Izvorni kôd stranice Svemirski teleskop Hubble

[[Datoteka:Hubble Space Telescope (27946391011).jpg|mini|300px||desno|Svemirski teleskop Hubble]]
'''Svemirski teleskop Hubble''' (HST)<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Hubble-Space-Telescope|title=Hubble Space Telescope (HST) {{!}} History, Discoveries, & Facts {{!}} Britannica|date=30. 6. 2023|website=www.britannica.com|language=en|access-date=3. 7. 2023}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/main/index.html|title=Hubble Space Telescope|last=Belleville|first=Michelle|date=24. 9. 2019|website=NASA|access-date=3. 7. 2023}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.stsci.edu/home/hst|title=Hubble Space Telescope|website=STScI|language=en|access-date=3. 7. 2023}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://hubblesite.org/home|title=hubblesite}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://esahubble.org/|title=ESA/Hubble Space Telescope|last=information@eso.org|website=esahubble.org|language=en|access-date=3. 7. 2023}}</ref> je projekt nastao saradnjom [[NASA]]-e i [[ESA|Evropske svemirske agencije]]. [[Teleskop]] se nalazi u orbiti oko [[Zemlja (planeta)|Zemlje]] i snima 5 puta kvalitetnije slike svemirskih tijela i pojava, kao i mnoštvo naučnih informacija. Posmatranja se mogu izvoditi u vidljivom, infracrvenom i ultraljubičastom dijelu [[elektromagnetni spektar|spektra]]. Hubble je na mnoge načine izmijenio našu predodžbu o [[svemir]]u – donio je revoluciju u modernu [[astronomija|astronomiju]] i to ne samo kao vrlo dobar instrument, već i kao stalan poticaj novim istraživanjima.

=== Položaj ===

Smješten je na 600 [[km]] visine uz pomoć [[Space Shuttle]]a. Zemlju obilazi pod nagibom od 28,5 stepeni a obiđe je za prosječno 96 minuta.

== Troškovi misije ==

Jedna je od najskupljih svemirskih misija, troškovi iznose oko 6,5 milijardi [[američki dolar|dolar]]a, 15% plaća [[Evropska svemirska agencija|ESA]] ostalo [[NASA]] koja je i zadužena za pogon.<ref name="ogledalo"/>

== Historija ==

[[Datoteka:Improvement in Hubble images after SMM1.jpg|mini|desno|Slika prije popravke (lijevo) i poslije popravke (desno).]]Slanje teleskopa u orbitu je bila zamišljeno puno prije lansiranja Hubbleovog teleskopa u svemir. Pa ipak, nauka i tehnologija su napredovali toliko da su ljudi mogli poslati teleskop u orbitu. Gradnja je započela [[1977]]. godine a odlučeno je da se teleskop nazove po [[Edwin Hubble|Edwinu Hubbleu]]. Telekop je završen [[1985]]., a nakon odgode zbog katastrofe Challengera [[1986]]., teleskop je lansiran [[1990]]. godine.

Uskoro, nakon prvih snimaka, bilo je jasno da s Hubbleom nije nešto u redu. Slike su bile mutne i nisu se mogle fokusirati. One su mogle doduše pomoću kompjutera biti korigovane, ali time se ne bi postigao planirani kvalitet i oštrina snimaka. Sa sljedećim letom shutllea, tri godine (1993.)<ref name="servis"/> kasnije greška je popravljena pomoću korigujuće optike. Zatim slike koje su uslijedile bile su bolje od i kojih do tada.<ref name="naocare">[http://www.handelsblatt.com/technik/forschung-innovation/25-jahre-hubble-teleskop-weltraum-dino-feiert-geburtstag/11670926.html Weltraum-Dino feiert Geburtstag] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150426122958/http://www.handelsblatt.com/technik/forschung-innovation/25-jahre-hubble-teleskop-weltraum-dino-feiert-geburtstag/11670926.html|date=26. 4. 2015}} [[Der Handelsblatt|Handelsblatt]] objavljeno 22. 4.2015 {{de simbol}}</ref>

Uslijedile su još misije servisiranja SM2 u [[1997]]. godini, instalirani su novi instrumenti. SM3 u [[1999]]. godini donijela je novi žiroskope, nakon što je jedan od četiri postojeća zakazao. 2002. ugrađuju se nove [[solarni sistem|solarne ćelije]]. 2005. NASA najavljuje kraj finansiranja ali 2006. se situacija mijenja i odlučuje se dodatnim komponentama (akumulatori, žiroskopi) produžiti rok trajanja za 5 godina. To je i zadnja servisna misija.<ref name="servis">[http://www.handelsblatt.com/technik/forschung-innovation/25-jahre-hubble-teleskop-hubble-ist-laengst-teil-der-popkultur/11670926-2.html Hubble ist längst Teil der Popkultur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160104085532/http://www.handelsblatt.com/technik/forschung-innovation/25-jahre-hubble-teleskop-hubble-ist-laengst-teil-der-popkultur/11670926-2.html|date=4. 1. 2016}} [[Der Handelsblatt|Handelsblatt]] objalvjeno 22.4.2015 {{de simbol}}</ref>

== Javna upotreba ==
=== Proces predlaganja ===
[[Datoteka:EmissionNebula NGC6357.jpg|thumb|150px|desno|Zvjezdano jato Pismis 24 sa maglinom.]]
Svako se može prijaviti za dodjelu vremena na teleskopu; ne postoje ograničenja u pogledu nacionalnosti ili akademske pripadnosti, ali finansiranje za analizu dostupno je samo institucijama SAD-a. Konkurencija za vrijeme na teleskopu je intenzivna, sa oko jednom petinom odobrenih prijedloga tokom svakog ciklusa.

Pozivi za podnošenje prijedloga se objavljuju otprilike jednom godišnje, s vremenom dodijeljenim za ciklus koji traje oko godinu dana. Prijedlozi su podijeljeni u nekoliko kategorija; Prijedlozi "općeg posmatranja" su najčešći, i pokrivaju rutinska zapažanja. Druga grupa su kratka (snapshot) posmatranja, za koja je potrebno samo 45 minuta ili manje vremena teleskopa, uključujući i vrijeme potrebno za pronalaženje mete. Ona se koriste za popunjavanje praznina u rasporedu teleskopa koje se ne mogu popuniti redovnim opštim programima posmatrača.

Astronomi mogu da daju predloge da teleskop „iskoristi priliku“, u kojima su zapažanja zakazana ako se prolazni događaj obuhvaćen prijedlogom dogodi tokom ciklusa planiranja. Osim toga, do 10% vremena teleskopa je označeno kao "direktorovo diskreciono" (DD) vrijeme. Astronomi se mogu prijaviti za korištenje DD vremena u bilo koje doba godine, i obično se dodjeljuje za proučavanje neočekivanih prolaznih fenomena kao što su supernove.

Druge upotrebe DD vremena uključivale su posmatranja koja su dovela do pogleda na Hubble Deep Field i Hubble Ultra Deep Field, a u prva četiri ciklusa vremena teleskopa, posmatranja koja su izveli astronomi amateri <ref>O'Meara, Stephen James (June 1997). Aguirre, Edwin L. (ed.). "The Demise of the HST Amateur Program". Sky & Telescope. 96 (6): 97. Bibcode:1997S&T....93f..97O.</ref><ref>Walthert, Matthew (April 24, 2015). "Open Mic Night at the Hubble Telescope". Motherboard.</ref>.

U 2012. godini, ESA je održala takmičenje za obradu javnih slika Hubble podataka kako bi podstakla otkrivanje "skrivenog blaga" u sirovim Hubble podacima <ref>Goddard, Louis (August 27, 2012). "Hubble image processing competition creates stunning new views from old data". The Verge.</ref>.

=== Korištenje od strane astronoma amatera ===
[[Datoteka:Hubble Space Telescope in Orion.jpg|thumb|150px|desno|HST je ponekad vidljiv sa zemlje, kao u ovoj ekspoziciji od 39 sekundi kada je u Orionu. Maksimalni sjaj je oko 1 magnitude.]]
Prvi direktor STScI-ja, Riccardo Giacconi, objavio je 1986. da namjerava posvetiti dio vremena koje direktor može diskreciono rasporediti kako bi dozvolio astronomima amaterima da koriste teleskop. Ukupno vrijeme koje je trebalo dodijeliti bilo je samo nekoliko sati po ciklusu, ali je izazvalo veliko interesovanje među astronomima amaterima <ref>O'Meara, Stephen James (June 1997). Aguirre, Edwin L. (ed.). "The Demise of the HST Amateur Program". Sky & Telescope. 96 (6): 97. Bibcode:1997S&T....93f..97O. Archived from the original on February 9, 2019. Retrieved February 9, 2019.</ref><ref>Walthert, Matthew (April 24, 2015). "Open Mic Night at the Hubble Telescope". Motherboard. Archived from the original on April 7, 2022. Retrieved April 6, 2022.</ref>.

Prijedlozi za amatersko vrijeme strogo su razmatrani od strane Odbora astronoma amatera, a vrijeme je dodjeljivano samo prijedlozima za koje se smatralo da imaju istinsku naučnu vrijednost, Odbor nije duplirao prijedloge profesionalaca i zahtijevao je jedinstvene mogućnosti svemirskog teleskopa. Trinaest astronoma amatera dobilo je vrijeme na teleskopu, a posmatranja su vršena između 1990. i 1997. godine. Jedna takva studija bila je "Tranzicione komete—UV traženje OH". Prvi prijedlog, "Studija Hablovog svemirskog teleskopa o posvjetljenju i promjenama albeda na Io-u", objavljen je u Icarusu <ref>Secosky, James J.; Potter, Michael (September 1994). "A Hubble Space Telescope Study of Posteclipse Brightening and Albedo Changes on Io". Icarus. 111 (1): 73–78. Bibcode:1994Icar..111...73S. doi:10.1006/icar.1994.1134.</ref>, časopisu posvećenom proučavanju solarnog sistema. Druga studija druge grupe amatera također je objavljena u Icarusu <ref>Storrs, Alex; Weiss, Ben; Zellner, Ben; Burleson, Win; et al. (February 1999). "Imaging Observations of Asteroids with Hubble Space Telescope" (PDF). Icarus. 137 (2): 260–268. Bibcode:1999Icar..137..260S. doi:10.1006/icar.1999.6047.</ref>. Nakon tog vremena, međutim, smanjenje budžeta u STScI učinilo je podršku radu astronoma amatera neodrživom, a dodatni amaterski programi nisu sprovedeni.

== Naučni rezultati == 
=== Ključni projekti ===
Početkom 1980-ih, NASA i STScI sazvali su četiri panela kako bi se diskutovalo o ključnim projektima. To su bili projekti koji su bili i naučno važni i zahtijevali bi značajno vrijeme teleskopa, koje bi bilo eksplicitno posvećeno svakom od njih. To je garantovalo da će ovi konkretni projekti biti završeni ranije, u slučaju da se teleskop pokvari prije predviđenog vijeka trajanja. Paneli su identifikovali tri takva projekta:
* 1) proučavanje obližnjeg međugalaktičkog medijuma korištenjem [[Apsorpcijska spektroskopija|apsorpcionih linija]] [[kvazar]]a za određivanje karakteristika međugalaktičkog medija i gasovitog sadržaja galaksija i grupa galaksija <ref>Bahcall, J. N.; Bergeron, J.; Boksenberg, A.; Hartig, G. F.; Jannuzi, B. T.; Kirhakos, S.; Sargent, W. L. W.; Savage, B. D.; et al. (1993). "The Hubble Space Telescope Quasar Absorption Line Key Project. I. First Observational Results, Including Lyman-Alpha and Lyman-Limit Systems". The Astrophysical Journal Supplement Series. 87: 1–43. Bibcode:1993ApJS...87....1B. doi:10.1086/191797. ISSN 0067-0049.</ref>;
* 2) srednje duboko istraživanje korištenjem  kamera širokog polja koja uzima podatke kad god se koristi neki od drugih instrumenata <ref>Ostrander, E. J.; Nichol, R. C.; Ratnatunga, K. U.; Griffiths, R. E. (1998). "The Hubble Space Telescope Medium Deep Survey Cluster Sample: Methodology and Data". The Astronomical Journal. 116 (6): 2644–2658. arXiv:astro-ph/9808304. Bibcode:1998AJ....116.2644O. doi:10.1086/300627. S2CID 11338445.</ref> i
* 3) projekt za određivanje [[Hubbleov zakon|Hubbleove konstante]] unutar deset posto smanjenjem grešaka, vanjskih i unutrašnjih, kalibracijom skale udaljenosti.

== Karakteristike ==

Hubbleov svemirski teleskop je postavljen u kružnu orbitu oko Zemlje (za jedan krug treba mu prosječno 96 minuta) na visini od 600&nbsp;km. Srce teleskopa čini 2,4 metarsko [[ogledalo]]. Težak je 14 tona a veličine kao manji autobus.<ref name="ogledalo">[http://lexikon.astronomie.info/kosmos/hubble.html Hubble 2005: 15 Jahre Hubble Space Telescope und ein Rückblick auf die Kosmologie des 20. Jahrhunderts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140706130545/http://lexikon.astronomie.info/kosmos/hubble.html |date=6. 7. 2014 }}''lexikon.astronomie.info'', pristupljeno 26.4.2015 {{de simbol}}</ref> [[Energija|Energiju]] dobija iz [[solarne ploče|solarnih ploča]] dimenzija 2,6 x 7,1 metara koje mu daju energiju koja mu je potrebna za rad. Dio energije se sprema u 6 [[nikl]]-[[vodonik]]ovih [[baterija]] koje mu daju energiju dok je u Zemljinoj sjeni.

Ima dvije antene. Jednu za primanje naredbi sa Zemlje a drugu za slanje podataka na Zemlju]].

Hubble, naravno, ima sistem za ispravljanje položaja, te precizne [[žiroskop]]e koji pomažu u vrlo preciznim mjerenjima.<ref>{{Cite web |url=http://www.heise.de/tp/blogs/11/print/155473 |title=Članak na portalu HEISE (&#91;&#91;Njemački jezik{{!}}njem.&#93;&#93;) |access-date=24. 12. 2013 |archive-date=18. 12. 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131218223026/http://www.heise.de/tp/blogs/11/print/155473 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.astronews.com/frag/antworten/1/frage1391.html   Portal o astronomiji, astrofizici i astronautici ([[Njemački jezik|njem.]])]</ref>

Hubble može pomoću 4 instrumenta snimati u rasponu od infracrvenog pa sve do ultraljubičastog dijela spektra. Uz jednu [[kamera|kameru]] ima dva kombinirana uređaja [[spektrograf]] kombiniran s kamerom. 
Lako se može popraviti u svemiru, bez potrebe vraćanja na Zemlju. Sastoji se od puno odvojenih modula koji se mogu lako zamijeniti i odvojiti.

== Budućnost ==

Mjesečno pošaje 670 [[Bajt|GB]] na Zemlju. Teleskop Hubble je u svemiru više od 25 godina, i poslao je oko 1 000.000 fotografija.<ref name="podaci">[http://www.heise.de/tr/artikel/Unser-Auge-im-All-2616715.html Unser Auge im All] ''[[Heise Online|Heise Technology Review]]'', objavljeno 24.4.2015, pristupljeno 26.4.2015 {{de simbol}}</ref>

== Reference ==

<references />

== Vanjski linkovi ==
* http://hubblesite.org/
* [https://web.archive.org/web/20060504033323/http://www.croeos.net/Mambo/index.php?option=content&task=view&id=62&itemid=60 Svemirski teleskop Hubble - CroEOS .net]
* [http://www.spacetelescope.org/ ESA/Hubble] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110221210501/http://www.spacetelescope.org/ |date=21. 2. 2011 }}
* [http://rammb.cira.colostate.edu/dev/hillger/HST.htm http://rammb.cira.colostate.edu] filatelija posvećena teleskopu Hubble
* [http://www.heise.de/tp/artikel/42/42139/1.html ATLAST - 2000-mal besser als Hubble] iz ''heise.de'' {{Simboli jezika|de|Njemački}}
* 
{{Svemirske opservatorije}}

{{Commonscat|Hubble Space Telescope}}

[[Kategorija:Svemirski teleskopi]]