima [[kalcij]]a. Element je identificiran putem proizvoda njegovog alfa-raspada.

Sinteza je izgledala ovako:
:<math>\mathrm{{}^{249}_{\,98} Cf + {}^{48}_{20} Ca \ \rightarrow\  {}^{294}_{118} Og + 3\ ^{1}_{0}n}</math>

=== Etimologija ===
Novootkriveni element ''118'' najprije je nosio sistematski naziv ''ununoktij'' (hemijski simbol '''Uuo'''). Nakon zvanične potvrde otkrića, njegovi pronalazači su planirali predložiti ime ''moskovij'' za novi element, nakon čega bi kasnije trebala uslijediti zvanična potvrda [[IUPAC]]a. U nekim medijima takav prijedlog imena novog elementa se već počeo upotrebljavati. Grupa naučnika iz SAD okupljena oko Ninova najprije je predlagala naziv ''ghiorsij'' u čast njihovog kolege [[Albert Ghiorso|Alberta Ghiorsa]], čiji radovi su bili od velikog značaja tokom otkrivanja elemenata od ''95'' do ''106''. Međutim, nakon prvobitnog povlačenja otkrića, njihov predlog je postao prevaziđen.

Dana 30. decembra 2015. [[IUPAC]] je zvanično objavila otkriće elementa ''118'', te je pravo davanja imena elementu dodijelila zajedničkoj grupi koja je radila na projektu.<ref name="IUPAC_2015_12_30"/> Dana 8. juna 2016. IUPAC je objavio da je predložen naziv ''oganeson'' ('''Og''') prema prezimenu vođe naučnog tima ruskog instituta i jednog od pronalazača elementa [[Jurij Colakovič Oganesjan|Jurija C. Oganesjana]]. Rok za žalbe istekao je 8. novembra 2016. godine.<ref name="IUPAC_2016_06_08"/> Dana 30. novembra 2016. objavljeno je zvanično imenovanje elementa ''118'', oganesona.<ref name="IUPAC_2016_11_30"/> Istovremeno, objavljeno je i zvanično ime za element ''115'', [[moskovij]] (Mc).<ref name="IUPAC_2016_06_08" /> Nastavak ''-on'' dat je prema analogiji naziva ranije poznatih plemenitih plinova iz 18. grupe PSE (arg''on'', kript''on'', ksen''on'').<ref name="spektrum"/>

== Osobine ==
Izotop <sup>294</sup>Og je [[radioaktivnost|radioaktivan]] i sa vremenom poluraspada od 0,89&nbsp;ms veoma kratkoživući. Alfa-raspadom oganeson se raspada na [[livermorij]], koji se dalje za nekoliko milisekundi raspada na još lakše elemente. Oganeson se ubraja u transaktinoide, dok se u hemijskom aspektu najvjerovatnije ubraja u grupu plemenitih plinova. Međutim, stvarno [[agregatno stanje]] oganesona u normalnim uslovima nije poznato. Oganeson u periodnom sistemu nalazi se na dijagonalnoj granici prema polumetalima. [[Halogeni elementi|Halogeni element]] [[astat]], koji se također nalazi na ovoj dijagonali, jeste u čvrstom agregatnom stanju, a po izgledu je dosta sličan metalu. Teži [[izotop]] <sup>294</sup>Og ima kao i <sup>294</sup>[[Tenesin|Ts]] najviši, eksperimentalno dokazani, [[maseni broj]].

O hemijskim osobinama oganesona do danas nema potvrđenih eksperimentalnih dokaza, pošto je i postojanje ovog elementa dokazano posrednim putem na osnovu njegovih uobičajenih proizvoda raspada. Na osnovu relativističkih efekata, oganeson se možda neće ponašati kao drugi plemeniti gasovi. Ovakve osobine bi se možda mogle očekivati i od [[kopernicij]]a (element 112). Prema drugim mišljenjima, kopernicij bi se mogao ponašati dosta slično [[živa|živi]].<ref name="scherrer"/>

'''Og''' bi mogao biti jedini element iz 18. grupe sa pozitivnim afinitetom prema elektronu, pa bi stoga mogao biti i hemijski reaktivan.<ref name="ephraim"/><ref name="Goidenko"/><ref name="Eliav"/> Osim toga, u atomu oganesona javljaju se izuzetno snažne spin-orbitalne interakcije (kod ''7p'' valentne orbitale više od 10 eV) koje dovode do gubitka vanjske strukture elektronskih ljuski.<ref name="oganesson-elf"/> To dalje dovodi do toga da vanjski elektroni oganesona više nalikuju uniformnom elektronskom gasu (Fermijev idealni gas); što bi moglo uzrokovati ekstremno visoku mogućnost polarizacije i relativno visoku tačku topljenja.

== Reference ==
{{refspisak|refs=
<ref name="Schewe">{{cite web | author = Phil Schewe; Ben Stein | title = Elements 116 and 118 Are Discovered | work = Physics News Update | publisher = American Institute of Physics| date = 17. 10. 2006| url = http://www.aip.org/pnu/2006/797.html |access-date=19. 10. 2006| archive-url=https://web.archive.org/web/20131203095740/http://www.aip.org/pnu/2006/797.html | archive-date=3. 12. 2013}}</ref>
<ref name="wayback20061022">{{Cite web|url=http://www.itar-tass.com/eng/level2.html?NewsID=10894170&PageNum=0|title=Izvještaj za medije Itar-tass (17. oktobar 2017)|archive-url=https://web.archive.org/web/20061022083554/http://www.itar-tass.com/eng/level2.html?NewsID=10894170&PageNum=0|archive-date=22. 10. 2006}}</ref>
<ref name="IUPAC_2015_12_30">{{Cite web|url=https://iupac.org/discovery-and-assignment-of-elements-with-atomic-numbers-113-115-117-and-118/ |title=Discovery and Assignment of Elements with Atomic Numbers 113, 115, 117 and 118 |work=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |date=30. 12. 2015|access-date=3. 1. 2016}}</ref>
<ref name="IUPAC_2016_06_08">{{Cite web |url=http://iupac.org/elements.html |title=IUPAC is naming the four new elements nihonium, moscovium, tennessine, and oganesson |work=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |date=8. 6. 2016 |access-date=9. 6. 2016 |archive-date=8. 6. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160608181240/http://iupac.org/elements.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="IUPAC_2016_11_30">{{Cite web |url=https://iupac.org/iupac-announces-the-names-of-the-elements-113-115-117-and-118 |title=IUPAC Announces the Names of the Elements 113, 115, 117, and 118 |work=IUPAC {{!}} International Union of Pure and Applied Chemistry |date=30. 11. 2016 |access-date=30. 11. 2016}}</ref>
<ref name="spektrum">http://www.spektrum.de: [http://www.spektrum.de/news/periodensystem-vier-neue-elemente-haben-einen-namen-bekommen/1413082 ''Die vier Neuen haben einen Namen.''] 9. juni 2016. {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref>
<ref name="scherrer">Objava za medije Instituta "Paul Scherrer" u maju 2006: {{cite web|url=http://idw-online.de/pages/de/news161915|title=Superschweres Element 112 chemisch untersucht – Experimentell auf der Insel der künstlichen Elemente gelandet|date=31. 5. 2006|access-date=25. 1. 2009|author=Gerber Beat|work=|publisher=Informationsdienst Wissenschaft|access-date=29. 3. 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20091216124053/http://idw-online.de/pages/de/news161915|archive-date=16. 12. 2009|url-status=dead}}</ref>
<ref name="ephraim">{{Cite journal|author=Ephraim Eliav, Uzi Kaldor, Yasuyuki Ishikawa, Pekka Pyykkö |title=Element 118: The First Rare Gas with an Electron Affinity |journal=Phys. Rev. Lett. |volume=77 |issue=27 |date=30. 12. 1996|pages=5350–5352 |doi=10.1103/PhysRevLett.77.5350}}</ref>
<ref name="Goidenko">{{Cite journal |author=Igor Goidenko, Leonti Labzowsky, Ephraim Eliav, Uzi Kaldor, Pekka Pyykkö |title=QED corrections to the binding energy of the eka-radon $(Z=118)$ negative ion |journal=Phys. Rev. A |volume=67 |issue=2 |date=28. 2. 2003|page=020102 |doi=10.1103/PhysRevA.67.020102}}</ref>
<ref name="Eliav">{{Cite journal |author=Ephraim Eliav, Stephan Fritzsche, Uzi Kaldor |title=Electronic structure theory of the superheavy elements |journal=Nuclear Physics A |volume=944 |date=1. 12. 2015|pages=518–550 |doi=10.1016/j.nuclphysa.2015.06.017}}</ref>
<ref name="oganesson-elf">{{Cite journal|author=Paul Jerabek, Bastian Schuetrumpf, Peter Schwerdtfeger, Witold Nazarewicz |title=Electron and Nucleon Localization Functions of Oganesson: Approaching the Thomas-Fermi Limit |journal=Phys. Rev. Lett. |volume=120 |date=2018 |page=053001 |arxiv=1707.08710 |doi=10.1103/PhysRevLett.120.053001 |bibcode=2017arXiv170708710J}}</ref>
<ref name="PhysRevC.74">{{Cite journal|author=Yu. Ts. Oganessian, V. K. Utyonkov, Yu. V. Lobanov, F. Sh. Abdullin, A. N. Polyakov, R. N. Sagaidak, I. V. Shirokovsky, Yu. S. Tsyganov, A. A. Voinov, G. G. Gulbekian, S. L. Bogomolov, B. N. Gikal, A. N. Mezentsev, K. J. Moody, J. B. Patin, D. A. Shaughnessy, M. A. Stoyer, N. J. Stoyer, P. A. Wilk, J. M. Kenneally, J. H. Landrum, J. F. Wild, R. W. Lougheed|title=Synthesis of the isotopes of elements 118 and 116 in the <sup>249</sup>Cf and <sup>245</sup>Cm+<sup>48</sup>Ca fusion reactions|journal=Phys. Rev. C|volume=74|year=2006|page=044602|doi=10.1103/PhysRevC.74.044602}}</ref>
<ref name="newsrellbl">{{Cite web|author=Berkeley Lab News Releases|url=http://enews.lbl.gov/Science-Articles/Archive/118-retraction.html|title=Results of Element 118 Experiment Retracted|date=27. 7. 2001|access-date=27. 10. 2007|access-date=27. 3. 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20080129191344/http://enews.lbl.gov/Science-Articles/Archive/118-retraction.html|archive-date=29. 1. 2008|url-status=dead}}</ref>
<ref name="retracted">{{Cite journal|author=Victor Ninov, K. E. Gregorich, W. Loveland, A. Ghiorso, D. C. Hoffman, D. M. Lee, H. Nitsche, W. J. Swiatecki, U. W. Kirbach, C. A. Laue, J. L. Adams, J. B. Patin, D. A. Shaughnessy, D. A. Strellis, P. A. Wilk|title=Editorial Note: Observation of Superheavy Nuclei Produced in the Reaction of <sup>86</sup>Kr with <sup>208</sup>Pb [Phys. Rev. Lett. 83, 1104 (1999)]|journal=Phys. Rev. Lett.|volume=89|year=2002|page=039901|doi=10.1103/PhysRevLett.89.039901}}</ref>
<ref name="Kirbach">{{Cite journal|author=Victor Ninov, K. E. Gregorich, W. Loveland, A. Ghiorso, D. C. Hoffman, D. M. Lee, H. Nitsche, W. J. Swiatecki, U. W. Kirbach, C. A. Laue, J. L. Adams, J. B. Patin, D. A. Shaughnessy, D. A. Strellis, P. A. Wilk|title=Observation of Superheavy Nuclei Produced in the Reaction of <sup>86</sup>Kr with <sup>208</sup>Pb|journal=Phys. Rev. Lett.|volume=83|year=1999|pages=1104–1107|doi=10.1103/PhysRevLett.83.1104}}</ref>
<ref name="nash">{{Cite journal|author=Nash, Clinton S.|year=2005|title=Atomic and Molecular Properties of Elements 112, 114, and 118|journal=Journal of Physical Chemistry A|volume=109|issue=15|pages=3493–3500|doi=10.1021/jp050736o|pmid=16833687}}</ref>
<ref name="discov">[http://discovermagazine.com/2007/jan/physics/article_view?b_start:int=1&-C= The Top 6 Physics Stories of 2006], pristupljeno 10.11.2014.</ref>
<ref name="royal">[http://www.rsc.org/periodic-table/element/118/ununoctium Chemical Data. Ununoctium - Uuo], Royal Chemical Society</ref>
<ref name="haire">{{Cite book|author=Haire, Richard G.|year=2006|chapter=Transactinides and the future elements|editor=Morss; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean|title=The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|edition=3|location=Dordrecht, Holandija|publisher=Springer Science+Business Media|page=1724|isbn=1-4020-3555-1}}</ref>
<ref name="han">Han, Young-Kyu; Bae, Cheolbeom; Son, Sang-Kil; Lee, Yoon Sup (2000). ''Spin–orbit effects on the transactinide p-block element monohydrides MH (M=element 113–118)''. Journal of Chemical Physics 112 (6): 2684. {{doi|10.1063/1.480842}}</ref>
<ref name="kaldor">{{Cite book|author=Kaldor, Uzi; Wilson, Stephen|year=2003|title=Theoretical Chemistry and Physics of Heavy and Superheavy Elements|url=https://archive.org/details/theoreticalchemi0000unse_g9r5|publisher=Springer|page=[https://archive.org/details/theoreticalchemi0000unse_g9r5/page/105 105]|isbn=140201371X}}</ref>
<ref name="bonchev">Bonchev, Danail; Kamenska, Verginia (1981). ''Predicting the Properties of the 113–120 Transactinide Elements''. J. Phys. Chem. 85: 1177–1186. {{doi|10.1021/j150609a021}}</ref>
<ref name="eichel">Eichler, R.; Eichler, B., ''[http://lch.web.psi.ch/files/anrep03/06.pdf Thermochemical Properties of the Elements Rn, 112, 114, and 118] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707001747/http://lch.web.psi.ch/files/anrep03/06.pdf |date=7. 7. 2011 }}'', Paul Scherrer Institut,</ref>
<ref name="oganes">Oganessian, Y. T.; Utyonkov, V. K.; Lobanov, Y. V.; Abdullin, F. S.; ''et.al.'' (9.10.2006). ''[http://link.aps.org/abstract/PRC/v74/e044602 Synthesis of the isotopes of elements 118 and 116 in the 249Cf and 245Cm+48Ca fusion reactions]''. Physical Review C 74 (4): 044602, {{doi|10.1103/PhysRevC.74.044602}}</ref>
<ref name="wieser">Wieser, M.E. (2006). ''Atomic weights of the elements 2005 (IUPAC Technical Report)''. Pure Appl. Chem. 78 (11): 2051–2066. {{doi|10.1351/pac200678112051}}</ref>
}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Ununoctium}}
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Uuo/index.html WebElements.com - Og]
* [https://web.archive.org/web/20061129112314/http://flerovlab.jinr.ru/flnr/elm118.html Element 118: eksperimenti pri otkriću], arhiva zvanične web stranice otkrivača
* [http://www.chemistry-blog.com/2006/10/16/discovery-of-element-118-by-oganessian-dont-call-it-ununoctium/ Chemistry Blog: Nezavisna analiza otkrića elementa 118] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150409113531/http://www.chemistry-blog.com/2006/10/16/discovery-of-element-118-by-oganessian-dont-call-it-ununoctium/ |date=9. 4. 2015 }}
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele118.html The Element Oganesson]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/118.htm Ununoctium] na stranici projekta ''The Periodic Table of Videos'' (Univerzitet u Nottinghamu)
* [http://iupac.org/publications/pac/75/10/1601/ O tvrdnjama otkrića elemenata 110, 111, 112, 114, 116 i 118 (IUPAC Technical Report)]
{{PSE}}{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Hemijski elementi]]